شاحانوۆتىڭ شىنايى بولمىسى باسقا... - قۇديار ءبىلال

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - مەنى مۇحاڭمەن العاش تانىستىرعان، ءارى «جالىن» جۋرنالىنا قىزمەتكە تۇرۋىما سەبەپكەر بولعان - بەلگىلى كومپوزيتور قالدىبەك قۇرمانالى. قالدىبەك ەكەۋمىز مۇحاڭنىڭ كابينەتىندە وتىرمىز. قالدىبەك مەنى مۇحاڭا تانىستىرۋدا. اناۋ- مىناۋ دەپ مەنى ماقتاي كەلە «جالعىز عانا كەمشىلىگى بار. ول - سىزگە جەرلەس، وتىرارلىق بولعانى» دەدى.

«شىڭعىسحانعا قالاي قارايسىڭ؟»

ول كەز مۇحاڭنىڭ «شىڭعىسحانشىلارمەن» جاعالاسىپ جاتقان كەزى بولاتىن. سوعان وراي قالدىبەك «مۇحاڭا ءسىزدىڭ قوجا ەكەنىڭىزدى بىلدىرمەيىك. ول كىسى رۋ دەگەندى ونشا تۇسىنە بەرمەيدى. قوجا ەكەنىڭىزدى بىلسە، تورە ەكەن دەپ ويلاپ قالادى دا... تاعى كىم بىلەدى...» دەپ ءسوزىن جۇتا اياقتادى. رۋعا ءبولىنۋ دەگەندى ونشا تۇسىنە بەرمەيتىن مەن دە قالدىبەكتەن «مۇحاڭنىڭ ءوزى قاي رۋعا جاتاتىن ەدى» دەپ سۇرادىم. وندايعا جەتىك، كىمنىڭ- كىم ەكەندىگىن ونىڭ وزىمەن قوسا ايەلىن دە باقايشاعىنا دەيىن تالداپ بەرەتىن قالدىبەگىم «قىپشاق، ونىڭ ىشىندە - كوكمۇرىن. ال جەڭگەمىزگە كەلسەك، قازىرگىسى - شاپىراشتى، بۇرىنعىلارى.. .» دەي بەرگەندە «ماقۇل، وسى دا جەتەر» دەپ زورعا توقتاتقانمىن.

بايقايمىن، مۇحاڭ ماعان كوزىن سىعىرايتا، سىناي قاراپ وتىر. «ءوزىڭىزدىڭ ءىنىڭىز، ءوزىڭىزدىڭ ءىنىڭىز...» دەي بەرگەن قالدىبەككە «مۇنداي ءىنىنى تانىمايمىن»، - دەدى. «راس، بىلاي بىلەمىن. ءبىراق ءىنى رەتىندە تانىمايمىن. ءىنى بولسا، وسى ۋاقىتقا دەيىن قايدا ءجۇر؟ مىنا شىڭعىسحانشىلارمەن جاعالاسىپ جاتىرمىن، سونداي كەزدە قاسىمنان تابىلماي ما؟» - دەدى دە ىلە: «سەن ءوزىڭ شىڭعىسحانعا قالاي قارايسىڭ؟ « - دەپ ماعان شىڭعىسحاننىڭ ساربازىن كورگەندەي ەجىرەيە قارادى.

- ءبىز ەندى وتىراردا تۋعان سوڭ، وتىرار توبەنى كورىپ وسكەن سوڭ شىڭعىسحانعا ءىشىمىز جىلي قويمايدى عوي، - دەي بەرگەنىمدە، مۇحاڭ: - سوندا وسىلاي ءۇنسىز جاتا بەرەسىڭدەر مە؟ - دەدى.

- ءبىز ەندى كىشكەنتاي ادامبىز. ونىڭ ۇستىنە جالعىز ءوزىڭىز- اق ەشكىمگە دەس بەرمەي جاتىرسىز عوي، - دەدىم مەن.

- كىشكەنتاي ادامبىز دەگەن نە ءسوز. قولىندا قالامى بار ادام كىشكەنتاي بولۋشى ما ەدى. الدە.. . - دەپ ءبىراز ويلانىپ قالدى دا: - ءبىر ادامدى تانۋ ءۇشىن ەكى كيلا تۇز جەۋ كەرەك. قازىر قايدا ىستەپ جاتىرسىڭ؟ - دەدى. مەن «پاراسات» جۋرنالىندا ورىنباسار ەكەنىمدى، ءبىراق كوپەننىڭ وزىنە شاقىرىپ جاتقاندىعىن ايتتىم. ءبىراز تاياق جەپ قالعان باسىم ءوز باعامدى شامالى كوتەرگەن بولىپ جاتىرمىن.

- كوپەننىڭ جۋرنالى ءالى شىعىپ جاتىر ما؟ - دەدى مۇحاڭ.

- ءيا. «ارا» جۋرنالى.. . - دەي بەرگەن مەنىڭ ءسوزىمدى مۇحاڭ تاعى دا ءبولىپ:

- قايداعى «ارا» ، شىبىن دەسەيشى، - دەدى. - «ارا» بولسا، شاقپاي ما؟ شىبىن عوي، شىبىن، - دەدى تاعى دا: - وندا نە بار؟ - دەگەندى دە قوسىپ قويدى. بايقايمىن، ءىشى جىلي باستادى. نە كەرەك، جۇمىسقا قابىلداندىم. اۋەلگىدە ءبولىم رەداكتورى ەتىپ الامىن دەدى دە، ىلە جاۋاپتى حاتشى ەتىپ قابىلدادى. جۇرە كەلە ورىنباسارى بولدىم. كەيىن دەپۋتات بولىپ كەتەردە ورنىنا رەداكتور ەتىپ قالدىردى. اعالى- ءىنىلى بولدىق. كەيدە دوستىق راۋىشتەگى اڭگىمەلەرگە دە ەرىك بەرەمىز. ونداي سىيلاستىقتا ىزەت پەن قۇرمەت قاتار جۇرەدى. قارىم- قاتىناستىڭ دا، ءازىلدىڭ دە مولشەرى بار. سونى ساقتاي الساڭ، ءبارى جاراسىمدى. ونىڭ ۇستىنە مۇحاڭ... ءبارىن رەتىمەن ايتايىق.

باسى شىرىلداپ ىستەيتىن ادام

مۇحاڭدى كوپكە دەيىن تۇسىنە الماي ءجۇردىم. اۋەلگىدە اينالاسىنىڭ ءبارى اشىق- شاشىق، اڭعال- ساڭعال سياقتى كورىندى. بىرەۋ كەلىپ، بىرەۋ كەتىپ جاتادى. ءار كەلگەن ادام ءبىر- ءبىر پروبلەمانى كوتەرىپ كەلەدى. دەرەۋ جينالىس شاقىرامىز. گازەتتەر جوقتان وزگەنى جازىپ شۋ شىعارادى. سول «شۋدى» تالقىلايمىز. قارسى ماقالا ۇيىمداستىرامىز. وزىمىزگە قاراپ تۇرعان، ءوزىمىز كوتەرىپ جۇرگەن ماسەلەر دە شاش ەتەكتەن. شىڭعىسحان ءوز الدىنا بولەك تاقىرىپ. مۇحاڭا قاراپ قويامىن. ەش مويىمايدى. بارىنە ۇلگەرەدى. جانە دە الدىندا ءبىر ادام وتىر ما، جوق الدە ءجۇز ادام وتىر ما، وعان ءبارىبىر، كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىن، قاجەتتىلىگىن، ەگەر بۇل ماسەلە شەشىلمەسە قۇردىمعا كەتەتىندىگىمىزدى ايتىپ تاۋسىلا، جانىن جەپ سويلەگەندە بار عوي... كۇندە سولاي. مۇحاڭدى تىڭداعانداردىڭ بارلىعى كابينەتتەن كوزدەرى جاساۋراپ شىعىپ بارا جاتادى. قاي- قايسىسى دا «بۇل كىسى بولماعاندا قايتەر ەدىك...» دەپ مۇحاڭنىڭ بارىنا شۇكىرشىلىك ەتەدى. بىرەۋىن شىعارىپ سالىپ «ۋھ» دەي بەرگەندە، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى باس سۇعا باستايدى. تاعى دا جينالىس.

مۇحاڭنىڭ جينالىس باسقارۋىندا قالىپتى جۇيە جوق. ءبىرىنشى كورگەن ادام مۇحاڭ جينالىستى ومىرىندە ءبىرىنشى رەت وتكىزىپ وتىر ەكەن دەپ قالادى. سوعان وراي الگى ادام بىلگىشسىنىپ «اۋەلى كۇن ءتارتىبىن بەلگىلەپ الايىق. ءتورالقا سايلامايمىز با...» دەگەن سياقتى جينالىس وتكىزۋدىڭ قالىپتاسقان جۇيەسىن ايتا باستايدى. ونداي كەزدە مۇحاڭ «مىنانىڭ باسى شىرىلداپ ىستەپ تۇر ءاي. ءسوزدى وسىعان بەرەيىك» دەيدى دە «يارقۇدي، مىنانىڭ تەلەفونىن جازىپ ال، بىزگە كەرەك ادام ەكەن» دەيدى. يارقۇديى - مەن. قۇديار دەگەننىڭ سوڭعى بۋىنىن العا شىعارىپ ايتادى. مەنىڭ وزىمە، جۇمىسىما كوڭىلى تولعان كەزدە ۇدايى «يارقۇدي» دەيدى. ەگەر «قۇديار» دەپ قالسا، وندا ءبىر نارسە بۇلدىرگەنىم.

جينالىس باستالادى. وتە ماڭىزدى جينالىس. جينالىسقا قاتىسىپ وتىرعاندار دا ەل اۋزىندا جۇرگەن سايدىڭ تاسىنداي جىگىتتەر. مۇحاڭنىڭ جينالىس باسقارۋى سول باياعىداعىداي. «وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، مەنىڭ بۇل ماسەلەگە باسىم جەتە بەرمەيدى» دەپ باستايدى اڭگىمەسىن. مىندەتتى تۇردە «جەتى- اق كلاستىق ءبىلىمىم بار» دەگەندى قوسىپ قويادى. سويتەدى دە جينالىس باسقارىپ وتىرعانىن ۇمىتىپ كەتىپ «ماعان كەيبىرەۋلەر وسى جەتى كلاستى دا كوپ كورەدى. وتكەندە مەنعاۋين (م. ماعاۋيندى وسىلاي اتايدى) مەنى ءۇش جارىم كلاسس بىتىرگەن دەپتى» دەپ وسى ورايدا ءبىراز نارسەنىڭ باسىن شالادى. وسىنداي قۇرعاق اڭگىمە سوزىلىپ بارا جاتقان كەزدە جينالىستارعا قاتىسىپ ىسىلعان تاعى بىرەۋ ورنىنان تۇرىپ كۇن تارتىبىندەگى ماسەلە تۋرالى ايتا باستايدى. وندايدا مۇحاڭ شىنىمەن- اق قۋانىپ كەتىپ «يارقۇدي، مىنانىڭ باسى شىرىلداپ ىستەي ەكەن. دەرەۋ تەلەفونىن جازىپ ال» ، - دەيدى.

اۋەلگى كەزدە مۇحاڭنىڭ وسىلايشا جينالىس باسقارۋىنا، «جەتى- اق كلاستى بىتىرگەنمىن» دەيتىنىنە، ينستيتۋتتى سىرتتاي ون جىل وقىپ ءجۇرىپ بىتىرگەندىگىنە، اڭگىمەسىنە تراكتور ايداعان كەزىن ماقتانىشپەن قوسىپ وتىراتىندىعىنا كادىمگىدەي نامىستاناتىنمىن. مۇحاڭا تيىسكەن كەيبىرەۋلەر وسىنداي «كەمشىلىكتەرىن» ءتىزىپ ماقالا جازسا، سونى مۇحاڭا كورسەتپەۋگە تىرىساتىنمىن. ءبىراق ونداي ماقالانى مۇحاڭ ءبارىبىر تاۋىپ الادى. تاۋىپ الادى دا ماعان داۋىستاپ وقىپ بەرەدى. وقىپ وتىرىپ راحاتتانىپ كۇلەدى. «ءوزىڭىز وسىندايلارعا ىڭعاي بەرىپ جۇرەسىز» دەپ مەن كادىمگىدەي كەيىستىك بىلدىرسەم، مۇحاڭ «ايتا بەرسىن، ماعان مۇنداي اڭگىمەلەر جۇقپايدى» دەيدى. شىنىندا دا جۇقپايدى ەكەن. وعان جۇرە كەلە كوزىم جەتتى. ءوز كەمشىلىگىن دارەجەسى تومەن ادامدار جاسىراتىن كورىنەدى. ال ەسىمى اڭىزعا اينالعان ادامدارعا الگىندەي «كەمشىلىكتەر» كورىك بەرىپ تۇرادى ەكەن.

«ابايعا وبال عوي»

بىردە مۇحاڭ تەلەفون شالدى.

- نە جاڭالىق بار؟ - دەدى اماندىقتان سوڭ.

- جاڭالىق بولعاندا، «جەتى كلاستى بىتىرگەنمىن» دەپ بىزگە وتىرىك ماقتانىپ ءجۇر ەكەنسىز عوي، - دەدىم.

- نەمەنە، كۇدىگىڭ بار ما؟ سەنبەسەڭ، قۇجاتىن كورسەتۋگە بولادى، - دەدى مۇحاڭ.

- مەن سەنەمىن عوي، ءبىراق اتتاسىڭىز سەنبەيتىن سياقتى، - دەدىم.

- مەنعاۋين با؟ ول نە دەپتى؟ تاعى دا بىردەڭكە جازىپ پا؟

- ءيا، جازىپتى. ءسىزدى «ءۇش جارىم كلاسس بىتىرگەن» دەپتى. ايتپاقشى، ءسىزدىڭ تراكتور ايداعانىڭىز دا بەكەر سياقتى عوي.. .

- نەمەنە، ول تۋرالى دا ايتىپ پا؟

- ءيا. ءسىزدى «تراكتوردىڭ سوقا تىركەۋشىسىنىڭ كومەكشىسى بولعان» دەپتى.

- ول دا قاتىرادى. تراكتور ايداعانىم راس. ونىڭ دا قۇجاتىن كورسەتۋگە بولادى. تاعى نە دەپتى؟

- الگى ءسىز العان «ا. نوبەل اتىنداعى التىن مەدالدى» دا مەدال ەمەس، زناچوك دەي مە، ونى دا ءبىر كيوسكىدەن ساتىپ العانسىز با... اڭگىمەسىنىڭ نوبايى سوعان كەلەدى.

- وي، ول دا.. . ونى ماسكەۋدە ۇلكەن جيىندا تابىس ەتكەن. ونىڭ دا قۇجاتى بار. تاعى نە دەيدى؟

- ازىرگە وسىعان ريزا بولىڭىز.

- ءاي، سول- اق كۇيدىرىپ ءبىتتى- اۋ... تۇسىنىگىنىڭ ءتۇرىن قارا. ونىڭ ويىنشا جوعارى ءبىلىم العاننىڭ ءبارى اقىلدى. مەنى قويشى، ابايعا وبال ەمەس پە؟ وندا ءتىپتى باستاۋىش كلاستىق تا ءبىلىم جوق قوي... جارايدى، كەيىن اڭگىمەلەسەرمىز، - دەدى مۇحاڭ.

بىردە الماتى قالاسىندا ۇلكەن ءبىر شارا ءوتتى. وڭشەڭ ىعاي مەن سىعاي سول جەردە باس قوستى. مۇحاڭا ىلەسىپ مەن دە باردىم. مۇحاڭ جۇرەگىنە وپەراتسيا جاساتىپ، تۇركيادان جاقىندا عانا كەلگەن بولاتىن. ءبىر كەزدە بايقاسام، مۇحاڭمەن مۇحتار ماعاۋين قۇشاقتاسىپ امانداسىپ جاتىر ەكەن. ەكەۋى كادىمگىدەي- اق قاۋقىلداسىپ قالدى. الىپتاردا ءبىز تۇسىنە بەرمەيتىن مىنەز كوپ- اۋ دەگەن ويدا قالدىم.

«قورازدىڭ جۇبايى مەن ايعىردىڭ ايەلى بولماسا اشتان ولەتىن ەدىم»

مۇحاڭ ەكەۋمىزدىڭ جۇبىمىز اجىرامايدى. قاي جاققا بارسا دا مەنى ەرتىپ الادى. تويدا دا، ءولىم- جىتىمدە دە بىرگەمىز. مۇحاڭنىڭ ورنى قاي كەزدە دە - ءتور. قاسىنا قونجيىپ مەن وتىرامىن. اۋەلگىدە قىسىلاتىنمىن. كەيىن ەتىم ۇيرەندى. ءتىپتى مۇحاڭسىز بارعان جەرلەردە دە تورگە شىعىپ كەتەتىن بولدىم. مۇحاڭنىڭ ورنىنا كەلىپ وتىر عوي دەپ، ايتەۋىر ەشكىم بەتىمنەن قاقپايدى. مۇحاڭنىڭ قاسىندا جۇرگەننەن جۇققان تاعى ءبىر جامان ادەت - قويدىڭ باسىن ءوزىمنىڭ مەنشىگىم سياقتى قابىلدايتىن بولدىم. مۇحاڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قويدىڭ ەتىن جەمەيدى. وعان كىم ءمان بەرسىن. قايدا بارساق تا مۇحاڭا قويدىڭ باسىن الا جۇگىرەدى. ول كىسى قاشانعىسىنداي قاراپايىمدىلىعىمەن بايەك بولىپ، باستى ماعان ۇسىنادى. ءۇي يەلەرى مۇحاڭنىڭ ءوزى قۇرمەتتەپ وتىرعان بۇل كىم ەدى دەپ ماعان توسىرقاي قارايدى. مەن دە «مۇحاڭ قويدىڭ ەتىن جەمەيتىن ەدى» دەمەي- اق، باستى ءوزىمنىڭ تيەسىلى سىباعام سياقتى الدىما تارتامىن. سودان كەيىن- اق مەنىڭ دە باعام ارتا تۇسەدى.

مۇحاڭ داستارحاننىڭ ورتا شەنىندەگى تاعامدارعا ءيتىنىپ قول سالا بەرمەيدى. الدىنداعىسىن قاناعات تۇتادى. ءبىراق دانەك- پانەككە جاۋداي تيەدى. سونى بىلگەندىكتەن مەن داستارحان ءمازىرىن رەتتەپ، مۇحاڭنىڭ دەنساۋلىعىنا كەلەتىن تاعامداردى ۇسىنىپ وتىرامىن. مۇنىمدى كەيبىرەۋلەر جاعىمپازدىق دەپ تە قابىلدايدى. ءبىراق ماعان ولاردىڭ اڭگىمەسىنەن گورى مۇحاڭنىڭ دەنساۋلىعى قىمبات. مۇحاڭنىڭ نەگىزگى تاعامى - تاۋىق پەن جىلقىنىڭ ەتى. ءوزى دە «قورازدىڭ جۇبايى مەن ايعىردىڭ ايەلى بولماسا اشتان ولەتىن ەدىم» دەپ قويادى. سۋسىننان قىمىز بەن، ءوز سوزىمەن ايتساق «وگىزدىڭ ايەلىنىڭ ءسۇتى قوسىلعان شاي» ىشەدى.

بىردە تۇركيادا وتكەن ۇلكەن جيىننان كەيىنگى داستارحاندا داياشى مۇحاڭا كەلىپ «قانداي تاعام جەيسىز؟» دەپ سۇرايدى. مۇحاڭ قاشانعىسىنداي قالجىڭداپ «ۇرعاشى بالىق جەيمىن» دەيدى. داياشى سول كەتكەننەن مول كەتەدى. ءبىر كەزدە رەستوران قوجايىنى كەلىپ «مۇحتار بەي، ءوزىڭىز تاڭداپ بەرمەسەڭىز، ءبىز ءسىز ايتقان ۇرعاشى بالىقتى اجىراتا الماي جاتىرمىز» دەپتى.

كەسە لاقتىرۋ

مۇحاڭ جالعىز ءوزى وتىرىپ تاماق جەي المايتىن ادام. جۇمىس ورنىندا دا داستارحانىمىز جيىلمايدى. كىم كەلسە دە مۇحاڭمەن بىرگە وتىرىپ ءبىر كەسە شاي ىشپەي كەتپەيدى. شاي ۇستىندە مۇحاڭ بوساعان كەسەسىن شاي قۇيىپ وتىرعان قىزعا قاراتا اۋەلەتە لاقتىرىپ جىبەرەدى. ول قىز كەسەنى لىپ ەتكىزىپ قاعىپ الادى. بۇل بىزدە كۇندە قايتالاناتىن ۇيرەنشىكتى جايت. ال العاش كورگەن ادامنىڭ ءتىپتى ەسى شىعىپ كەتەدى. ولارعا مۇحاڭ «ەگەر قويشى باققان قويىن قاسقىر شاپقانداي ەتىپ اراكىدىك ۇركىتىپ وتىرسا، قويى كۇيلى بولادى ەكەن. مەن دە ءوز قىزمەتكەرلەرىمدى وسىلاي شيراتىپ وتىرامىن. وعان ءبارى ۇيرەنگەن» دەيدى. شىنىندا دا ءالى كۇنگە دەيىن مۇحاڭ لاقتىرعان بىردە ءبىر كەسە جەرگە ءتۇسىپ سىنعان ەمەس.

شاي ۇستىندە اڭگىمە قىزا تۇسەدى. تاقىرىپ اۋقىمى كەڭ. بىردە مۇحاڭ جەلپىنىپ وتىرىپ شىمكەنتتىك ءبىر جاپ- جاس قىزدىڭ وزىنە عاشىق بولىپ «ەگەر م. شاحانوۆتان بالا سۇيسەم ارمانىم بولماس ەدى» دەپ گازەتكە ماقالا جازعانىن تىلگە تيەك ەتتى. تىڭداپ وتىرعاندار الگى قىزدىڭ كىم ەكەندىگىن، مۇحاڭنىڭ وعان جولىققان، جولىقپاعاندىعىن سۇراپ، ءبىراز اڭگىمە ءوربىتتى.

- يارقۇدي، سەن بۇعان نە دەيسىڭ؟ - دەدى مۇحاڭ ماعان قاراپ.

- ءسىرا ءسىز ول قىزدىڭ ءسال كەيىندەۋ جازعان ەكىنشى ماقالاسىن وقىماعان سياقتىسىز عوي، - دەدىم مەن.

- ا، تاعى دا جازىپ پا؟ نە دەپتى؟ - دەدى مۇحاڭ.

- نە دەگەندە سول، «ارمانىم ورىندالدى» دەپتى. مۇحاڭ كوزىنەن جاس اققانشا كۇلدى.

«گلازاڭا قارا»

مۇحاڭ ورىس تىلدىلەردى تاربيەلەيمىن دەپ ءجۇرىپ، ءوزى دە كەيدە ورىسشا ءسوزدى ءسوز اراسىنا كيلىكتىرىپ وتىرۋدى داعدىعا اينالدىرىپ العان. ونىسى - «كوزىڭە قارا» دەگەندى، «گلازاڭا قارا»، نەمەسە «جولىڭ بولسىن» دەگەندى «داروگاڭ بولسىن» دەگەن سياقتى بولىپ كەلەدى. ورىس تىلدىلەرمەن كوبىنە «كال كالاي؟ دجاگدايىڭ دجاكسى ما؟» دەپ سويلەسەدى. مۇحاڭنىڭ سوزىنە ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن مەن دە كەيدە وزىنە «دەمالمايسىز با، گلازاڭىز كراسنىي بولىپ كەتىپتى»، - دەيمىن. «وندا ءجۇر، ايعىردىڭ ايەلىنىڭ ءسۇتىن ءىشىپ قايتايىق»، - دەيدى مۇحاڭ. رەداكسيامىزعا ءشامشى قالداياقوۆتىڭ جارى جاميلا اپاي اراكىدىك باس سۇعىپ تۇرادى. ول كىسى دە ورىس ءتىلدى. مۇحاڭ ول جەڭگەسىنە دە «كال كالاي؟» - دەپ امانداسادى. «ءوزىڭنىڭ قالىڭ قالاي؟» - دەيدى جەڭگەسى «سەن سۇراعالى جامان ەمەس» - دەپ جاۋاپ قايتارادى مۇحاڭ. سوسىن بىزگە قاراپ، جەڭگەسىن ازىلمەن قاعىتا باستايدى.

- قۇداي ءاۋ باستا جاميلانى ەركەك ەتىپ جاراتا باستاعان، - دەپ باستايدى اڭگىمەسىن. - سوسىن باسقا شارۋامەن اينالىسىپ كەتكەن دە كەۋدەسىنە دەيىن جاسالىنىپ قويىلعان جاميلانىڭ ەركەك، نە ايەل ەكەندىگىن «ۇمىتىپ» قالىپ، قالعان جاعىن ايەل ەتە سالعان، - دەيدى. وعان جەڭگەسى رەنجىمەيدى. الدە تۇسىنبەيدى. ءسىرا تۇسىنبەسە كەرەك. ءبىراق مۇحاڭ ءشامشى اعاسى تۋرالى ايتقاندا اڭگىمەسىن ىلعي «جاميلانىڭ كۇيەۋى ەكەۋمىز...» ، - دەپ باستايدى. سول سياقتى شىڭعىس ايتماتوۆتى دا «ءماريامنىڭ كۇيەۋى» ، - دەيدى. شىقاڭ تۋرالى اڭگىمەنى دە سولاي باستايدى. تىڭداۋشىلار اڭگىمەنىڭ كىم تۋرالى ەكەندىگىن كوپكە دەيىن تۇسىنبەي وتىرادى. وعان «ك ب»، «ج ك»، «م ع ق» سياقتى قىسقارعان سوزدەردى قوسىپ وتىرادى. ال ءتۇسىنىپ كور. ك ب - كەلىن بالا، ج ك - جاناما كەلىن، م ع ق - موردياسى عانا قازاق. مۇنداي قىسقارعان سوزدەر مۇحاڭدا جەتىپ ارتىلادى. ول سوزدەردىڭ ىشىنەن كوپشىلىك تەك «ت ج» - نى عانا بىلەدى.

«مىنا قىتايدىڭ مۇحاڭنان اينىماي قالعانىن قاراشى»

مۇحاڭ ءوزى ايتاتىنداي، سپورتتىڭ بارلىق تۇرىنەن چەمپيون. ءان سالسا دا ءبىرىنشى ورىن الادى. تومەننەن ساناعاندا ءبىرىنشى ورىن. ومىرىندە ءبىر رەت بولسا دا قولىن كوتەرىپ، ءتۇسىرىپ دەنە شىنىقتىرۋ قيمىلدارىن جاساماعان. سپورتقا دەگەن كوزقاراسىندا دا كاكىر بار. ءجا، ول بولەك اڭگىمە. دارىگەرلەر مۇحاڭا «جاياۋ كوبىرەك ءجۇرىڭىز» دەگەندى ۇدايى ايتۋمەن كەلەدى. وندايدا مۇحاڭ ءوزىنىڭ جاياۋ جۇرۋشىلەردىڭ چەمپيونى ەكەندىگىن ايتىپ ماقتانادى. «سوندا قانشا جۇرەسىز؟» - دەيدى دارىگەرلەر. «ءجۇز مەتر»، - دەيدى مۇحاڭ. «كەيدە مىنا يارقۇدي ەكەۋمىز ءجۇز ءبىر مەترگە دەيىن دە ءجۇرىپ قوياتىنىمىز بار»، - دەپ تە قوسىپ قويادى.

سوسىن اڭگىمەنى ودان ءارى ءوربىتىپ: «باياعىدا گورباچيەۆ «مەن كۇنىنە ون كيلومەتر جاياۋ جۇرەمىن»، - دەپ ايتۋشى ەدى. سوعان تاڭ قالاتىنمىن»، - دەيدى دە: «شىنىندا دا قالاي جۇرەدى ەكەن ەي...» - دەپ سول اڭگىمەنى ايتىپ وتىرىپ تا تاڭ قالاتىن. راس، مۇحاڭ ەكەۋمىزدىڭ كەيدە جاياۋ جۇرەتىنىمىز بار. كولىكتەن ءتۇسىپ قالامىز دا جۇمىسقا جاياۋلاتىپ كەلەمىز. وندايدا جۇمىسقا جەتۋ ءتىپتى قيىنداپ كەتەدى. مۇحاڭدى كورىپ قالعان كوپشىلىك ماڭايىنا شۇپىرلەپ، ءتىپتى جۇرگىزبەي قويادى. مۇحاڭمەن قول بەرىپ امانداسقاندارىنا قۋانىپ، ەستەرى شىعىپ كەتەدى. مۇحاڭ دا ولارمەن ەسكى تانىستارىنداي امانداسىپ، جاعدايلارىن سۇراپ جاتادى. جىعا تانىماعان كەيبىرەۋلەر: «ءسىز مۇحتار اعا ەمەسسىز بە؟ « - دەسە، «جوق، ونىڭ اعاسىمىن»، - دەيدى ءمىز باقپاي. سۇراعاندار اڭتارىلىپ قالادى. اركىدىك بولسا دا: «ءسىزدى بىرەۋگە ۇقساتىپ تۇرمىن»، - دەيتىندەر دە كەزدەسەدى. وندايلارعا مۇحاڭ «ادامعا ادام، يتكە ءيت ۇقساي بەرەدى»، - دەپ وتە شىعادى.

باياعىدا تاشكەنتكە بارعان ءبىر ساپارىمدا، - دەپ باستايدى مۇحاڭ وسى ىڭعايداعى اڭگىمەسىن. - شەت جاقتاعى ءبىر جۇپىنىلاۋ قوناق ۇيگە تۇستىك. الگى قوناق ءۇيدىڭ جۋىناتىن جەرى دە ورتاق ەكەن. قولىمدا ىدىسىم بار. سۋ الايىن دەپ تۇرسام، ەكى قازاق جىگىت ءبىر- بىرىنە «اناۋ مۇحاڭ ەمەس پە...» دەپ ءوزارا سىبىرلاسىپ تۇر ەكەن. «جوق، مۇحاڭ مۇنداي جەردە جۇرمەيدى عوي»، - دەيدى ەكىنشىسى. ءبىرىنشىسى ماعان جاقىنداپ كەلىپ «مۇحتار اعا...» دەي بەرگەندە مەن «نەما دەيسىز» دەپ وقشىرايا قارادىم. «كەشىرىڭىز، كەشىرىڭىز. بىرەۋگە ۇقساتىپ...» - دەدى الگى جىگىت.

سوسىن اڭگىمەسىن ءارى ساباقتاپ - وسى تاياۋدا استاناعا باردىم، - دەدى. - سوندا ءبىر وڭشەڭ قىتايلار توقتايتىن قوناق ءۇي بار ەكەن. مەنى جىگىتتەر سوندا جايعاستىردى. بولمەمنەن شىعىپ بارا جاتقاندا ەكى- ءۇش قازاق جىگىتى «وۋ، مۇحا...» دەپ امانداسقالى ۇمسىنا بەرگەندە ولارعا دا وقشىرايا قاراپ «شاڭ- شوڭ- شۋ...» دەپ باستاپ «قىتايشا» ءبىراز ءسوز ايتىپ تاستادىم. «ويباي، يزۆينيتە، يزۆينيتە...» ، - دەدى الگىلەر. «مىنا قىتايدىڭ مۇحاڭنان اينىماي قالعانىن قاراشى»، - دەدى سوسىن ءبىر- بىرىنە. ايتا بەرسەك مۇنداي وقيعالار تىپتەن كوپ. مۇحاڭنىڭ رەداكسياعا باس سۇققان ورالماندارمەن دە كەيدە وسىلايشا «قىتايشا» سويلەسەتىنى بار. ونداي كەزدە «قاشان كەلدىڭىز. ول جاقتاعى اعايىندار امان با؟» - دەيدى دەپ مەنىڭ دە «اۋدارماشى» بولىپ كەتەتىنىم بار. ارينە، سوڭى كۇلكىگە ۇلاسادى.

مۇحاڭنىڭ موردياسى

مۇحاڭا جۇرگىزۋشى بولۋ وتە قيىن. ول كىسى جاي جۇرگەندى ۇناتپايدى. جۇرگىزۋشىسىنە «بول!»، «جىلدام»، «ءوتىپ كەت»، «ساب» دەيدى دە وتىرادى. «باس!» دەگەندى - «ساب» دەيدى. سودان دا جۇرگىزۋشىگە جول ەرەجەسىن ءجيى- ءجيى بۇزۋىنا تۋرا كەلەدى. ونداي كەزدەردە م ا ي قىزمەتكەرلەرىنىڭ الا تاياعى شوشاڭ ەتە قالادى. مۇحاڭ جۇرگىزۋشىسىنە «تەرەزەڭدى اش. مەن مورديامدى كورسەتەيىن» دەيدى. مۇحاڭدى كورگەن ماي قىزمەتكەرى «مۇحتار اعا، بۇل ءسىز بە... اسسالاۋماعالەيكۋم! امان بولىڭىز، اعا!» دەپ شىعارىپ سالادى. ىلعي وسىلاي. مۇنداي كەزدەردە مۇحاڭ «مەنىڭ مورديامدى م ا ي قىزمەتكەرلەرى قاتتى قۇرمەتتەيدى» دەپ قويادى.

بىردە كولىگى بۇزىلىپ قالعاندىقتان، اۋەجايعا تاكسيمەن كەتەدى. جۇرگىزۋشى ورىس ەكەن. مۇحاڭ قاشانعىسىنداي جۇرگىزۋشىنى اسىقتىرادى. قىرسىققاندا الگىنى م ا ي قىزمەتكەرلەرى قايتا- قايتا توقتاتادى. مۇحاڭ جۇرگىزۋشىنى جەرگە تۇسىرمەي، ولارعا موردياسىن كورسەتۋمەن بولادى. ماي قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبارى قالبالاقتاپ، قولدارىن شەكىسىنە قويىپ شىعارىپ سالادى. بۇل جايعا تاڭ قالعان جۇرگىزۋشى «ءسىز م ا ي- دىڭ باستىعىسىز با؟» دەيتىن كورىنەدى. م ا ي- عا قاتىستى وسىنداي وقيعالار مۇحاڭدا جەتىپ ارتىلادى. ونداي اڭگىمەلەردىڭ دەنىن مۇحاڭ «بىردە ءماريامنىڭ كۇيەۋى ەكەۋمىز كەلە جاتىپ...» دەپ باستايدى. ول ەندى بولەك اڭگىمە.

قۇديار ءبىلال

http://adebiportal.kz


سوڭعى جاڭالىقتار