ەنەرگيا جانە ازىق-تۇلىك داعدارىسىن توقتاتۋدا قازاقستاننىڭ ءرولى قانداي
وسى ورايدا ەلوردادا ءوتىپ جاتقان «Astana Finance Days» V كونفەرەنسياسىنىڭ قاتىسۋشىلارى الەمدەگى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدە قازاقستاننىڭ قانداي ءرول اتقاراتىنىن تالقىلادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋ جونىندەگى شتاتتان تىس كەڭەسشىسى سەر سۋما چاكرابارتي قازاقستاننىڭ جاھاندىق جۇيەنىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىن، سونداي-اق، رەسەيگە ەنگىزىلگەن سانكسيالاردان قازاقستان تىكەلەي زارداپ شەگەتىنىن اتاپ ءوتتى. سەبەبى ءبىز رەسەيمەن تىعىز ەكونوميكالىق جانە ساۋدا قارىم-قاتىناسىندامىز.
«الداعى قيىن-قىستاۋ كەزەڭگە دايىن بولۋىمىز ءتيىس. ءبىر جاعىنان سىن-قاتەر ءارتاراپتاندىرىلعان نارىقتىق ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋعىزادى. بۇل رەفورمالار قىسقا مەرزىمدە اۋىر تيەدى. ءبىراق ورتا جانە ۇزاقمەرزىمدى پەرسپەكتيۆا ءۇشىن قايتارىمى مول»، - دەدى سەر سۋما چاكرابارتي.
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان - مۇناي ەكسپورتتاۋشى ءىرى ەل.
ق ر ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆتىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى 30 جىلدا قازاقستاندا مۇناي ءوندىرۋ 1991-جىلعى 26,6 ميلليون توننادان 2021-جىلى 86 ميلليون تونناعا دەيىن 3,5 ەسە دەرلىك ارتىپ، مۇناي مەن گاز كوندەنساتىن ءوندىرۋ كولەمى بويىنشا 13-ورىندا تۇرمىز.
مۇناي ەكسپورتىنىڭ كولەمى 30 دان استام ەلگە شيكىزات جەتكىزۋ گەوگرافياسىن كەڭەيتىپ وتىر. 1991-جىلى 12 ميلليون توننا بولسا، 2020-جىلى 85 ميلليون تونناعا دەيىن ۇلعايدى.
س. چاكرابارتيدىڭ ايتۋىنشا، ەۋروپا ءۇشىن مۇناي مەن گاز باعاسىنىڭ كۇرت ءوسۋى حالىقارالىق ەنەرگەتيكا جۇيەسىنىڭ ماڭىزىن كورسەتىپ وتىر.
بۇل جاعداي كوپتەگەن ەلدى بالامالى كوزدەردەن، سونىڭ ىشىندە جاڭارتىلاتىن كوزدەردەن، اتوم ەنەرگياسى مەن سۋتەكتەن ەنەرگيا وندىرۋگە كۇش سالۋعا ءماجبۇر ەتتى.
«كەيبىر دامىعان ەلدەر ءتىپتى كومىر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدى قايتا قولعا الىپ جاتىر. ەنەرگيا باعاسىنىڭ كۇرت ءوسۋى قازاقستان ءۇشىن ۇتىمدى بولسا دا، تومەن كومىرتەكتى اۋىسۋمەن جانە تاياۋداعى بىرنەشە ونجىلدىقتا كومىرتەكتى بەيتاراپ بولۋ مىندەتتەمەسىنە بايلانىستى ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ارەكەت ەتۋ قاجەت. كەي ەلدەر قازىردىڭ وزىندە شامادان تىس كومىرتەگى شىعارىندىلارى ءۇشىن جازا قاراستىراتىن شارا قابىلداپ جاتىر. مىسالى، قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ ءىرى يمپورتتاۋشىسى ەۋرووداق قازىرگى ۋاقىتتا شامادان تىس كومىرتەگىنى شەكارادان اسىرۋعا قاتىستى تۇزەتۋ ەنگىزۋ تەتىگىن ىزدەپ جاتىر. بۇل قازاقستاندىق تاۋارلاردى باسەكەگە قابىلەتتى ەتە المايدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى.
ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاننىڭ جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى تۇرعىسىنان زور الەۋەتى بار.
سونىمەن قاتار سپيكەر جاڭارتىلاتىن جانە بالاما ەنەرگيا كوزدەرىنە ينۆەستيتسيا سالۋعا جانە سالانى ىنتالاندىرۋعا، ەنەرگيانى ءتيىمدى پايدالانۋعا جانە «جاسىل» قارجىلاندىرۋدى ىلگەرىلەتۋگە كەڭەس بەردى.
قازاقستان پرەمەر-ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ سوڭعى جىلدارى مۇناي سالاسىنا ينۆەستيتسيا ۇلەسىنىڭ تومەندەگەنىن، بۇل ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدى بىلدىرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
ەگەر 2018-2019-جىلدارى بۇل كورسەتكىش %50 قۇراسا، ال 2021-جىلى %28 قۇرادى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستان $390 ميللياردتان استام تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتتى.
وتكەن جىلى 24 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، بۇل 2020-جىلمەن سالىستىرعاندا %38 جوعارى.
ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە قاتىستى سەر سۋما چاكرابارتي ماسەلەنىڭ پاندەميا باستالا سالا كۇردەلەنگەنىن جانە ۋكرايناداعى جاعدايعا بايلانىستى ماسەلەنىڭ ناشارلاعانىن اتاپ ءوتتى.
بۇل ەكى ەل الەمدەگى ەڭ ءىرى اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋشىلەردىڭ ءبىرى. كەي باعالاۋعا سايكەس، 2022-جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ بولماۋى سالدارىن 2 ميللياردقا دەيىن ادام تارتادى.
«بۇل - ۇلكەن تسيفر. ۋكرايناداعى جاعداي باستالعالى بەرى 20 دان استام ەل ەكسپورتقا شەكتەۋ ەنگىزدى جانە باسقا دا كوپتەگەن ەل وسى ۇستانىمدى قولداۋى مۇمكىن. بۇل ەلدەر اراسىنداعى ازىق-تۇلىكتىڭ ەركىن قوزعالىسى مەن ازىق-تۇلىك ينفلياتسياسىنىڭ وسۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. 2022-جىلدىڭ العاشقى 4 ايىندا ەكونوميكاسى دامىپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ شامامەن %90 ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ينفلياتسياسى %5 استى. بولجام بويىنشا، بۇل ءۇردىس ءبىراز ۋاقىتقا سوزىلادى. بۇل پروبلەما نەگىزىنەن حالقىنىڭ تابىسى تومەن جانە ورتاشا دەڭگەيدەگى ەلدەرگە قاتىستى. ويتكەنى ولار ۇلتتىق تابىستىڭ كوپ بولىگىن ازىق-تۇلىككە جۇمسايدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ شتاتتان تىس كەڭەسشىسى.
ول قازاقستان كۇش-جىگەرىن ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا كومەكتەسەتىن ءتيىمدى جانە تۇراقتى تەحنولوگيالاردى پايدالانۋعا باعىتتاۋى كەرەك دەپ سانايدى.
سونداي-اق، فەرمەرلەر ءوز ونىمدەرىن تۇتىنۋشىلارعا ءتيىمدى جەتكىزۋ جولدارىپ قاراپ، قويمالار جانە قايتا وڭدەۋ جابدىقتارى سەكىلدى ينفراقۇرىلىمعا قاراجات قۇيعانى ابزال.
فەرمەرلەر ءۇشىن قارجىلاندىرۋدى، ونىڭ ىشىندە نارىققا باعدارلانعان شەشىمدەر ازىرلەۋ ءۇشىن «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ كومەگىمەن نەعۇرلىم قولجەتىمدى ەتۋ قاجەت.
«بىزگە ساۋدا اعىنىن بارىنشا اشىق ۇستاۋ، ەكسپورتقا تىيىم سالۋدى بارىنشا ازايتۋ جانە باسقا ەلدەرمەن شارالاردى ۇيلەستىرۋ قاجەت. قازاقستان ەكونوميكاسى نەعۇرلىم سەرپىندى جانە الەۋمەتتىك وركەندەۋى زور ەل رەتىندە قازىرگى سىن-قاتەرلەردى ەركىن ەڭسەرەتىنىنە سەنىمدىمىن»، - دەپ تۇيىندەدى سۋما چاكرابارتي.
ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان سمايىلوۆ حالىقارالىق قارجى كونتسەرەنتسياسىنىڭ قاتىسۋشىلارىن قازاقستانعا ينۆەستيتسيا سالۋعا شاقىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەل ۇكىمەتى ينۆەستورلارعا قولايلى جاعداي جاساپ، قولداۋ كورسەتىپ وتىر.
قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكادا جەڭىلدەتىلگەن ينۆەستيتسيالىق رەجيم كوزدەلگەن. قازاقستان - الەمدىك نارىققا شىعۋدىڭ قاقپاسى جانە ورتالىق ازياداعى ترانزيتتىك حاب.
جىلدىق تاۋار اينالىمى $100 ميللياردقا باعالانادى، وڭىرلىك تاۋار اينالىمىنىڭ %53 قازاقستانعا تيەسىلى.
قازاقستان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق، ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن قىتايدى قوسا العاندا، نارىققا 1 ميللياردتان استام الەۋەتتى تۇتىنۋشىنىڭ قول جەتكىزۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
ايتا كەتسەك، نۇر-سۇلتان قالاسىندا ءۇش كۇن بويى (27-29- ماۋسىم) «Astana Finance Days» V حالىقارالىق كونفەرەنسياسى ءوتىپ جاتىر.
«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىندا ۇيىمداستىرىلعان ايتۋلى شارا بيىل ورنىقتى دامۋ، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك جانە ءوسۋ ماسەلەسىن كوتەردى.
كەشە ۇكىمەت باسشىسى ورىنباسارى باقىت سۇلتانوۆ قازاقستاننىڭ ە و ەلدەرىنە شىعاراتىن ەكسپورت كولەمى ۇلعايعانىن ءمالىم ەتتى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە ە و- مەن 216 جاڭا ەكسپورتتىق تاۋار پايدا بولدى.
سونداي-اق، ەۋرووداقتىڭ قازاقستانعا قۇيعان ينۆەستيتسياسى سوڭعى 10 جىلدىڭ وزىندە شامامەن 270 ميلليارد ەۋرونى قۇراپ، 27 جوبا پىسىقتالىپ جاتىر.