ناتو قالاي قۇرىلدى؟
العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇركيا، گرەكيا ، گەرمانيا مەن يسپانيا ەنگەن. ال، قىرعي- قاباق سوعىس باستالعاندا 66-جىلى بلوكتان فرانسيا ءبولىنىپ شىعىپ، كەيىن 1993 -جىلى قايتا قوسىلدى. بۇگىندە بۇل ۇيىمعا الەمنىڭ 30 ەلى مۇشە. سوڭعىسى بولىپ سولتۇستىك ماكەدونيا كىردى.
ناتو- دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى اسكەري- ساياسي وداققا باستاپقىدا 12 مەملەكەت مۇشەلىك ەتتى. 1949 -جىلدىڭ 4- ءساۋىرى ۇيىم ءۇشىن تاريحي ءسات. ا ق ش، كانادا مەن باتىس ەۋروپانىڭ 10 ەلى ۆاشينگتوننىڭ سولتۇستىك اتلانت كەلىسىم ۇيىمىنىڭ قۇرىلۋىنا قول قويدى. قۇجاتتىڭ 5-بابىندا «ەۋروپا مەن سولتۇستىك امەريكانىڭ وداقتاس- ەلدەرىنىڭ بىرىنە قانداي دا ءبىر اسكەري باسقىنشىلىق جاسالسا، ۇيىمنىڭ بۇكىل مۇشەسى جاۋعا قارسى تۇرادى» دەپ جازىلعان. بۇل بارلىق ەل اسكەرىن تارتىپ، سوعىسقا ارالاسا الادى دەگەندى بىلدىرەدى.
گارري ترۋمەن، ا ق ش 33-پرەزيدەنتى:
- بۇل قاراپايىم قۇجاتقا قول قويعان ەل ب ۇ ۇ- نىڭ بەيبىت قاعيدالارىنا بەرىك بولۋعا كەلىستى. ءبىر- بىرىمەن دوستىق قارىم- قاتىناس پەن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا بەل بۋدى. وداققا مۇشە مەملەكەتتىڭ اۋماعى مەن تاۋەلسىزدىگىنە قاتەر تونگەندە بىرلەسكەن كەڭەس وتكىزىلەتىن بولادى. شابۋىلعا تاپ بولعان كەز كەلگەن ەلگە ءارقايسىسى كومەككە كەلۋگە دايىن بولادى.
1994 -جىلى سولتۇستىك- اتلانتيكالىق اسكەري اليانس «بەيبىتشىلىك جولىنداعى سەرىكتەستىك» باعدارلاماسىن ىسكە قوستى. وعان مۇشە بولعان ونداعان ەلدىڭ قاتارىندا قازاقستان دا بار. باعدارلاما اسكەري جوسپارلاۋ مەن وقۋ- جاۋىنگەرلىك دايىندىقتا ناتو- مەن سەرىكتەستىكتى دامىتىپ، اليانسپەن ىقپالداسا الاتىن گۋمانيتارلىق، بىتىمگەرلىك جانە باسقا دا وپەراتسيالاردى وتكىزۋگە باعىتتالدى.
ناتو جايلى قىزىق دەرەككە توقتالساق. اليانس قۇرامىندا بولا تۇرا ءوزىنىڭ اسكەري قۇرىلىمى جوق جالعىز ەل - يسلانديا. اسكەريلەردەن تۇبەگەيلى باس تارتقان بۇل ەلدىڭ ازاماتتارى وزدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تولىق سەنىمدى. قورعانىس تۇرعىسىندا يسلانديا تولىق ناتو- نىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى.
جالپى اليانسقا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قورعانىسقا جۇمسايتىن شىعىنى ءار ءتۇرلى. ەڭ قوماقتى قارجىنى ا ق ش بولەدى. 2021 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ناتو- عا جۇمسالىنعان سوما 811 ميلليارد دوللاردان استى. كەيىنگى ورىندا ۇلى بريتانيا، فرانسيا مەن گەرمانيا تۇر. ال، جۋىردا يسپانيا مەن كانادادا مىڭداعان حالىق ناتو- عا قارسى شىعىپ، ەرەۋىل ۇيىمداستىردى. يسپانيادا ناتو سامميتىنە قارسى ەرەۋىل كوشەگە شىققان نارازىلار اليانستىڭ تاراتىلۋىن، ءارى يسپانياداعى اسكەري بازالاردىڭ جابىلۋىن تالاپ ەتتى. سونىمەن قاتار، حالىق مەملەكەت قازىناسىنان بولىنەتىن اسكەري شىعىندى قىسقارتۋ كەرەك دەگەندى العا تارتتى.
«قارۋ- جاراق ساۋداسى مەن ادام ولىمىنەن شارشادىق. ولاردىڭ قانداي شەشىم قابىلدايتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. بارلىق قارجى ءبىزدىڭ قالتامىزدان جۇمسالادى. سوندىقتان ناتو- عا قارسىمىن. امەريكالىقتار كەتسىن. اسكەرى مەن قارۋىن دا الا كەتسىن.»
يسپانيانىڭ ءدال وسى شاھارىندا ناتوعا مۇشە مەملەكەت باسشىلارىنىڭ سامميتى باستالدى. القالى جيىندا ەۋروپاعا قوسىمشا اسكەري كۇش تارتۋ مەن فينليانديا مەن شۆەتسيانىڭ اليانس قۇرامىنا كىرۋ ماسەلەسى قارالادى. سوڭعىسىنا تۇركيا قارسى شىعىپ ۆەتو جاريالاعان. انكارانىڭ ايتۋىنشا بۇل سكانديناۆيالىق مەملەكەتتەر تۇركياعا قاۋىپ توندىرەتىن كۇرد سودىرلارى مەن باسقا دا لاڭكەستىك توپتاردى قولدايدى. جالپى بۇل ماسەلەگە قاتىستى تۇركيانىڭ كەلىسىمى وتە ماڭىزدى. ويتكەنى اسكەري وداق ءوز شەشىمدەرىن كونسەنسۋسپەن قابىلدايدى. ياعني ونىڭ قۇرامىنداعى 30 ەلدىڭ كەز كەلگەنى جاڭا مۇشەگە ۆەتو قويۋ قۇقى بار.
اۆتورى: ارايلىم جاقسىلىق قىزى
www.24.kz