قازىر مەكتەپتە ەر مۇعالىم جوقتىڭ قاسى - ايگىلى ۇستاز قۇماش نۇرعاليەۆتىڭ ۇلى
سەبەبى ول اكەسى وتىز جىلدان ارتىق تەر توككەن بوران اۋىلىنداعى مەكتەپتىڭ دامۋىنا بار كۇش- جىگەرىن، ءبىلىمى مەن بىلىگىن ارنادى. جۋىقتا قازاقپارات ءتىلشىسى «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى تالانت قۇماش ۇلىمەن سۇحبات قۇرىپ، اكەسىنىڭ تاعىلىمى قانداي بولعانىن، قازىرگى ءبىلىم جۇيەسىندەگى وزگەرىستەرگە قانداي باعا بەرەتىنىن سۇراپ كوردى.
- بالا كۇننەن مۇعالىم بولامىن دەپ ويلادىڭىز با؟
- 1952 -جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى بۇرىنعى مارقاكول اۋدانى ءبۇعىمۇيىز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. مەن بەسكە تولعاندا اكەم بوران ورتا مەكتەبىنە ديرەكتور بولىپ تاعايىندالعان ەدى. اسقار تاۋىمىزدىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا بۇل ءبىلىم ورداسى مۇقىم ك س ر و- عا تانىمال بولىپ، ەڭ وزىق تەحنيكالارمەن جابدىقتالدى. بالا كۇنىمىزدەن بىزگە ۇستاز جولى - ۇلى جول ەكەندىگىن ايتىپ كەلدى. وسىلايشا، ماماندىق تاڭداردا كوپ ويلانبادىم. 1973 -جىلى وسى مەكتەپكە فيزيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ جۇمىسقا كەلدىم. اكەمنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ كوپ دۇنيەنى ۇيرەندىم. ول كىسىدەن 5 ۇرپاق تارادىق. ونىڭ تورتەۋى مۇعالىم بولدى. ءوزىم ورتانشىسىمىن.
اكەمىز 1988 -جىلى دۇنيەدەن قايتتى. مىنە، سول ۋاقىتتان باستاپ بوران ورتا مەكتەبىنە ديرەكتورلىق ەتتىم. 2015 -جىلى زەينەتكە شىقتىم. ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن مەكتەپ ۇجىمىمەن بايلانىسىم ۇزىلگەن جوق. كورگەن- بىلگەنىمدى ايتىپ، قولىمنان كەلگەنشە كومەكتەسۋگە تىرىسامىن.
- اكەڭىزدىڭ ءتالىمى قانداي بولدى؟
- ەڭ اۋەلى قيىنشىلىقتى كوتەرە ءبىلۋدى ۇيرەتتى. اكەمىز ءبىر قولى، ەكى اياعى بولماسا دا دامىلسىز ەڭبەك ەتتى. ءوزىم ءسال اۋىرىپ قالعان كەزدە ونىڭ سونداي جاعدايدا قالاي جۇمىس ىستەيتىنىنە تاڭ قالاتىنمىن. اعاش پروتەزبەن جۇرگەندە كوبىسى ءبىر اياعى بار دەپ ويلاپ قالاتىن ەدى. اكەم «مۇعالىمدىك جولدى تاڭداعان ەكەنسىڭ، مىقتى مامان بول. ءوزىڭدى ءاردايىم دامىتىپ وتىر. سوندا جۇمىسسىز قالمايسىڭ» دەيتىن. ال بىردە «ديرەكتور بولعانشا ۇستاز بولعان جاقسى» دەگەنى ەسىمدە.
- قۇماش نۇرعاليەۆ ومىردە قانداي ادام ەدى؟
- مىنەزى تىك، قاتال ەدى. ءوزى تارتىپپەن جۇرەتىندىكتەن بارىنەن سونى تالاپ ەتەتىن. بوس اڭگىمە، قۇر ءجۇرىستى ۇناتپايتىن. كۇندە تاڭعى 7-دە جۇمىسقا كەتىپ قالاتىن. ۇيگە تۇنگى ساعات 11-لەردە كەلەدى. ءبىراق وتباسىنا كوڭىل ءبولۋدى ۇمىتپايدى. ءبارىمىزدى ءتۇرلى جەرلەرگە اپارىپ قىدىرتاتىن. ماسكەۋگە مۋزەيگە دە الىپ بارعانى بار. اكەمىزدىڭ قاسىندا ءجۇرىپ تالاي قالانى ارالادىق. جۇمىس كۇندەرى تۇندە ۇيىقتاماي ۇيگە كەلگەنىن توسىپ جاتامىز. قىس كەزىندە كوكتايعاقتا قۇلاپ قالۋى مۇمكىن عوي. سول ءۇشىن اعام ماقسات ەكەۋىمىز دالاعا شىعىپ، قارسى الاتىن ەدىك.
- قازىر ءبىلىم سالاسىنا كوپتەگەن جاڭاشىلدىقتار ەنگىزىلۋدە. مۇعالىمنىڭ مارتەبەسى ءوسىپ، جالاقىسى كوتەرىلدى. ارتىق جۇمىستان دا ارىلىپ جاتىر. سول وزگەرىستەرگە قانداي باعا بەرەسىز؟ سالانى دامىتۋ ءۇشىن تاعى قانداي شارالار قاجەت؟
- راس. بۇگىندە ءبىلىم سالاسىندا تالاي جىلدان بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان ماسەلەلەر بىرتىندەپ شەشىمىن تابۋدا. بۇل قۋانتارلىق جايت. دەگەنمەن ءالى دە اتقارىلۋى ءتيىس جۇمىس كوپ. ماسەلەن، وقۋلىق ساپاسى. بۇرىنعى كەڭەس داۋىرىندە شىققان فيزيكا، حيميا، ماتەماتيكا، بيولوگيا پاندەرى وقۋلىقتارىنىڭ وقۋشىعا بەرەرى مول بولاتىن. ال قازىرگى كىتاپتاردىڭ دەڭگەيى ناشار. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، ەلىمىزدە فيزيكا، ماتەماتيكا پاندەرىنەن ساباق بەرەتىن ەر ادامدى كورمەيسىڭ. كىلەڭ ايەلدەر. جالپى مەكتەپتە ەر مۇعالىم جوقتىڭ قاسى. وسىعان ءمان بەرىلۋى كەرەك. ساۋاتتى، ءبىلىمدى ازاماتتاردى ۇستازدىققا كوپتەپ تارتقان ءجون. سودان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتەردە مىقتى مۇعالىمدەردى دايىنداپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. ءبىلىم بەرۋ ساپاسى بۇرىنعىعا قاراعاندا سىلبىر تارتقان. ال بىلىكسىز پەداگوگ بالاعا قالاي ساباق بەرەدى؟! مىنە، بۇل دا كۇن تارتىبىندەگى ماسەلە.
- مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- ۇستاز ءوزى ساباق بەرەتىن ءپاندى بۇگە- شۇگەسىنە دەيىن ءبىلۋى شارت. بالانى ساباققا قىزىقتىراتىن وراتور، ونىڭ جان- دۇنيەسىن تۇسىنەتىن پسيحولوگ بولۋى قاجەت. بۇرىن شەكتى بالدىڭ ازدىعىنان ۇ ب ت- دان تومەن العاندار وسى سالاعا تۇسەتىن ەدى. قازىر ايتەۋىر شەكتى بالل كوتەرىلدى. جالاقى مولشەرىنىڭ ارتۋى دا ىنتالى جاستاردىڭ پەداگوگيكا سالاسىنا قادام باسۋىنا جول اشتى. بۇل ءۇردىس ارى قاراي جالعاسسا، مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ارتاتىنى ءسوزسىز. ۋنيۆەرسيتەتتەرگە دەگەن تالاپتاردى كۇشەيتۋدى ۇمىتپاۋ كەرەك.
- ءوز بالالارىڭىزدىڭ اراسىندا اتا جولىن قۋعاندار بار ما؟
- ءبىر ۇل، ءبىر قىزىمنان 4 نەمەرە ءسۇيىپ وتىرمىن. ولار مۇعالىمدىكتى ەمەس، باسقا سالانى تاڭدادى. اركىمنىڭ ءوز قالاۋى بار عوي. ەڭ باستىسى، بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماي، ادال ەڭبەكپەن ءناپاقالارىن تاپسا بولدى.
- ەندى عانا- اق ۇستاز اتانىپ جاتقان جاستارعا قانداي اقىل- كەڭەس ايتاسىز؟
- ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىمىڭىزدى ارتتىرىڭىز. كۇنى- ءتۇنى ىزدەنىستە بولىپ، بىلىكتىلىگىڭىزدى شىڭداي ءتۇسىڭىز. قازىرگى زامان قۇبىلمالى، ەشتەڭە ءبىر ورىندا تۇرمايدى. سول ءۇشىن بارىنە دايىن بولۋ قاجەت. ەڭبەكتىڭ جالاۋىن جىقپاعان ادام ءتۇپتىڭ تۇبىندە جەتىستىككە جەتەدى!
- اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت!
اۆتور: تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى