كوكپارشى كەلىنشەك

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قىز بالاسى ەرلەرگە ءتان دەرلىك ماماندىقتى مەڭگەرىپ نەمەسە ەر- ازاماتتىڭ جۇمىسىن اتقارىپ جاتسا، تاڭعالمايتىن بولعانبىز. مىسالى، كولىك تىزگىندەگەن ارۋلار كوپ، ات باپتاۋ تەك ەرگە ءتان ەرەك ونەر دەي دە المايسىز.

بۇل سوزىمىزگە ەرتەرەكتە قۇلا ايعىردىڭ قاسيەتىن جازباي تانىعان دومالاق انا، تايبۋرىلعا تۇندىكتەن كۇن كورسەتىپ، تۇتىكتەن سۋ ىشكىزگەن قىز قۇرتقا دالەل. ءيا، قولداعى تۇلپاردىڭ جەم دورباسىن ءىلۋ، ۋاقتىلى سۋىن بەرۋ، بويىن سەرگىتىپ سەرۋەندەتۋ، مىنىستەن كەلگەندە سۋىتۋ، ونى تاڭ اسىرىپ وتقا قويۋ ەجەلدەن بابالار جارىنىڭ اتقارعان مىندەتى. بۇل ءۇردىس ءالى دە ۇزىلگەن جوق.

اتبەگىلىگى ءبىر بولەك، كوكپار شاباتىن نازىك جاندىلار دا بار. ءبىز اڭگىمەلەگەلى وتىرعان، اۋىلداعىلار ءاتىللا اتاپ كەتكەن ادولات التەشوۆا - بەس جاسىندا اتقا ءمىنىپ، 13 ىندە كوكپار دا تارتقان، قىز قۋۋدا جىگىتتەرگە جەتكىزبەگەن شاباندوز. تۇركىستان وبلىسى سوزاق اۋدانىنا قاراستى سوزاق اۋىلىندا تۋىپ- وسكەن ءاتىللا ءۇش جاسىندا «اتقا مىنەم، اتقا مىنەم» دەپ جىلاي بەرگەن سوڭ، اكەسى اتقا وتىرعىزىپ، جەتەكتەپ جۇرگەن ەكەن. بەس جاسىندا ۇيدەگى جۋاس اتتارعا ءوزى مىنە الاتىن بولعان. جاي عانا ءمىنىپ قويماي، مال قايىرىپ كەلەتىن. بالا جاستان بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى ءومىرى تەك جىلقىمەن بايلانىستى، ەسىمى وڭىرگە ءمالىم كوكپارشى كەلىنشەكتى ىزدەپ اۋىلىنا بارعانبىز.

«مەنىڭ اكەم دە شەشەم دە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان، اۋىلدىڭ كۇيبەڭ تىرشىلىگىمەن كۇنىن كورگەن ادامدار. ەكەۋى دە اتقا ءمىنىپ، كوكپار تارتقان ەدى. اكەم جۇيرىك ات ۇستاپ، ونى بايگەگە قوسىپ قىزىقتاعاندى جاقسى كورەتىن. انام دا تاپ قازىرگى مەن سەكىلدى كوكپار بولسا كوكپار شاۋىپ، قىز قۋۋ بولسا وعان قاتىسۋدان باس تارتپايتىن. اكەم جوقتا اتقا ءمىنىپ، جوق قاراپ، جىلقى قايىرا سالۋ ول كىسى ءۇشىن ۇيرەنشىكتى شارۋا ەدى. سودان شىعار ولار مەنىڭ اتقۇمارلىعىما قىرىن قاراعان جوق. بايگەگە شابۋىما دا قارسى بولمادى»، دەيدى ادولات داداحان قىزى بىزبەن اڭگىمەسىندە.

اۋداندا وتكەن بايگەدە ءبىرىنشى ورىندى يەلەنگەننەن كەيىن اتىمەن شاۋىپ بەرۋدى وتىنەتىن اۋىلداستارىنىڭ قاراسى كوبەيگەن. قىز قۋۋعا ون بەس جاسىنان باستاپ قاتىسقان. «شوپاندار تويى»، «سابان توي» سەكىلدى ۇلكەن جيىنداردا ۇيىمداستىرىلاتىن ۇلتتىق ويىنداردا سوزاق اۋىلىنىڭ اتىنان تالاي مارتە قىز قۋۋعا قاتىسىپ، جەڭىمپاز اتانعان. شاباندوز قىزدىڭ ومىرلىك سەرىگى دە وسى ۇلتتىق سپورتتىڭ، اتبەگىلىكتىڭ ماڭايىنان ۇزاماعان جىگىت.

«ەكەۋمىزدىڭ وتباسىن قۇرۋىمىزعا جارىستىڭ دا، كوكپاردىڭ دا ەش قاتىسى جوق. دەگەنمەن ول دا اتقۇمار جان. اتبەگىلىگى ءبىر توبە، كوكپارشىلىعى ءبىر توبە جىگىت. كۇيەۋىم حالىق ابىشيەۆ ەكەۋمىز ءبىر- ءبىرىمىزدى بۇرىننان بىلەتىنبىز. الىپ قاشپا كوكپارعا قاتىسادى قازىر دە، بۇرىن جەزدەلەرى الدىنا سالىپ بەرسە، قازىر قاينىلارى وڭگەرىپ بەرەدى. مەن قىز قۋۋعا قاتىسامىن دەسەم كۇيەۋىم ات جاراتا باستايدى. بۇل ونىڭ قارسى ەمەس ەكەنىن بىلدىرەدى ەمەس پە؟ اتىمدى ۇكىلەپ، قىز قۋۋعا ءوزى اپارادى. بالا- شاعام «انامىز اتقا جىگىتتەردەن كەم مىنبەيدى»، دەپ ماقتان تۇتىپ وتىرادى.

جىگىتتى قۋىپ جەتسەم جاي عانا ءبىر- ەكى رەت قامشى تيگىزىپ وتەمىن. ويىننىڭ ەسەبىنە جازىلاتىنداي كورىنىس جاسايمىز عوي. قازىرگى قارسىلاستارىمنىڭ كوبى جاس بالالار. انا رەتىندە ولاردى قاتتى «جازالاۋعا» قولىم بارمايدى. ۇنەمى جۇيرىك ات ۇستايمىن. جىلقى نازىكتىكتى، كۇتىمدى جانى سۇيەتىن جانۋار. ۇستىنە مىنگەن يەسىنىڭ بار قىلىعىن سەزىپ، ءبىلىپ وتىرادى. اتقا وتىرعاندا ءوزىڭدى عانا ويلاماي، استىڭداعى اتپەن دە ساناسقان ءجون. تىزگىندى تەڭ ۇستاۋدان باستاپ، ۇزەڭگىنىڭ ات باۋىرىنا باتپاۋىنا دەيىن ويلاپ، الدىن العان ابزال»، دەيدى ادولات.

ەر- ازاماتتار سپورتتىق قۇمارلىعى دا، جەڭىستىڭ ءلاززاتى مەن قاۋىپ- قاتەرى دە بار ۇلكەن كوكپارعا قىز بالاسىن قاتىستىرماسى انىق. سوندىقتان دا ادولات ۇلكەن سالىمى بار كوكپارلارعا قاتىسپايدى. ال ءبىر اۋىلدان ەكىنشى اۋىلعا الىپ قاشۋ سەكىلدى اۋىلارالىق كوكپارلاردان قالمايدى. ونداي كوكپاردا كۇيەۋى ەكەۋى ءبىر كوماندا ساپىندا ويناپ، تالاي سەركەنى اۋىلعا اكەلگەن. اۋىلدىڭ جىگىتتەرى تارتىسىپ ءجۇرىپ، سەركەنى ادولاتتىڭ الدىنا وڭگەرىپ بەرەدى. جۇيرىك اتپەن اۋىلعا قاراي الىپ قاشاتىن بۇل ەشكىمگە جەتكىزبەيدى. كىشكەنتاي كەزىنەن اتقا ءمىنىپ، كوكپارشىلار قاتارىنان ءجيى كورىنەتىندىكتەن دە بولار، قىز بالاسىنىڭ بۇل قۇمارلىعىن ەشكىم ەرسى كورمەپتى.

«اۋىلداعىلاردىڭ كوبىنىڭ كوزىنە ەركەك بولىپ كورىنەتىن سەكىلدىمىن. كورشى ەلدى مەكەندەردەگى كوكپار، قىز قۋۋ ويىندارىنا اۋىلىمىزدىڭ اتىنان باراتىن كوماندانىڭ بەلدى مۇشەسىمىن دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىن. قازىر سالىم كوكپارعا ات باپتاپ اپارامىن، قاينىلارىما، ىنىلەرىمە مىنگىزەمىن. كەيدە ءوزىم دە شاۋىپ تۇرامىن. باياعىدا لاق شاباتىن ەدىك، ونىڭ سالماعى ارى كەتسە 15-20 كەلى، قازىر سەركە مەنىڭ سالماعىممەن بىردەي. كۇيەۋىم ەكەۋمىز ەكى ات باپتايمىز. ات باپتاۋ وڭاي ەمەس، ۋاقىت ءبولۋ كەرەك. كوز اشقاننان كەشكە دەيىن جىلقى. جىلقى مەن بالا باعۋ، تاربيەلەۋدى قاتار الىپ جۇرەمىن. «اكە بالاعا سىنشى» دەگەن ماقال بار عوي. بالالارىمىز دا ات دەسە ەلەڭدەپ تۇرادى. اكەسى مەن شەشەسى اتقۇمار بولعان سوڭ ولاردىڭ قانىندا بار دۇنيە عوي. ماشيناعا قاراعاندا جىلقىعا جاقىن. ءبىر قىز، ەكى ۇل تاربيەلەپ وتىرمىز. قولىم قالت ەتە قالسا، ۇلدارىمدى اتقا مىنگىزىپ، ات ونەرىنىڭ قىر- سىرىن ۇيرەتۋگە تىرىسامىن. قىزىم اتقا مىنە العانىمەن تاقىمى بوستاۋ. «بولامىن دەگەن بالانىڭ بەتىنەن قاقپا، بەلىن بۋ» دەگەن دە بار. جالىنداپ تۇرسا، قىز قۋۋعا، كوكپارعا قاتىسام دەسە رۇقساتىمدى بەرەر ەدىم. ءبىراق قىزىم ول جاعىنان مەنىڭ جولىمدى قۋماپتى. ال ەكى ۇلىم شىنىمەن دە اتقۇمار. بولاشاقتا ەكەۋىنەن مىقتى شاباندوز شىعىپ قالۋى دا مۇمكىن. ءۇشىنشى بالام ابىلايحان جۇلدەگە قاتىسىپ ءۇشىنشى ورىن الدى»، دەيدى ادولات داداحان قىزى.

اۋىلدى، اۋىل تۇرمىسىن قالاعان قىز قالاعا قىزىقپاپتى. ءومىرىن جىلقىمەن بايلانىستىرعان. كاسىبى دە، ءناسىبى دە جىلقى. ءوزىن بيە ساۋىپ، ساۋمالى مەن قىمىزىن ساتاتىن قاتارداعى كوپ كەلىنشەكتىڭ ءبىرى سانايدى. جازدا 10 شاقتى بيە ساۋادى، 20 شاقتى جىلقىسى بار.

«ايەل ادام بولعاندىقتان تاماق ىستەي ءبىلۋ مىندەتىمىز. شاپان ءپىشىپ، تون تىگەتىن ونەرىم بار دەپ ءسىزدى الداي المايمىن. اتقا شاپقاننان بولەك، موتوتسيكل جۇرگىزە الامىن. اتبەگىلىككە، شاباندوزدىققا قۇمار قىزدار بولسا ۇيرەتسەم دەگەن نيەتىم دە بار. جىلقى ايەل ادامعا جاقىنداۋ كەلەدى. بۇلاي دەۋىمنىڭ سەبەبى - قىزدار كەز كەلگەن جانۋارعا ەرەكشە زەيىنمەن قارايدى عوي. جىلقىنى ءسۇيۋ كەرەك. جىلقى - مەنىڭ جۇبانىشىم. قىمىز ىشكىڭىز كەلسە، ءشولىڭىزدى قاندىرۋعا دايىنبىز. اۋىل وسى، ءۇي مىنە، كەلىڭىز!»، دەپ ءاتىللا- ادولات ءبىزدى شىعارىپ سالدى.

تۇركىستان وبلىسى

عالىمجان ەلشىباي

egemen.kz