موڭعوليا قازاقتارىنىڭ ۇلى كوشى قالاي باستالعان ەدى؟
كوشىپ- قونۋ قانىنا بىتكەن كوشپەندىلەر ۇرپاعى ەش ويلانباستان ءبارىن تاستاپ اتامەكەنگە اعىلا كوشتى. وسى كوشتىڭ الدىن باستاپ مەنىڭ دە 93 جاستاعى اتام كارىم شۋداباي ۇلى، اكەم قابدىل كارىم ۇلى، اعالارىم زاينوللا، بايزوللا، ءبامىش، اقىت، ساعىي، قالياعزام باستاعان بارلىق اعايىن- تۋىستار كوشىپ كەلىپ الماتى وبلىسى ەسكەلدى (بۇرىنعى قارابۋلاق) اۋدانىنا ورنالاستى.
مەن ءوزىم بىرگە كەلىپ ورنالاستىرىپ قايتتىم. بۇل جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ كوشكەن اعايىن- تۋىستارىمەن بىرلەسە كوشكەن ازعانتاي وتباسىنان باسقا موڭعولياداعى 94 پايىزى قازاقتار تۇراتىن ايماعى بايان- ولگەي قازاقتارى قوزعالماعان ەدى.
وسى اڭگىمەمدى باستاماس بۇرىن شەتەلدە جۇرگەن قانداستارىمىزدى اتا مەكەنىنە شاقىرىپ، ەسىگىن ايقارا اشىپ، سارا جولىن سالىپ بەرىپ وتانىنا ورالۋىنا شەكسىز قولداۋ كورسەتىپ بار مۇمكىنشىلىگىن جاساعان تۇڭعىش پرەزيدەنت، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنا ايتار العىسىمىز شەكسىز. ءسىز وتانىنا ورالعان ءاربىر قانداسىمىزدىڭ جۇرەگىندە وشپەستەي راقىمشىلىق قالدىرعانىڭىزعا كۇمانىم جوق.
وسىمەن 1992 -جىلعى كوكتەمنەن باستاپ مۇنداعى حالىقتا اتامەكەنگە قونىس اۋدارىپ كوشۋ دايىندىعىنا كىرىسىپ كەتتى. «بىرەۋ كوشۋ كەرەك دەسە، بىرەۋلەر قاڭعىپ قايدا باراسىڭدار جىلى ورنىڭدى سۋىتپا بارعاندا كىم سەنىڭ تاباعىڭا اس سالىپ بەرەر دەيسىڭ»، - دەگەن كەرى تارتپا سوزدەر دە ايتىلىپ حالىق ءبىراز سەرگەلدەنگە تۇسە باستادى.
الداعى جىلى ۋلانباتىر قالاسىندا وسى كوشتى باستاپ ۇيىمداستىرعان ساعات زاحان قىزى، اياتقان تۇرىسبەك ۇلى باستاعان ادامدار كەلىپ الدىن- الا حالىقپەن كەزدەسۋ جاساپ قازاق ەلىنە قونىس اۋدارۋ مەن كوشى- قون جاعدايىن تانىستىردى. قازاق ەلىنەن دە پامير اعامىز باستاعان عازيز، مارات توقسانباي قوستاعان كوميسسيالار كەلىپ جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. ايماق اكىمىنىڭ قاۋلىسى مەن كوشى- قون كەزىندە جۇمىس ىستەيتىن ايماقتىق كوميسسيا قۇرامى بەكىتىلىپ، تاعايىندالدى.
ايماق باس پروكۋرورى ماعان شەكارا ماسەلەلەرى جانە ادامداردىڭ قۇجاتتارىن دايىنداپ رەتتەۋ جۇمىسىنا باقىلاۋ قويىپ، قىزمەت ەتۋدى مىندەتتەدى.
وسىمەن كوميسسيا قازاقستاننان كەلگەن كوميسسيامەن بىرلەسىپ حالىقپەن كەزدەسۋلەر جاساي باستادى. قازاقستاندا قاي وڭىرلەرگە بارۋعا بولاتىنى تۋرالى تۇسىندىرمە جۇمىسى جۇرگىزىلدى.
كەي ادامدار ايماق اكىمى ميزامحانعا «سەن حالىقتى توزدىرىپ ءبۇلدىردىڭ، ەندى سەمەيدە، ارالعا ۋلانعان جەرگە اپارىپ ۋلاپ ولتىرەيىن دەپ وتىرسىڭ، حالقىم الدان با! كوشپەڭدەر!» دەسە بىرەۋلەر «مۇندا ۇن جوق اشتان ولگەنشە سوندا بارىپ ۋلانىپ ولەيىن» دەيدى.
«ءبىز باسقا ەلدە، باسقا جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز، كەلەشەك ۇرپاق تاعدىرى نە بولادى، اعايىننىڭ الدى بارىپ قويدى، ەسىڭ باردا ەلىڭدى تاپ دەگەن اتام قازاق قولايلى مەكەن تاۋىپ كوشكەنىمىز دۇرىس بولار» دەگەن پىكىرلەر دە ايتىلدى. وسىلاي كوميسسيا اقىلداسا كەلە ايماقتىق اۋىل شارۋاشىلىعى باستىعى باقىيبەس باستاعان بەس ادام ارنايى كولىكپەن قازاقستان جەرىن ارالاپ جۇرت شالىپ كەلۋگە كەلىسىپ جولعا شىعىپ كەتتى.
ءبىراق، مۇنى ەشكىم توسپادى ءار ادام ءوزى قالاعان جەرلەرىنە جازىلىپ تىزىمدەلە باستادى. وسىلاي ۇلكەن كوش جالعاسىپ باستالىپ كەتتى. ەكى ەل اراسىندا شەكارالىق شارتتار جاسالىپ ۇشاقتار كەلىپ كەتۋىنە، جەرمەن «كاماز» ماشينالار كەلىپ ءۇي جابدىقتارىن تاسىپ وتىۋگە رۇقسات بەرىلدى.
بۇل شەشىم قابىلدانىسىمەن كۇنىنە قانشاما ۇشاقتار كەلىپ، جەرمەن شەكارا ءوتىپ كەلگەن «كاماز» ماشينالار قۇمىرسقاداي قاپتاپ كەتتى. اكىم ميزامحان مەنى شاقىرىپ: «مەكە، مىنا ۇشاق، ماشينالار قاپتاپ كەتتى، كەيبىر ەل تارتىناقتاپ قالىپتى، بوس قايتىپ ۇيات بولماسىن. كوشۋ تۋرالى ۇگىت ناسيحاتتى وتە جوعارى دەڭگەيدە جۇرگىزبەسەك بولمايدى، وسىنى ۇيىمداستىرىڭدار!» دەگەن تاپسىرما بەردى.
كەيبىر جوعارعى لاۋازىمدا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن اعالارىمىز قارسىلىق ءبىلدىرىپ، قازاقستاندى جامانداي باستادى. سوندىقتان، ءبىز قازاق راديوسىنان قازاقستان تۋرالى كەڭ كولەمدە اقپاراتتار بەرىپ، وتكەن جىلى كوشىپ كەتكەن ادامداردىڭ ءومىر احۋالى جايلى ماعۇلماتتار بەرە باستادىق.
قازاقستاننان ارتىستەر شاقىرىپ كونتسەرت قويىپ، قازاق ەلىن دارىپتەۋ جۇمىستارى ۇيىمداستىرىلدى. «تاماشا» ارتىستەرىن دە شاقىرۋمەن كەلتىرىپ ايماقتىق قازاق دراما تەاتارىندا قويىلىمدار قويدىرىپ، قازاق حالىقىنا تانىمال بولعان تۇلعالار قالداربەك نايمانبايەۆ، شەرحان مۇرتازا اعالارىمىز باستاعان 30-عا جۋىق اقىن- جازۋشى اعالارىمىزدى قوناققا شاقىرىپ حالىقپەن كەزدەسۋلەر وتكىزىلدى.
مۇنىڭ بارلىعى حالىقتىڭ قازاق ەلىنە دەگەن ىنتا سەزىمىن وياتقانى ءسوزسىز. بۇل شارۋانىڭ دا وزىندىك قيىنشىلىعى از بولمادى. مەنىڭ ءوز اتام، اكەم، انام بارلىق اعايىن تۋىستارىم وتكەن جىلى 1991 -جىلدىڭ مامىر ايىندا وسى كوشتى باستاپ قازاقستانعا جەتىپ، الماتى وبلىسى وڭىرىنە ورنالاسىپ العان ەدى.
كوپ ادامدار كەلىپ مەنەن «سەندەردىڭ بارعان اعايىندارىڭ جاعدايى قالاي، ءبىز بارساق ءومىر سۇرە الامىز با؟» دەگەن سياقتى تولعانىسپەن اقىلداسقاندار دا از بولمادى.
الدە بىرەۋلەر ق. مەرەيحان ءوز اكە- شەشە اعايىندارىن كوشىرىپ جىبەرىپ ەلدى كوشۋگە ۇگىتتەپ ءجۇر دەگەن ءسوز دە بولدى. وسىمەن ەلدىڭ دە قازاق ەلىنە دەگەن ىنتاسى مەن بەت- بۇرىسى كۇنەن- كۇنگە ارتا ءتۇستى. قازاقستاننان كۇنىنە 10-12 ان-24 ۇشاعى كەلەدى. بۇعان كەمىندە 500-600 ادام دايىن بولىپ تۇرۋ كەرەك. قۇجات ازىرلەۋ بارىسىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتار بولدى. جوتانىڭ باسىندا، مال سوڭىندا جۇرگەن ادامدا نە جەتىسكەن قۇجات بار دەيسىڭ. بىرەۋىنىكى جوعالعان، بارلارىنىڭ سۋرەتى ءتۇسىپ قالعان، جارتى بەتى جوق، كەيبىرەۋلەر جازۋ جازىپ تاستاعان دەگەن سياقتى. مۇنىڭ بارلىعىن ازعانتاي ۋاقىتتا جونگە كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنداي جاعدايدا تاۋەكەلگە بەل بۋىپ جولاۋشىلاردى جولىنان قالدىرماي بولارلىق جاعدايلارمەن ەش بوگەتسىز بارلىعىن رەتكە كەلتىرىپ ءىس اتقاردىق.
مۇندا پوليتسيا، شەكارا قىزمەتكەرلەرى، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ۇجىمىنىڭ باستىعى باربول اعالاردىڭ ەڭبەگى زور بولدى. زاڭ بويىنشا قىزمەت اتقارساق، كۇنىنە 600 ادام تۇرماق 300 ادام جىبەرەتىن جاعداي جوق ەدى. تاشانت روسسيا، موڭعوليا شەكاراسىندا ءۇي ارتىپ كەلىپ كەزەك كۇتىپ جاتقان «كاماز» ماشينالاردان جەر قايىسادى.
ادامدار شاتىرىن تىگىپ قانشاما كۇن تۇنەپ جاتىر. وسى كەزدە شاتىرمەن جاتقان ادامداردىڭ التى ايلىق كىشكەنتاي بالاسى شەتىنەپ كەتتى. بۇعان دا ءبىراز تەكسەرۋلەر جۇرگىزىپ، بولعان جاعدايلاردىڭ ءمان- جايىن انىقتاپ، ادامداردىڭ جاعدايىن جاساپ، دەنساۋلىعىن باقىلاپ كومەك كورسەتۋگە ەكى دارگەر مەن مەدبيكەلەردى اكەپ ورنالاستىردىق.
«ءوزى شىققالى تۇرعان كوزدى ونان ارى شىعاردى» دەگەندەي بۇل دا ءبىراز ايعاي- شۋ بولىپ باسىلدى. شەكارادان ءۇي ارتىپ شىعىپ جاتقان كەيبىر «كامازدار» مال، شەكارادان شىعۋعا ۇرىقساتتالماعان تابارلاردى ارتىپ العان دەگەن سياقتى ءار قايسىنىڭ وزىندىك قيىنشىلىقتار تۋىنداپ شەكارا كەدەن ۇجىمدارىنا بايلانىستى داۋ- دامايدىڭ شەشىمىن تابۋ دا وڭايعا تۇسپەدى. مىنە، وسىنداي كوشى- قوننىڭ دا ءار ادام بىلە بەرمەيتىن وزىندىك قيىنشىلىقتارى مول بولدى.
وسى كەزدە ورتالىق گازەتتەردىڭ بىرىنە موڭعوليانىڭ باتىس شەكارا تاشانتى ەسىگىن ايقارا اشىپ موڭعوليانىڭ بار بايلىعى سۋشا اعىپ جاتار، دەگەن تاقىرىپپەن باتىس شەكارا اسكەر دۆيزيا باستىعى پولكوۆنيك سامداندوۆجيد مىرزانىڭ ماقالاسى شىعىپ، ءار ادامعا ۇرەي تۋعىزۋمەن قاتار قازاق، موڭعول ازاماتتارى اراسىنا سەنىمسىزدىك تۋدىرىپ جاعدايدى ءبىراز اۋىرلاتىپ جىبەردى.
اكىم ك. ميزامحان: «مىنا ماقالا ۇلتتار اراسىنا سەنىمسىزدىك تۋدىرىپ ارانداتقان جامان نارسە بولايىن دەپ تۇر، بۇل مىنا كوشكە دە وزىندىك زيان كەلتىرەتىن ءتۇرى بار، قالاي نە جاسايمىز جىگىتتەر؟» دەپ اقىل سالدى. بۇل سامداندوۆجيد دەگەن كىم؟ ەكەن دەپ سۇراستىرا كەلە بۇل مىرزانىڭ دا تازا ادام ەمەس ەكەنى انىقتالدى.
نوگونۋر ولكەسىندە سوعىس مىلتىقتارى مەن جابايى قابان اۋلاپ ءجۇرىپ ءبىر وفيتسەردىڭ اياعىنان اتىپ تاستاعان قىلمىسى اشكەرەلەنىپ قىلمىستىق ىسكە تارتىلدى.
وسىمەن سامداندوۆجيد مىرزا ءوزىنىڭ بارلىق كەمشىلىكتەرىن مويىنداپ، قازاق حالقىنان راديو ارقىلى كەشىرىم سۇراپ لاۋازىمىنان ءوز ەركىمەن بوساپ ۇلانباتىرعا قايتتى.
ورنىنا پولكوۆنيك نامجيت مىرزا كەلدى. پولكوۆنيك نامجيت مىرزا قازاقتارعا سەنىم جۇكتەپ جاقسى ارالاسىپ جاعداي ءبىرشاما جاقسارىپ كوشى- قون ماسەلەسى دە وڭتايلانا باستادى.
مىنە، وسىلاي بۇل كوش بىرنەشە جىل جالعاستى. ءار شارۋانىڭ وزىندىك قيىنشىلىقتارى بولادى عوي. ءبىر ەلدەن ەكىنشى ەلگە كەلىپ ورنالاسۋ وڭاي ەمەس. بۇل كوشتە قانشا قيىندىقتار بولسا دا ءار ادامنىڭ ۇلتتىق رۋحاني كۇش- قۋاتى، ەلىم- جەرىم، ۇلتىم، ۇرپاق تاعدىرى دەگەن بويىنا سىڭگەن قايراتتىلىقتىڭ ارقاسىندا ءبارىن جەڭدى. ونىڭ سىرتىندا وسى شارۋانىڭ باسى- قاسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن ازاماتتار، كازاق ەلىنەن كەلگەن كوميسسيا مۇشەلەرى اتام قازاق ايتقانداي «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ» ىنتىماق- بىرلىگى جاراسقانىنىڭ ناتيجەسىندە بۇل شارۋانىڭ ويداعىداي وتۋنە ءوز ىقپالىن تيگىزگەنىن اتاپ ايتقان ءجون.
بىردە توقسان جاستاعى اجە «بارلىق بالالارىم شالىم مەن اعايىن- تۋىستارىم كەتەتىن بولدى مەنىڭ ءتولقۇجاتىمنىڭ سۋرەتى ءتۇسىپ قالىپتى ۇشاقتان قالاتىن بولدىم!» دەپ زار جىلايدى. ۇشاققا كەلسەك ادامدار وتىرىپ قويعان ۇشۋعا دايىن، كەمپىردىڭ شالىنىڭ ءبىر دانا سۋرەتىنەن باسقا ەش سۋرەت تاپادىق. جىگىتتەرگە ايتتىم «شالىنىڭ سۋرەتىن جاپسىرىپ شەكارادان وتكىزە سالىڭدار، وسكەمەنگە بارسا سوندا مارات توقسانباي ءجۇر ءوزى ءبىر امالىن تابار» دەپ وتكىزىپ جىبەردىم.
ەرتەڭگىسى مارات حابارلاسىپ: «اپامىزدى زورعا شىعارىپ الىپ قوستانايعا جىبەردىم، سەندەر كەمپىر مەن شالدى ايىرماي قالعانسىڭدار ما؟ ابايلاڭدار مۇنداي جاعداي قايتالانباسىن؟!» دەگەنى ءالى ەسىمدە.
ۇشاق ۇشقالى تۇر ەسىگىنىڭ الدىندا ايعاي- شۋ بولىپ كەتتى. بارسام ءبىر ازامات كيگىز ءۇيىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ العان. شەكارا قىزمەتكەرلەرى «ەسىڭ دۇرىس پا؟ بۇل شاڭىراق ۇشاق ەسىگىنەن سىيمايدى «كامازبەن» نەگە جىبەرمەيىسىڭ!» دەسە ول «مىناۋ مەنىڭ بەسىنشى اتامنىڭ قاسيەتى قارا شاڭىراعى. كامازعا سالمايمىن جوعالىپ كەتسە قايدان تابام. وزىممەن بىرگە الىپ جۇرەم. ەگەر، شاڭىراقتى سالماساڭدار مەندە بارمايمىن!» دەيدى.
بايقاسام شاڭىراقسىز ۇشاققا وتىراتىن ءتۇرى جوق. شاڭىراعىن قۇشاقتاپ اۋەجايدا جاتسا دا وكىنگەلى تۇرعان جوق. جىگىتتەردى ارەڭ دەگەندە شاڭىراقتىڭ قوسپاسىنان اشىپ ۇشاقتىڭ ارتقى جۇك سالعىشىنا سالىپ جىبەرۋگە كەلىستىرىپ شاڭىراقتى دا، جىگىتتى دە ۇشاققا جايعاستىردىق.
مىنە، مۇنان قازاق حالقى اتا-بابادان جالعاسقان قارا شاڭىراعىن قانداي كەرەمەت قاستەرلەپ، قۇرمەتتەيتىنىڭ بەلگىسى. وسىنداي ءداستۇر سالتىمىزدى قادىرلەپ قۇرمەتتەيتىن ۇرپاعىمىز كوپ بولسا يگى دەپ ءوز باسىم ريزا بولدىم.
وسى سياقتى جاپون سوعىسىندا اتاسىنىڭ مىلتىعىن ۇستاپ سوعىسىپ جانى قالعان. مۇرالىققا قالدىرىپ كەتكەن مىلتىعىن شەكارادان الىپ ءوتۋ زاڭعا قايشى. ءبىراق وتكىزدىك. سوڭىندا كوشىپ كەلگەن كوپتەگەن ادامدارعا كەزىككەن دە، ءسىز سولاي- سولاي كومەكتەسىپ ەدىڭىز، - دەپ ايتقان راحمەتتەرىن تالاي ەستىپ ءجۇردىم.
وسىلاي ادام ءومىر تاعدىرىمەن ۇشتاسىپ جاتقان تالاي كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ورنىن كەلتىرىپ، شەشىم قابىلداپ حالقىما قىزمەت ىستەپ وتكەن قيىن دا قىزىقتى كەزدەردى ەسكە العاندا وزىمە- ءوزىم ريزا بولعانداي سەزىنەمىن.
ءبىر جىلدارى قاراشا ايىنىڭ باسىندا رەسەي، موڭعوليا شەكاراسىن جاياۋ اسىپ كەلگەن وڭدىباي، سەرىك، حانات ەسىمدى ءۇش ازاماتتى موڭعوليا شەكارا قىزمەتكەرلەرى ۇستادى. قولدارىندا ەشبىر قۇجات جوق. بىرەۋىنىڭ بەتى، بىرەۋىنىڭ اياعى ۇسىنگەن. ءجون سۇراساق قازاقستان رەسپۋبليكاسى الماتى وبلىسى ءۇشارال اۋدانىنانبىز دەيدى.
ايتقان سوزدەرى مىناۋ: «موڭعوليادان كوشىپ بارعان جاپارحان دەگەن ازامات بىزگە موڭعولياعا قايتا كوشكەلى وتىرعان ون جان ۇيا بار، سەندەر ءوز ماشينالارىڭمەن وسى ۇيدەردى كوشىرىپ بارساڭدار جول قاراجاتىن تولەتىپ الاسىڭدار. سەندەردىڭ زيل-130 ماشينالارىڭدى مەن اپارىپ وندا قىمبات باعاعا ساتىپ بەرەم دەگەن سوڭ ءبىز كەلىستىك. ءبىز شەكەرادان قالاي وتەمىز شەتەلدىك ءتولقۇجات جوق قوي دەگەندە الگى كىسى، وندا ءبىزدىڭ مىقتى اعايىندار بار وزدەرى شەكارادان وتكىزىپ الادى، وعان ۋايىمداماڭدار، بارلىعىن ءوزىم قاتارام دەگەن سوڭ كەلىسىم بەردىك» دەيدى.
موڭعوليادان كوشىپ بارعان اۋىلداردى ءبىز ءوز جەكە ماشينالارىمىزعا تيەپ، ادامدارىن وتىرعىزىپ رەسەي شەكاراسىنىڭ تاشانتى بەكەتىنە كەلدىك. ءبىز ۇشەۋىمىزدى قۇجات جوق دەپ زيل-130 ماشينامىز بەن شەكارادان وتكىزبەي قويدى.
قانشاما ادام نەشە كۇن ساندالىپ جاتتىق. تاماق تاۋسىلدى قارت ادامدار، بالالار بار ايەل ادامداردىڭ دا جاعدايى كەتە باستادى. بىزبەن كەلىسىم جاساپ وسى ادامداردى باستاپ كوشىرىپ جۇرگەن جاپارحان مىرزا ءبىزدىڭ زيل-130 ماركالى ءۇش ماشينانى موڭعول ازاماتتارىنا ايداتىپ شەكارادان ءوتىپ، موڭعولياعا بارىپ 10 كۇن ىشىندە ماشينالاردى ساتىپ اقشاسىن اكەپ بەرۋگە ۋادە بەردى. ءبىز تاشانتى دا توسىپ جاتۋعا ءسوز بايلاستىق. كوشىپ كەلە جاتقان ادامدار بارلىعى شەكارا اسىپ كەتتى دە، ءبىز تاشانتىداعى كەدەندە قالدىق. ءبىر اي كۇتتىك ەش حابار جوق. بىرگە كەلگەن ەكى ازامات شاتىردا ىستىق سۋعا كۇيىپ قالىپ زورعا قازاقستانعا قايتاردىق. كۇن سۋىق كيەر كيىم دە جوق. وسى كەزدە قازاقستاننان موڭعولياعا بارا جاتقان كىشكەنتاي بالاسى بار جىگىت پەن كەلىنشەك قۇجاتى دۇرىس بولماي شەكارادان وتە الماي بىزبەن بىرگە جاتتى. الگى ازامات ءبىز جولدى جاقسى بىلەمىز. شەكارادان جاياۋ وتەمىز، سەندەر دە جۇرەسىڭدەر مە؟ دەگەن سوڭ ءبىز كەلىسىپ بالاسىن ارقامىزعا بايلاپ الىپ ەكى كۇن ءجۇرىپ شەكارا اسىپ وسى جىگىتتەردىڭ تانىس ءبىر ۇيىنە كەلدىك. كەلىسىمەن قاتتى شارشاعاننان، قاتتى ۇيىقتاپ كەتىپپىز. بىرەۋلەر وياتادى، تۇرساق مىلتىق اسىنعان شەكارا اسكەرلەرى كەلىپ تۇر ەكەن. ءبىز ۇيىقتاپ جاتقاندا حابار بەرىپ قويىپتى.
قولىمىزعا كىسەن سالىپ الىپ جۇرەتىن بولدى. بىزبەن بىرگە كەلگەن جىگىت پەن كەلىنشەكتى بالاسىمەن سول ۇيدە قالدىردى. «ءبىز بۇل جىگىتكە بالاڭدى موينىمىزعا بايلاپ ءجۇرىپ امان- ەسەن الىپ كەلگەندە كورسەتكەن جاقسىلىعىڭ وسى ما؟» دەپ كەتە بەردىك. وسىمەن ۇشەۋىمىز جاياۋ ءوتىپ كەلىپ ماشينالارىمىزدى الىپ قايتۋعا بەل بايلاپ رەسەيدىڭ موڭعوليا شەكاراسىنان جاياۋ ءوتىپ كەلىپ موڭعويا شەكارا اسكەرلەرىنە ۇستالدىق. وڭاي ەمەس ەكەن ەكى كۇن جۇردىك ءبىراز ءۇسىپ تە كەتتىك ايتەۋ امان جەتتىك ەندى نە جاساساڭىزدار دا دايىنبىز، بىزگە كومەكتەسۋلەرىڭىزدى وتىنەمىز دەدى. تەكسەرۋ بارىسىندا ايتىلعان بارلىق جاعداي راستالدى. جاپارحان مىرزانى تاۋىپ اكەلدىك. زيل-130 ماشينالاردى ساتىپ جىبەرگەن. جاپارحاندى بىرەۋدىڭ دۇنيە- مۇلكىن الداپ پايدالانعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا قاماۋعا الدىق. بۇل كەزدە ەكى ەل اراسىندا ەلشىلىك ورناماعان، كونسۋل دا جوق ەدى.
ماعان كوشى- قونعا جاۋاپتى بولىپ جۇرگەن قازاقستاندىق ازاماتتار عازەز، مارات توقسانباي مىرزالار كەلىپ بۇل قازاقستاندىق ازاماتتارعا بايلانىستى جاعدايدى ءبىلىپ، بۇل ازاماتتارعا كومەكتەسۋدى ءوتىندى. مەن دە بارلىق بولعان جاعدايدى تۇسىندىرە كەلە، ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ تەرىستىگىنەن وسىنداي جاعداي تۋىنداعان. ءبىراق، شەكارا بۇزىپ ءوتۋ دە قىلمىستىق جاعداي. سوندىقتان، مىنانداي كوشى- قون كەزىندە ەكى ەل ازاماتتار اراسىندا نارازىلىق تۋدىرماي شەشىم قابىلداۋدى ويلاستىرىپ وتىرعانىمدى ايتتىم.
وسىلاي ءۇش ايدا تەرگەۋ جۇمىستارىن اياقتاپ ساتىلعان ماشينالاردىڭ اقشاسىن وڭدىباي، سەرىك، قاناتتارعا قايتارىپ بەرىپ ۇشاققا وتىرعىزىپ قايتاردىق. مىنە، ءبىز كوشى- قونمەن بىرگە مۇنداي تالاي- تالاي ماسەلەلەردى شەشىپ، كوشى- قون كوميسسيالارى كەي جاعدايدا ەلشىلىك، كونسۋلدىق قىزمەتتى دە اتقارعان كەزدەر بولعانىن تىلگە تيەك ەتىۋدى ءجون كورىپ وسى ماسەلەنى قىسقاشا بايانداپ وتىرمىن.
قازاقستانعا كوشىپ بارعان ازاماتتاردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ، بالالاردى مەكتەپتەرگە قابىلداۋ، زەينەتتەگى ادامداردىڭ اقشاسىن قالاي ەسەپتەپ بەرۋ تۋرالى ەكى ەلدىڭ ەڭبەك مينيسترلەرى اراسىندا شارت جاساۋ كەرەك بولدى.
ايماق اكىمى وسى شارتتىڭ نەگىزگى جوباسىن ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ جاساۋدى ماعان تاپسىردى. وسىعان بايلانىستى ورتالىقتان ەڭبەك ءمينيسترىنىڭ اعا كەڭەسشىسى زاڭگەر باتسايحان مىرزا كەلىپ وتىر ەكەن. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى اكىراس مىرزا ۇشەۋىڭ قازاقستاننىڭ دا كەيبىر زاڭدارىنا تانىسا وتىرىپ وسى جوبانى ازىرلەۋدى دە قوسا تاپسىرعان ەدى.
وسىمەن ءبىز بۇل العاشقى نەگىزگى جوبانى 14 كۇندە ازىرلەدىك. ونى ەڭبەك مينيسترلىگىنە تاپسىردىق. وسى جوبا اياسىندا قانشاما ءىس قارالىپ قازاقستان مەن موڭعوليا ەڭبەك مينستيرلىگى اراسىندا العاش رەت كەلىسىمشارت قابىلداندى. بۇل شارتتىڭ قابىلدانۋىنا ايماق اكىمى ميزامحان، ءبولىم باستىعى اكىراس، مينيستىرلىكتەگى تۇراقتى وكىل ساعات زاقان قىزى، قازاقستانداعى كوشى- قون قىزمەتكەرلەرى پامير، عازەز، مارات توقسانبايلاردىڭ ەڭبەگى زور ەكەنىن اتاپ ايتقان ءجون. وسى شارت اياسىندا قانشاما ادامدار جىلدار بويى زەينەت اقشاسىن الىپ، كۇن كورىس جاساپ، قانشاما قازاق جاستارى قازاقستانىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىنا قابىلدانىپ ءومىر جولىن تاپقانىن ۇمىتپاعان ابزال.
وسىلاي اتامەكەنگە جول تارىتقان ۇلكەن كوشتىڭ سوڭىنا دەيىن بار كۇشىن سالىپ قازاقتىڭ قامىن ويلاپ، ەلىم دەپ ەلەڭدەگەن، حالىقتىڭ باتاسىن الىپ ريزاشىلىعىنا بولەنگەن، حالىق اراسىندا موڭعول مارات اتانىپ، بايان- ولگەي ايماعىنىڭ ارداقتى ازاماتى مارتەبەسىنە يە بولعان مارات توقسانباي اعامىزدى ەسكە الۋ دا ادامگەرشىلىك ءىس دەر ەدىم. بۇل اعامىزعا دا حالىق رازى. ءار ەلگە تاراعان قازاقتاردىڭ ءوز تاريحي وتانىنا ورالۋىنا بار مۇمكىنشىلىك جاساپ قولداۋ جاساعان قالداربەك نايمانباي اعامىزدى قۇرمەتپەن ەسكە الامىز. اعامىزدىڭ اسىل بەينەسى ءار قانداس قازاقتىڭ جۇرەگىنەن وزىندىك ورىن العانىنا سەنىمدىمىن.
بىردە مەنى الماتى قالاسىنداعى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنا شاقىرىپ قابىلداپ، ءار ەلدەگى قازاقتاردىڭ اتاجۇرىتقا ورالۋى سول ەلدەگى كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ قولداۋى مەن جاقسى ىسكە اسىپ جاتقانىن ماقتانىشپەن جەتكىزدى. مەنىڭ قولىما قاۋىمداستىقتىڭ ەسكەرتكىش ساعاتىن تارتۋ ەتكەنىن ءار كەز ماقتانىشپەن ەسكە الامىن. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنىڭ I ، II ، III قۇرالتايىنا قاتىستىم. وسى القالى جيىندا كوپتەگەن وزەكتى ماسەلەلەر شەشىلىپ حالىق يگىلىگنە جاراعانىنا كۋا بولدىم. بۇل وسى اعالارىمىزدىڭ حالقىنا دەگەن سۇيسپەنشىلىگىنىڭ كۋاسى دەپ بىلەمىز. وسىلاي موڭعوليادان باستالعان ۇلكەن كوشتىڭ قيىندىعى مەن قۋانىشىن بىرگە كورىپ حالىق اراسىندا جۇرگەندىكتەن سول كەزدەگى بولعان جاعدايلاردى بىرەۋگە ساباق، بىرەۋگە وي سالار دەگەن تۇرعىدا قىسقاشا بايانداپ جازىپ وتىرمىن. موڭعوليادان باستاما العان كوشتىڭ باسىندا ءجۇرىپ باستاۋشى بولعان كوپتەگەن زيالى قاۋىم ەل اعاسى بولعان اعالار، وسى ءىستى ءوز قولدارىمەن اتقارعان اپايىمىز ساعات زاحان قىزى، اياتحان تۇرىسبەك ۇلى اعالارىمىزدى ۇلى كوشتىڭ 30 جىلدىق مەرەي تويىمەن قۇتتىقتاي كەلە زور دەنساۋلىق باياندى باقىت تىلەيمىز. بۇل دا ءبىر وزىندىك قۇندىلىعى بار تاريح بولىپ قالۋى ءسوزسىز.
موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ «التىن جۇلدىز»، « قىزىل تۋ» وردەندەرىنىڭ يەگەرى، «موڭعولياعا ەڭبەك سىڭىرگەن زاڭگەر»، كوشى- قون سالسىنىڭ ارداگەرى
مەرەيحان قابدىل ۇلى
EL. KZ