ۇلى ەرتەگىشى ەدگار ۆالتەر
ە. ۆالتەر ەستون حالقىنان شىققان ايگىلى جازۋشىسى، جازۋشى بولعاندا دا بالالار جازۋشىسى، سۋرەتشى- يلليۋستراتور ءارى كاريكاتۋراشى ەدى.
ەدگار ۆالتەر 1929 -جىلى 21-قىركۇيەكتە ەستونيانىڭ استاناسى تالليندە ءبىر ۇيدەگى توعىز بالانىڭ ءتورتىنشىسى بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. سودان دا شىعار، ەدگاردىڭ ارنايى ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىگى بولماپتى. ءسويتىپ 1945 -جىلى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن ول الدەنەشە جىل الدەنەشە سالادا كاسىپ قىلىپ، نان تابادى. ول كىم بولىپ جۇمىس ىستەمەدى دەيسىز... سلەساردىڭ كومەكشىسى، ماتروس، موليار، باسپاحاناشى، بىردە ترانسپورت، تاعى بىردە دەكوراتسيالىق شەبارحانا جۇمىسشىسى.
ءسويتىپ ءجۇرىپ ەدگار ۆالتەر وتكەن عاسىردىڭ ەلۋىنشى جىلدارىنان ەركىن سۋرەتشى اتانا باستايدى. سول كاسىپكە ءبىرجولا باس قويادى دەسە دە بولار. ناتيجەسىندە 1956 -جىلى ەستونيا سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلدانادى. سول جىلدارى دۇركىرەپ تۇرعان «Hea Laps» («جاقسى بالا»)، «جۇلدىز»، «Pioneer» («پيونەر) جانە «Pikker» («پيككەر») سىندى جۋرنالدارمەن تىعىز قارىم- قاتناستا جۇمىس ىستەيدى.
ۆالتەر ەستونيانىڭ مەن دەگەن كاريكاتۋراشىلارىنىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، «Kaugel naljast» («شاتتىقتان تىس»)، «وقۋشىلارعا ارنالعان كارتينالار كىتابى»، «Jahikoera memuaarid» («اڭشىنىڭ ءيتى تۋرالى ەستەلىك»)، «Veekandja» («سۋ تاسۋشى»)، سىندى التى اۆتورلىق كاريكاتۋرالار البومىن شىعارادى. سونداي-اق، 1987 -جىلى ماسكەۋدەگى «سوۆەت سۋرەتشىسى» باسپاسىنان جارىق كورەتىن «سوۆەت كاريكاتۋراسىنىڭ شەبەرلەرى» سەرياسىنىڭ ءبىر شىعارىلىمى ۆالتەردىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالادى.
كاريكاتۋرا سالاسىنداعى وسىنشاما ەڭبەگىنە قاراماستان، ەدگار ۆالتەرگە تانىمالدىق اكەلگەن نارسە - يلليۋستراتسيا. ۆالتەر ەكى ءجۇز ەلۋدەن اسا كىتاپتى يلليۋستراتسيامەن كوركەمدەپتى. ونىڭ ءجۇز جەتپىسى بالالارعا ارنالعان. ەستون جازۋشىلارىنىڭ ۇزدىك حيكايالارى مەن ەرتەگىلەرىن كوركەمدەگەن ەدگار ۆالتەر يلليۋستارتسيالارى ەتالوندى ەڭبەك سانالادى. ەستنويانىڭ عانا ەمەس، وزگە دە ەلدەردەگى جاس وقىرماننىڭ، مىنە، الدەنەشە بۋىنى سيپسيكتى، مۋفتى، ە. راۋدتىڭ جارتى باتەڭكە مەن قاپساقالىن، ا. پەرۆيكتىڭ مورا اجەيىن، و. لۋتستىڭ ءمۇيىزدى بالاقايىن، يا. رانناپتىڭ اگۋ سيۆكحاسىن تاپ وسى ۆالتەردىڭ سۋرەتتەرى ارقىلى ءبىلىپ، جاقسى كورەدى. سۋرەتشىنىڭ يلليۋستراتسياسىمەن جارىق كورگەن كىتاپتار جيىرمادان استام شەت تىلىنە اۋدارىلىپتى.
ەدگار ۆالتەر كينو مەن تەاتردا دا ەڭبەك ەتكەن. ساحنالىق كوستيۋمدەردىڭ ەسكيزدەرىن جاساپ، پلاكاتتار مەن افيشالار سىزىپ، جيۆوپيستىك جۇمىستارمەن اينالىسىپتى. ۆالتەردىڭ قابىلەتى تۋرالى ءسوز بولعان جەردە اۋزىن اشىپ، كوز جۇمبايتىن جان جوق. مىسالى ەنو راۋدانىڭ «سيپسيك» جانە «مۋفتا، جارتى باتىڭكە مەن قاپساقال» ەرتەگىلەرى ءار جولى قايتا باسىلىپ شىققان سايىن، ول ءارقايسىسىنا ءارتۇرلى، جاڭا يلليۋستراتسيالار ۇسىنىپ وتىرعان.
وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى ۆالتەر ۋرۆاستە پىلتساماسسكى ۋەزىنە قاراستى پەەرەسمياە حۋتورىنا قونىس اۋدارادى. ءسويتىپ تۇمسا تابيعات اياسىنداعى جالعىزدىق پەن تىنىشتىقتان شابىت العان ول ءوزىنىڭ كوڭىلدى ورمان ادامى تۋرالى العاشقى كىتابى - «پوكيدى» جازادى.
البەتتە ونى يلليۋستراتسيامەن دە ءوزى كوركەمدەيدى. جىپ- جىلى ەرتەگىنىڭ نەگىزگى تەيتموتيۆى - تابيعات جانە ونداعى تىرشىلىك يەلەرىمەن ۇيلەسىمدى قارىم- قاتناس تۋراسىندا ەدى. كىتاپتى قالىڭ وقىرمان اسا جىلى قابىلدايدى. ءسويتىپ قاناتتانا تۇسكەن اۆتوردىڭ كەيىنگى 12 جىلدا بالالارعا ارنالعان تاعى 15 كىتابى جارىق كورەدى. اراسىندا وقىرماننىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىنە اينالعان پوكتار تۋرالى ەكى كىتابى بار. سويتكەن پوكتاردىڭ ەستونياداعى تانىمالدىعى ارتقانى سونشا، وسى كۇندە ول ەستون بالالار ادەبيەتىنىڭ مويىندالعان سيمۆولدارى - ناكسيترالليالار مەن سيپسيكونىڭ قاتارىندا تۇر. ءتىپتى پوكتار مەن ولاردى دۇنيەگە اكەلگەن ادامنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «پوكۋماا» دەمالىس باعى دا بار كورىنەدى.
ۇلت مادەنيەتىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن ە. ۆالتەر ەستوننىڭ ءۇشىنشى دارەجەلى اق جۇلدىز وردەنىمەن ماراپاتتالعان.
ADEBIPORTAL. KZ