ادەبيەتىمىزگە «پەرىشتەلەردىڭ ءولىمى» بەتبۇرىس اكەلدى مە؟
نەمىستەردەن ساتىپ الىنىپ، ورىس- جاپون سوعىسىندا قولدانىلعان قارۋ. سوعىستان سوڭ قازاق دالاسىنا كوتەرىلىستى باسۋعا كەلگەن وفيتسەرلەر ۇستاعان. سوندىقتان دا پوۆەستىڭ «بەساتار» دەپ اتالۋى ۇلكەن ءرول ويناپ تۇر. ءبىراق بىزدە كىتاپتاردىڭ اتتارى كوبىنەسە بەيتاراپ بولىپ كەلەدى. سوعان ساي شىعارما مازمۇنى دا بەيتاراپ، بەيمارال.
قازىر بۇقارالىق كوممۋنيكاتسيانىڭ زامانى. ءسىز بەن ءبىزدىڭ قولىمىزداعى كىتاپ تا سول بۇقارالىق كوممۋنيكاتسياعا جاتادى. سەبەبى، قانشا كوركەم دۇنيە جازدىم دەسەڭىز دە، وقىرمان ونى اقپارات رەتىندە قابىلدايدى. ءسىز دە زامان، ۋاقىت، قوعام، ادامدار تۋرالى تولعانىسىڭىزدى ۇسىنىپ وتىرسىز. ەندەشە ول جازعان دۇنيەڭىزدىڭ بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ بارىنەن بەيتاراپ تۇرۋى مۇمكىن بە؟ مۇمكىن بولعاننىڭ وزىندە، ونداي قانشا كىتاپ ماكۋلاتۋراعا كەتكەنىن بىلەسىز بە؟ سەبەبى، ونىڭ ءبارىنىڭ ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزگە دە، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمىزگە دە قاتىسى شامالى.
جازعان كىتابىڭىزداعى وقيعا ومىردە بولعان با، الدە ويدان شىعارىلعان با؟ بۇل سۇراققا ماكسيم گوركيدەن باستاپ، تالاي جازۋشى جەرىنە جەتكىزىپ جاۋاپ بەرگەن. بۇقارالىق كوممۋنيكاتسيانىڭ داۋرەنى جۇرە باستاعالى بەرى وسى سۇراق قايتا ءتىرىلدى. وقىرمان بۇگىندە دەرەگى شامالى ليريكانى ەمەس، قانى سورعالاپ تۇرعان اشى- تۇشى تاقىرىپتاردى جازۋدى كوبىرەك تالاپ ەتۋدە. ءبىراق ونى قالاي جازاسىڭ، قانىن سورعالاتىپ جازاسىڭ با، ماسەلە سوندا. وسىنداي تاقىرىپتاردى جازۋدى تالاپ ەتكەن وقىرماننىڭ ءوزى دە، قانشا اۋىر تاقىرىپ بولسا دا كوركەم شىعارما وقىعانداي ءلاززات الۋى كەرەك ەمەس پە؟!
الدىمەن كەيىپكەرلەرگە كەلەيىكشى. قازىر ادەبيەتىمىزدە قاھارمان كوپ. ءبىراق باقسى مەن ديۋانا جوق. باقسى مەن ديۋانا بۇرىن ميستيكالىق كەيىپكەر بولعان شىعار. ال بۇگىن ولار ماسكارادتىق، كارناۆالدىق كەيىپكەرگە اينالۋعا ءتيىس ەدى. شىندىعىندا ول ويىن- ساۋىقتان بۇرىن، تراگيكومەدياعا ءتان نارسە.
تراگيكومەديالىق، ماسكارادتىق، كارناۆالدىق كەيىپكەرلەر ءبىر- بىرىمەن وزەكتەس، رۋحتاس، تامىرلاس. باقسىلىق تاننەن بۇرىن، جاننىڭ دەرتىن ەمدەيتىن تىلسىم كۇش. ديۋانالىق شىندىقتى بىرەۋ ايتۋ كەرەك دەگەن نيەتتەن تۋعان قاسىرەتتى وبراز.
ال ەندى بۇگىن سول تراگيكومەديا، ماسكاراد، كارناۆالدىقتىڭ ءبارى الەۋمەتتىك جەلىدە ءجۇرىپ جاتىر. قازىرگى فەيسبۋك، تۆيتتەر، مەسسەندجەر، تەلەگرام، ينستاگرام دەگەنىڭىز جاتقان ءبىر شەرۋ. وعان ءوز سالاسىندا كەز كەلگەن اقپاراتقا قولى جەتەتىن ينسايدەرلىكتى قوسساڭىز، ولارعا دەگەن قۇرمەتىڭىز ارتا تۇسەدى. تراگيكومەديالىق دەپ وتىرعانىمىز، ەلدەن جاسىراتىن ەشتەڭە قالمادى دەگەن ءسوز. ماسكارادتىق دەگەن سول، ماسكاسىن سىپىرساڭىز، ماسقاراسى شىعادى. كارناۆالدىق دەيتىن سەبەبىمىز، وندا شىندىقتى ايداي الەمگە جالاڭاشتاپ كورسەتىپ، ارتىن شوۋعا اينالدىرىپ جىبەرۋ باسىم.
قازىر بىزدە ونسىز دا قاسىرەتتى كۇندەردى قاپ- قارا تۇنەك ەتىپ ءتوندىرىپ جازۋ ەتەك العان. اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ «بەساتارى» سياقتى قىلىشتاي سۋىرىپ جازاتىن دۇنيەلەر سيرەك. قاس شەبەرلەردىڭ زامانى ءوتتى مە، بىلمەيمىن، ءبىراق كەيىنگى ۋاقىتتا ءوتىمدى، وتكىر تاقىرىپتار جىلاۋىق دۇنيەلەرگە اينالدى. ال جازۋشى قايتكەندە دە سول تاقىرىپتى جازۋعا ءتيىس، جازباسا ءىشىن كەرنەپ بارادى. بولسا دا، بولماسا دا ليريكاعا ورىن جوق، ەندەشە ونىڭ ورنىن نەمەن تولتىرادى؟ مىنە، وسى كەزدە وقىرماننىڭ كوڭىلىن اۋلايتىنداي سيقىرلاپ جازۋ، ماگيالىق ءادىس- تاسىلدەردى قولدانۋ، كەز كەلگەن تاقىرىپتى شوۋ مەن شەرۋگە اينالدىرۋ ماسەلەسى العا شىعادى.
تىنىمباي نۇرماعانبەتوۆتىڭ «پەرىشتەلەردىڭ ءولىمى» اتتى رومانى وسى قالىپقا سالىپ تالداۋعا بىردەن- ءبىر لايىق شىعارما. ءبىر كەزدە جازۋشىنىڭ ءوزى دە بەلدى وكىلى بولىپ سانالعان ءداستۇرلى ادەبيەتتىڭ شەبىن بۇزعان توسىن دا تابىستى تۋىندى. بۇل رومان جونىندە ءبىز اۆتوردىڭ وزىمەن اشۋ شاقىراتىنداي قاتتى پىكىرتالاسقا باردىق. سوندىقتان ول وزگەشە مىنەزدى قالامگەر رەتىندە تومەندەگى پىكىرلەرىمىزبەن دە كەلىسپەي جاتسا، ەش تاڭعالمايمىز. ادەتتە، جازۋشى شىعارماسىن باسقاشا ويمەن جازىپ، سىنشى باسقاشا قىرىنان تانىپ جاتسا، وندا تۇرعان دا ەشتەڭە جوق. ماسەلە ءبىز زامانعا ساي كىتاپ ىزدەگەندە، قاھارماندار تۋرالى قالىڭ شىعارمالاردىڭ اراسىنان وسى روماندى تاپقانىمىزدا بولىپ وتىر.
الدىمەن روماندى ۇستاپ تۇرعان ءۇش ۇستىننىڭ باسىن اشىپ ايتقاندى ءجون سانادىق. ول - ماسكارادتىق كەيىپكەر، تراگيكومەديالىق سيۋجەت، كارناۆالدىق كومپوزيتسيا. ماسكارادتىق كەيىپكەر دەگەندى ويىن- ساۋىقتىق قانا وبراز دەسەك، قاتتى قاتەلەسەمىز. الەمدەگى ماسكارادتىق شوۋلارعا بايىپپەن قاراساڭىز، ونىڭ ار جاعىنان ۇرەي مەن قايعىنى كورەسىز. ال كارناۆالدا باستى كەيىپكەر - ورىسشا ايتقاندا شۋت، قازاقشا ايتقاندا ماسقارامپاز. ماسقارامپاز وسىناۋ قىزىلدى- جاسىلدى، استا- توك توي- دۋماننىڭ ىشىندە ءتۇرلى اشكەرەلەۋشى ارەكەتتەر جاساۋىمەن كوزگە تۇسەدى. وسىنىڭ ءبارىنىڭ استارىندا قانداي تراگيكومەديا جاتقانىن تاپتىشتەپ ايتا بەرگەن دە ارتىق شىعار.
رومان تراگەديالىق سيۋجەتكە قۇرىلسا دا، قيال- عاجايىپ ەرتەگى سياقتى باستالادى. قالاعا جۇمىس ىزدەپ كەتكەن ەرالى دەگەن جىگىتتەن بالا- شاعاسىنا مول اقشا ۇزبەي كەلىپ تۇرادى. اقشا دا كەلەدى، حات تا كەلەدى، ءبىراق ءوزى جوق. ەلدىڭ ءبارى ول مول اقشاعا كىرگەن بولار دەپ ويلايدى. الگى اۋىلدا كوزدەرىن تىرناپ اشقاننان، قاشان ۇيقىعا كەتكەنشە ىشەر اس پەن كيەر كيىمنىڭ ۋايىمىن جەيتىن اعايىندى ەكى جىگىت بار. سول ەكەۋدىڭ كىشىسى شەرتاي اعاسى بايشۇبارعا: «اعا، سول جاققا ءبىز دە بارايىقشى... ەرالىنى تاۋىپ الايىقشى... بالكىم، ءبىز دە ورنالاسىپ، جولىمىز بولىپ كەتەر...» ، دەپ قىڭقىلداپ قويمايدى.
ادامنىڭ ارمانىن وسىلاي جازۋ، ياعني وقىرماننىڭ كوڭىلىندە ويناۋدىڭ سيقىرى قانداي ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلە بەرىڭىز. روماندا ءار ءسات قۇپياعا، ءار ارەكەت جۇمباق سىرعا، ءار قادام كۇتپەگەن توسىن سىيعا تولى. ەڭ باستىسى جالعان سەزىم، جاساندى ديالوگ، وبەكتەگەن وتىرىك مورال جوق. الەۋمەتتىك جەلىدەگى ادامداردىڭ شىنايىلىعى كىتاپقا ۇلكەن شەبەرلىكپەن كوشكەندەي اسەر بەرەدى. كەيىپكەرلەر شىنايى بەينەسىمەن كورىنسە، مۇنىڭ نەسى ماسكاراد، مۇنىڭ نەسى كارناۆال دەرسىز؟ اسىقپاڭىز...
جۇمىس ىزدەپ جولعا شىققاندار، ارمان قۋىپ الىسقا اتتانعان ادامدار سەكىلدى سۋرەتتەلەدى. وزدەرى سوڭىنان ىزدەپ بارا جاتقان ەرالىنىڭ ناق مەكەنجايىن بىلمەيدى. قولدارىنداعى كونۆەرتتىڭ سىرتىندا حات جىبەرىلىپ تۇرعان پوشتا جاشىگىنىڭ ءنومىرى عانا بار. سول پوشتا جاشىگى تۇرعان ستانساعا ارىپ- اشىپ جەتىپ، ءبىر كۇن كۇزەتەدى، ەكى كۇن كۇزەتەدى. اۋىلدان الىپ شىققان قورلارى تاۋسىلا بەرگەندە، الگى جەرگە قىمبات كولىكپەن سىرعىتىپ ءبىر سىلقىم كەلىنشەك كەلەدى. پوشتا جاشىگىنە كىم حات سالمايدى، ءبىراق ونىڭ حات سالعانى ەرەكشە كورىنەدى.
ودان كەيىنگى وقيعالار دا كۇتپەگەن جايتتارمەن، بۇلاردىڭ ىشتەگى ارماندارىمەن ۇيلەسە ءوربيدى. سالدەن سوڭ ەكەۋى الگى سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ قىمبات كولىگىنىڭ ىشىندە كەتىپ بارا جاتادى. جازۋشى وسى بايعۇستارعا جاقسى ءومىر سىيلايىنشى دەگەندەي، سيقىرلى قالامىن ودان دا ءارى ىنتىقتىرىپ جورتاقتاتا تۇسەدى. كەلىنشەك ولاردى كەرەمەت ءزاۋلىم ۇيگە اكەلىپ، ءۇش ۋاقىت تاماعى بار تاپ- تازا جايعا جايعاستىرىپ، قۇدايدان تىلەپ الا المايتىن جۇمىسقا ورنالاستىرادى. قوجايىن بۇلاردىڭ قاسىنا كەلمەيدى، الىستان عانا كولبەڭ ەتىپ كورىنىپ قويىپ جۇرەدى.
سىلقىم كەلىنشەك اندا- ساندا اعايىندى ەكەۋدىڭ حاتتارىن پوشتاعا سالىپ كەلەدى. اۋىلدارىنا كادىمگىدەي قوماقتى اقشا جىبەرىپ تۇرادى. ول ازداي اعايىندى ەكەۋدىڭ ۇلكەنى بايشۇبار مەن الگى كەلىنشەكتىڭ اراسىندا ينتيمدىك قارىم- قاتىناس ورنايدى. ءبىراق قۇدىرەتتى قوجايىن وعان دا نازار اۋدارمايدى. بۇل نەعىلعان «مىڭ ءبىر ءتۇن» دەپ جۇرگەندە، كەيىپكەرلەرمەن بىرگە وقىرماندى دا ارباي تۇسكەن قۇپيا سىردىڭ دا شەتى شىعا باستايدى. سويتسە، قۇدىرەتتى قوجايىن جىلاننىڭ ۋىنان ءدارى جاسايتىن ادام بولىپ شىعادى.
مۇنىڭ ءبارى قۇردان- قۇر تىزبەكتەلىپ جازىلا سالعان وقيعالار ەمەس. ءاربىر ەپيزودتىڭ استارىندا بۇگىنگى ءومىردىڭ اشى شىندىقتارى بار. كەشە عانا جوق- جىتىكپەن جۇرگەن ادامدار سيقىرلى تاياقشامەن توقشىلىق ومىرگە توپ ەتە قالعانداي ەلەستەيدى. ءسويتىپ جۇرگەندە قوجايىننىڭ ماسكاسى سىپىرىلىپ، ادامدار مەن حايۋاناتتار ارالاسقان ۇلكەن ويىن ساحناسى الدىمىزدان جارق ەتە قالادى.
بۇل كىتاپتى جان دۇنيەسى نازىك، پسيحولوگيالىق اۋىتقۋى بار ادامدار وقۋعا بولمايتىن سياقتى. ۋ ءدارى الۋعا كەلگەندەر ۇيگە كىرىپ، قوجايىنمەن ۇزاق سۇحبات قۇرادى. ۋدى بىرەۋگە بەرۋ ءۇشىن ەمەس، وزدەرى ءىشۋ ءۇشىن الادى. ولاردىڭ ارالارىندا بيىك لاۋازىم يەلەرى دە، كەرەمەت تالانتتار دا، اتاقتى بايلار دا بار. سولاردىڭ ءبارى بۇلاردىڭ كوز الدارىندا ءولىم ءبيىن بيلەپ جۇرگەندەي اۋىزدارىن اشتىرىپ، كوزدەرىن جۇمدىرادى. ومىرمەن قوشتاسۋدىڭ سونشالىقتى قىمبات تۇراتىنىن اعايىندى ەكەۋ قايدان ءبىلسىن. اقشاسى جوق ءبىر ايەل: «سەندەردە قايىر- ساداقا دەگەن بولماي ما؟ ءبىر جۇتىم ۋدى بەرە سالمايسىڭدار ما؟»، دەپ جالىنادى. وعان قوجايىننىڭ ايەلى ليزا: «و نە دەگەنىڭ؟ ۋدىڭ ءار تامشىسى ءبىر ءتۇيىر التىن!»، دەپ جاۋاپ بەرەدى.
ال بۇلار بولسا، مۇندا وزدەرىنىڭ قورلىق ومىرلەرى ءۇشىن ءجۇر. ەرالىنىڭ دا وسى جولدا ءبىر پالەگە ۇشىراعانىن سەزسە دە ۇندەمەيدى. ءتىپتى وزدەرىنىڭ دە ەرالى سياقتى جوق بولىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلسە دە دىمدارى شىقپايدى. قوجايىن احمەت پەن ونىڭ سىلقىم كەلىنشەگى ليزا دا ولاردى وسى جولعا بارىنشا قاپىسىز دايىنداپ ءجۇر. ولار اقىرىندا قوجايىن باستاپ، وزدەرى باپتاعان اتتارعا ءمىنىپ جولعا شىعادى. اعايىندى ەكى جىگىت بايشۇبار مەن شەرتاي، قوجايىن احمەتپەن ۇشەۋ. كۇندىز ۇيىقتاپ، تۇندە جورىتىپ، جولدا كەزدەسكەن ەلدى مەكەندەردى اينالىپ ءوتىپ كەلەدى. الدا ادامعا باۋىرىن باستىرماعان، اڭ- قۇستار مەن جاندىكتەردىڭ مەكەنى بولعان قىزىلقۇم.
بۇعان دەيىن ءار ەپيزودتى قىزىقتاپ قانا وقىساڭ، ەندى ەرىكسىز دەمىڭدى ىشىڭە تارتاسىڭ. روماننىڭ ۇزىن ىرعاسىن تۇسىنىكتى بولسىن دەپ جازىپ وتىرعان ءبىز دە، قاعاز جەتسە قالعان بولىگىن تۇتاس كوشىرىپ بەرۋگە دايىن ەدىك. كىتاپتىڭ ەلۋ جەتىنشى بەتىنەن، ءجۇز جەتىنشى بەتىنە دەيىن سىنىق سويلەمدى الىپ تاستاۋعا بولمايتىنداي تىعىز جازىلعان. وندا ءاربىر ارەكەت، قيمىل، ءىس، وي، ءسوز، كورىنىس، سۋرەت، ءبارى ەسكەرىلگەن. بارلىعى قوعام شىندىعىمەن استاسا سۋرەتتەلگەن. ول جەردەگى سيۋجەت قۇم اراسىندا ءبىر- بىرىمەن شىرماتىلا قوزعالىپ، شيراتىلا كوشكەن وردالى جىلاندارداي شىم- شىتىرىق. وقىپ وتىرىپ ءىشىڭ مۇزداپ، دەنەڭ تۇرشىگىپ، تابانىڭنىڭ استىن قاراپ، ەسىڭ شىعادى.
نە كەرەك، اعايىندى ەكەۋدىڭ ءبىرى بەلىنە ارقان بايلاپ، تۇبىندە وردالى جىلاندار جاتقان قۇدىققا تۇسەدى. ەكىنشىسى ارقاننىڭ ءبىر ۇشىن ساۋمالداپ ۇستاپ، تومەن جىبەرىپ تۇرادى. كەنەت قۇدىقتىڭ ىشىنەن شىڭعىرعان داۋىس ەستىلەدى. ءبىراق اعاسى ءىنىسىن تارتىپ الا المايدى. سەبەبى ولارعا سونى ىستەتكەن قوجايىن مىلتىعىن كەزەنىپ تۇر. «قايتا تارت!»، دەپ بۇيىرعاندا، ارەڭ شىداپ تۇرعان ول دا ارقاندى شىرەنە تارتادى. سول كەزدە قۇدىقتان ءىنىسىنىڭ ورنىنا كۇپ بوپ ىسىنگەن ءبىر قۇبىجىق شىعادى.
بۇدان قورقىنىشتى نە بولۋى كەرەك دەپ ويلايتىن شىعارسىز. ودان كەيىنگى وقيعا بۇدان دا قورقىنىشتى. جازۋشى ونى تاپتىشتەپ جازعاندا نەتكەن قانىپەزەر ادام دەپ ويلاپ قالۋىڭىز مۇمكىن. ءبىراق ول وسى وقيعانىڭ ءبارىن سىرتتاي باقىلاپ، قاعازعا ءتۇسىرۋشى سۋرەتكەر عانا. ءتىپتى سىزبەن بىرگە قىنجىلىپ، قورقىپ، ەگىلىپ، ەزىلىپ، «اھ» ۇرمايدى دا. بار بولعانى سالقىن قان، سۋىق قالاممەن وقيعانى ءبىر- بىرىمەن قيىستىرىپ، اسقان شەبەرلىكپەن قيسىنىن كەلتىرىپ جازىپ وتىر. ونىڭ ءاربىر قۇراعان سويلەمدەرى قۇمدا سۋسىعان جىلاندارداي ەلەستەپ كەتەتىنى دە بار. ويلارى دا وردالى جىلاندارداي ءتۇپسىز قۇدىققا قۇيىلىپ جاتىر. ودان انە- مىنە كۇپ بوپ ىسىنگەن ءبىر قۇبىجىقتىڭ وبرازى شىعا كەلەتىندەي وزىڭنەن- ءوزىڭ قاراپتان- قاراپ وتىرىپ شوشىناسىڭ.
جازۋشى ءوزىن دە، وقىرماندى دا ايامايدى. ويتكەنى قوعامنىڭ شىندىعى دا سونداي اياۋسىز. اعاسىنا ءىنىسىنىڭ وردالى جىلان جابىلىپ شاققان دەنەسىن قازانعا سالدىرىپ، قايناتقىزاتىنى سودان. ودان تاياقپەن بۇلعاپ- بۇلعاپ ۋ ءدارى جاسايتىنى دا شىندىق ءھام سۇمدىق.
كوركەم شىعارما مۇنىمەن اياقتالسا، قارادۇرسىن دۇنيە بولىپ شىعار ەدى. سوندىقتان جازۋشى ىنىسىنەن ايىرىلعان بايشۇباردى ەكى ەستى ادام سياقتى سەندەلەكتەتىپ قويادى. ونىڭ باسىن الاساپىران ويلارعا تولتىرىپ، وزىمەن- ءوزىن ىشكى ارپالىسقا تۇسىرەدى. وعان قوجايىندى تۋ سىرتىنان كەلىپ، قايناپ تۇرعان قازانعا قۇلاتىپ ءولتىرۋ وڭايعا سوقپايدى. قانشا دەگەنمەن جۇمىس بەرىپ جارىلقاپ، قولىنا كۇرەك ۇستاتقان ادام. جۇمىس ءۇشىن بىرەۋگە باعىنىشتى بولۋدىڭ قاسىرەتىن بۇدان ارتىق قالاي بەينەلەرسىڭ. بۇل جۇمىسى بارلار ەمەس، تۇراقتى جۇمىسى جوق قاراپايىم جاندار باستان كەشىپ جاتقان ۇيرەنشىكتى حال. «ويباي، ايتپا، جاسىرا تۇر»، دەيىن دەسەڭ، الەۋمەتتىك جەلىدە ءبارىبىر ايتىلىپ جاتىر.
روماننىڭ باسى ءتاتتى ءومىردىڭ ءدامىن تاتقىزىپ الاتىن شىعىس ءتامسىلى سەكىلدى باستالسا، اياعى قازىر الەمدى جاۋلاعان گولليۆۋدتىق سسەناريمەن اياقتالادى. قاتتى شەرگە باتقان بايشۇبار ءىنىسىن جەرلەگەن سوڭ، قوجايىننىڭ دا ءجۇزىن جاسىرادى. ءسويتىپ قۇدىق باسىندا قۇم سۋىرعان ەكى تومپەشىك پايدا بولادى. ودان كەيىنگى قازاقى سسەناري سول، ەلسىز قۇم ىشىنە پوليتسيا كەلمەيدى. بورانداتىپ تىكۇشاق كەلىپ قونبايدى. ەشكىم دە داۋىس ۇلعايتقىشپەن «قولىڭدى كوتەر!»، دەپ ايقايدى سالمايدى. سىلقىم كەلىنشەك تە كولىكتەن ىرشىپ ءتۇسىپ، قۇشاعىن اشىپ جۇگىرىپ كەلە جاتپايدى. بايشۇبار دا بۇدان ءارى ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءمانى جوعىن تەرەڭ ۇعىنىپ، ءوزىن ءوزى وققا بايلايدى.
سونىمەن قۇمداعى دراما وينالىپ ءبىتتى. دۇنيە ءبىر ءسات ەسىنەن تانىپ قالعانداي بولدى. ءبىراق ادام بالاسىن وسىنشالىقتى ۇمىتسىزدىككە ۇرىندىرۋ جازۋشىنىڭ پارىزى ەمەس. ول كەنەت سيقىرلى قالامىن سىلتەپ قالىپ، دالا تەاترىنىڭ ساحناسىن قايتا اشتى. وردالى جىلاندار ىستىق قۇمنان شىعىپ، سالقىن قۇدىققا ءتۇسىپ جاتىر. ەندىگى جەردە الاڭسىز كۇن كەشەرىن بىلگەندەي شولاق كەسىرتكەلەر دە ىندەرىنەن زىتىپ شىعىپ، زىتىپ كىرەدى. باسقا اڭ- قۇستار دا، قۇرت- قۇمىرسقا جاندىكتەر دە تىنىش ومىرلەرىنە قايتىپ ورالعان. شىعارما: «انشەيىندە وسىنداي الاپات اپتاپ كەزىندە ولىمسىرەپ، سالبىراپ قالاتىن سەكسەۋىل جاپىراقتارىنا دا وقىس جان ءبىتىپ، ءالسىز قيمىلداپ، جاڭارىپ، جالتىلداي قالىپتى»، دەپ اياقتالادى.
وسى سوڭعى سويلەمدى وقىعاندا قوعام دا جاڭارار ما ەكەن، ءبىز دە وزگەرەر مە ەكەنبىز دەگەن ءبىر ءۇمىت ءسىزدىڭ دە ساناڭىزدا جىلت ەتىپ ويانادى. سودان سوڭ وزىڭىزگە قاتتى اسەر ەتكەندىكتەن، بۇكىل سيۋجەتتى قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، اسپانعا قاراپ ءبىرقاۋىم جاتاسىز. سوندا الگى جۇمىسسىز ادامداردى جىلانعا شاقتىرىپ، ۋ ءدارى جاسايتىن احمەت ەسىڭىزگە تۇسەدى. ونىڭ جۇمباقتاۋ ءجۇرىس- تۇرىسىن وزىڭىزگە ەتەنە جاقىن بىرەۋگە ۇقساتقانداي بولاسىز. ءبىر ايەلدىڭ جەتى بالاسىمەن سونىڭ جاساعان ۋىن ءىشىپ ولەتىنى دە ويىڭىزعا ورالا كەتەدى. «اپىر- اي، الماتىدا ءۇش بالاسىمەن كوپقاباتتى ۇيدەن سەكىرىپ ولگەن انا ءبىر كەلىنشەكتىڭ تاعدىرىنا ۇقسايدى ەكەن»، دەيسىز. جازۋشى ونى «سولاي بولۋى مۇمكىن، ساقتانساڭدارشى»، دەپ الدىن الا ەسكەرتكەندەي بولىپتى- اۋ»، دەپ تاعى قايران قالاسىز. «ءبىز جازۋشىنى نەگە تىڭدامادىق ەكەن؟»، دەگەندەي دە ءدۇبارا ءبىر كۇي كەشەسىز.
مىنە، جازۋشىنىڭ قوعامداعى ورنى وسىلاي بولۋى كەرەك ەكەنىن ايتپاساق تا تۇسىنگەن بولارسىز. كىتاپتىڭ اتىنىڭ «پەرىشتەلەردىڭ ءولىمى»، دەپ قويىلۋى دا سوڭعى جىلدارى الەۋمەتتىك جەلىنى دۇمپىتكەن نەشەمە قايعىلى وقيعالاردى ەسكە سالادى. جۇرت ايتا سالىپ، ۇمىتا قالاتىن نەبىر قاسىرەتتەردىڭ ءىزى وسى روماندا جاتىر. بۇل رومان قوعام شىندىعىن بەتىنە قاراي المايتىنداي قاپ- قارا قىلماي، ءتۇرلى- ءتۇستى ەتىپ جازۋعا دا بولاتىنىن كورسەتكەن. ءبىزدىڭ ماسكارادتىق، كارناۆالدىق، قالا بەردى تراگيكومەديالىق تۋىندى دەپ وتىرعانىمىز دا سول. ءبىر كۇن وقىپ، ءۇش كۇن ويلانساڭىز، ودان كەيىنگى كۇندەردە دە جادىڭىزدان شىقپاي جۇرسە، ودان ارتىق نە كەرەك.
شىعارماشىلىقتاعى پروتەستىك باعىتتىڭ ءباسى قاشان دا بيىك ەكەنىن تۇسىنبەيتىن ەل ەمەسپىز. سوندىقتان مۇنداي شىعارمالارعا وقىرماننىڭ دا ىقىلاسى بولەك ەكەنىن ءىشىمىز سەزەدى. تەك سوعان لايىقتى تۋىندىلار جازىلماي جاتقاندىقتان دا قالىڭ وقىرمان كىتاپ وقۋدان شەتتەپ قالعان بولۋى مۇمكىن. كەشەگىدەي قاندى قاڭتار وقيعاسىنىڭ كەزىندە «زيالى قاۋىم - زياندى قاۋىم»، دەگەن ءسوزدىڭ ابايسىز ايتىلىپ كەتكەنى دە سودان شىعار. «زيالى قاۋىم» دەپ جازۋشىلاردى عانا ايتپايدى» دەۋشىلەر دە قوعامدا كىمنىڭ ورنىن تومەندەتىپ جاتقانىن وزدەرى دە بىلمەيتىن سياقتى.
تىنىمباي نۇرماعانبەتوۆتىڭ «پەرىشتەلەردىڭ ءولىمى»، اتتى كىتابىن سورەگە قويىپ جاتىپ، باسقا كىتاپتارعا دا كوزىم ءتۇستى. ولاي قاراسام دا، بۇلاي قاراسام دا كوبىنىڭ اتتارى تارتپايدى. شەتىنەن بەت مونشاعى ءۇزىلىپ قالعان اتاۋلار قويىلعان. قۇداي بىلەدى، بۇلاردىڭ ءىشى دە سونداي شىعار دەگەن كوڭىلسىز ويلارعا بەرىلمەسكە لاجىڭ دا جوق. بالكىم ولار باستان- اياق ليريكادان تۇراتىن، جازعاندارى سەزىمگە تيەتىن جاپ- جاقسى- اق كىتاپتار شىعار. ءبىراق بۇگىنگىدەي بار دۇنيە باسكە تۇسكەن زاماندا پروتەستىك شىعارمالار جوعارى باعالانۋى ءتيىس قوي. بۇعان تىنىمباي نۇرماعانبەتوۆتىڭ «پەرىشتەلەردىڭ ءولىمى» كىتابى ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن سىيلىقتى قوعامدىق پىكىردىڭ ەسكەرىلۋىمەن العانى ايقىن دالەل. ءوز باسىم سوندا ادەبيەتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن بوگەتتەر تاس- تالقان بولىپ بۇزىلعان شىعار دەپ ويلادىم. ەگەر شىنىمەن سولاي بولعان بولسا، وندا ءتول ادەبيەتىمىزدەگى جاڭا بەتبۇرىستى تىنىمباي نۇرماعانبەتوۆ باستادى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ال ازىرگە بۇل سۇراقتىڭ باسى اشىق دەسەك، وعان سەبەپ تە جوق ەمەس.
جۇسىپبەك قورعاسبەك
«ەگەمەن قازاقستان»