باستان كەشكەن قانقۇيلى وقيعالار: «قورعاس» پەن قانجار

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - جۋىردا پرەزيدەنتىمىز قاسىم- جومارت توقايەۆ قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان كەدەن بەكەتتەرىندەگى جەمقورلىق ارەكەتتەرىنە توسقاۋىل قويىپ، تەمىردەي ءتارتىپ ورناتۋ جونىندە ءتيىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ناقتىلى تاپسىرمالار بەردى.

ەل باسشىسىنىڭ اتالعان ءسوزىن ەستىگەن كەزدە وسىدان تۋرا جيىرما جىل بۇرىنعى باستان كەشكەن قانقۇيلى وقيعالار مەن نەبىر ادىلەتسىزدىكتەر تىزبەگى كوز الدىما قايتا كەلدى.

2002 -جىلدىڭ 25- قاڭتارىندا ەلباسى استانادا بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرمەن كەڭەس وتكىزدى. سول كەڭەستە: «قىتايمەن اراداعى مەملەكەتتىك شەكارالار ماڭىندا، جول بەكەتتەرىندە جەمقورلىق جويىلماي وتىر. بۇل ۋچاسكەدە ءبىر ايدىڭ ىشىندە ءتارتىپ ورناتىپ، ناتيجەسىن مالىمدەۋدى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا تاپسىرامىن...» دەپ ايتىپ ءوتتى. كوپ ۇزاماي ۇكىمەت وتستاۆكاعا كەتىپ، كەدەن كوميتەتىنىڭ باسشىلىعى دا اۋىستى. كەدەن كوميتەتىنىڭ ۋاقىتشا ءتوراعالىعى مىندەتىن اتقارۋدى سول كەزدەگى مەملەكەتتىك كىرىس ءمينيسترى ز. كاكىمجانوۆ ءوز قولىنا الدى.

ىلە- شالا 11- اقپان كۇنى ول استاناعا بىرنەشە كەدەن باسقارمالارى مەن كەدەن بەكەتى باستىقتارىن شاقىرىپ الىپ، ارقايسىسىمەن جەكە- جەكە اڭگىمە وتكىزدى. سول كۇنى قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان كەدەن باستىقتارىنىڭ ءبارى قىزمەتتەن بوساتىلادى. سودان كەيىن «قىتايمەن شەكارادا ورنالاسقان كەدەندەرگە ءتارتىپ ورناتا الاتىن جىگىتتەر بار ما؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. سول كەزدە اتىشۋلى «قورعاس» كەدەنىنە باستىق رەتىندە ە. ابدراحمانوۆتىڭ كانديداتۋراسى، «باقتى» كەدەنىنە مەنىڭ، ال «مايقاپشاعاي» كەدەنىنە سول كەزدەگى «ۋبا» كەدەن بەكەتىنىڭ باستىعى ب. سماعۇلوۆتىڭ كانديداتۋراسى ۇسىنىلادى. ءسويتىپ، ۇشەۋمىز دە ءبىر كۇندە ءبىر بۇيرىقپەن ءۇش جاققا اتتاندىق.

ءبىزدىڭ الدىمىزعا ءۇش ءتۇرلى مىندەت قويىلدى. ءبىرىنشىسى - شەكارالىق كەدەندەردە ورىن العان سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ، كادرلاردى كاسىبي شەبەرلىگىنە قاراي ىرىكتەۋ جانە كەدەنشىلەردى قىلمىستىق توپتىڭ ىقپالىنان اجىراتۋ. ەكىنشىسى - كونترابانداعا قارسى ءۇزىلدى- كەسىلدى توسقاۋىل قويۋ. ءۇشىنشىسى - باسقا قالتالارعا كەتىپ جاتقان كەدەندىك تولەمدەردى تۇگەلدەي مەملەكەت قازىناسىنا ءتۇسىرۋ.

سول ءبىر ايتۋلى كەزەڭدە ءبىزدىڭ كورگەن قۇقايىمىز بولەك اڭگىمە. ال ەرىكجان ابدراحمانوۆتىڭ «قورعاس» كەدەنىندە باسىنان وتكەرگەن ەرجۇرەك قيمىلى مەن تاباندى ارەكەتتەرى كەدەن تاريحىندا ۇلكەن ارىپپەن جازىلىپ قالدى.

اقپان ايىنىڭ 14-نەن باستاپ ە. ابدراحمانوۆتىڭ كەلۋىمەن «قورعاس» كەدەنىنەن يمپورتتالعان جۇكتەردى تاسۋ كىلت توقتادى. كەشە عانا جولاۋشىلار مەن جۇك كولىكتەرى ءارى- بەرى قايشىلاسىپ جاتقان شەكارادا ءبىر- اق كۇننىڭ ىشىندە مۇلگىگەن تىنىشتىق ورنادى. قىتاي جاعىندا قازاقستانعا شىعا الماي، جۇك تيەلگەن جۇزدەگەن اۆتوكولىكتەر كەرۋەنى كەپتەلىپ تۇردى. ەرىكجان جۇمىسقا بىلەك سىبانا كىرىسە سالا، وتكەنگە تالداۋ جاسادى. جىل باسىنان بەرى (2002 -جىلدىڭ 1- قاڭتارىنان باستاپ) 14- اقپانعا دەيىن يمپورتتالعان تاۋارمەن 998 جۇك ماشيناسى وتكەن ەكەن. ال تۇسكەن كەدەندىك تولەمدەر ءجۇز ميلليونعا دا جەتپەيدى. جۇك تاسىعان ءار كولىكتەگى تاۋاردىڭ سالماعى مەن كەدەندىك قۇنى 15-20 ەسەگە دەيىن تومەندەتىلگەن. ياعني ميلليارد تەڭگەدەن ارتىق قىرۋار اقشا مەملەكەت قازىناسىنا تۇسپەگەن.

ارينە، وتە قيىن جاعداي. تار جول، تايعاق كەشۋدىڭ كوكەسى ەندى باستالعالى تۇر. سەبەبى شەكارانى جاۋىپ تاستاعانى ءۇشىن ءبارىنىڭ قايراعان تىستەرى مەن نازارلارى ە. ابدراحمانوۆقا باعىتتالعان. بۇعان قوسا شەكارادان وتكەن ءار كولىكتەن ءوز ۇلەسىن الىپ وتىرعان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن بانديتتىك قۇرىلىمداردىڭ «نەسىبەسىز» قالۋى دا پسيحولوگيالىق احۋالدى شيەلەنىستىرە ءتۇستى. ءبارى دە وڭايلىقپەن بەرىلە سالاتىن جاۋلار ەمەس. سونىمەن قاتار ەرىكجاننىڭ وسكەمەندەگى بالا- شاعاسىنا دا قاۋىپ ءتوندى.

«ناعىز دوس باسىڭا ءىس تۇسكەندە سىنالادى» دەگەن ەمەس پە. سول كەزدە ونىڭ وتباسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ءوزىنىڭ دوستارى، پوليتسيا پولكوۆنيكتەرى باقىتبەك جامانبايەۆ پەن ورالبەك بەلىمبايەۆ ەكەۋى ءوز مويىندارىنا العان ەدى. بۇنداي جاۋاپتى دا قاۋىپتى ساتتەردە قاساقانا ءبىر بالەنى ۇيىمداستىرا سالۋ تۇككە دە تۇرمايدى، ارينە.

- بەكەن، - دەدى بىردە ەرىكجان «قورعاس» كەدەنىنەن تەلەفون شالىپ، - ءوزىڭدى بايقا، جىگىتتەردى ساقتا.

- نە بوپ قالدى، ەرەكە؟ - دەدىم تۇككە تۇسىنبەي.

- كەشە ماعان بىرنەشە قارجى پوليتسياسىنىڭ جىگىتتەرى كەلدى. قولدارىندا «كۇدىكتىنى ۇستاۋ جونىندە حاتتاما» بار ەكەن. تۇتقىنداۋ جونىندەگى قاعازدارىمەن تانىسىپ وتىرىپ، ىشىنەن «جەكە تەكسەرۋ حاتتاماسىن» كورىپ قالدىم. وقىسام، حاتتامادا مەنىڭ قالتامنان «وزىندىك ءيىسى بار اق ۇنتاق تابىلدى» دەپ جازىپ قويىپتى. كوردىك دەگىزىپ، الدىن الا جالعان كۋاگەرلەردىڭ دە قولىن قويعىزىپ العان. ىزا بولعانىم سونشالىق، دەرەۋ ورنىمنان اتىپ تۇردىم دا تاپانشامدى كەزەپ تۇرىپ، وزدەرىنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىن كۋالاندىرىپ، قاماتىپ تاستادىم. ولاردان زۇلىمدىقتىڭ نەبىر ءتۇرىن كۇتۋگە بولادى، ساق بولىڭدار، - دەدى.

وسى وقيعادان كەيىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى كۇندە- كۇندە كەدەنشىلەردى جامانداعان اقپاراتتار اعىنى قارشا بورادى. بۇل ارەكەتتىڭ ارتىندا كەدەن سالاسى بويىنشا قوعامدا جاعىمسىز پىكىر قالىپتاستىرۋ جانە شەكاراداعى كەدەن باسشىلارىن ورنىنان الدىرىپ تاستاۋ ماقساتى تۇرعانى بەلگىلى. ارينە، سويلەۋشىلەردىڭ ارتىندا ۇلكەن ءبىر كۇشتىڭ دەم بەرىپ تۇرعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس ەدى. بۇل جونىندە ز. كاكىمجانوۆتىڭ ءوزى دە باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىندا: «قورعاس» كەدەنىنىڭ ارتىندا كىمدەردىڭ مۇددەسى تۇرعانىن بىزگە قارسى قانداي بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى شابۋىل جاساپ جاتقاندارىنان- اق بايقاپ وتىرعان شىعارسىزدار...» دەپ باتىل ايتىپ ءوتتى. ول ارينە، راحات اليەۆ ەدى. بىزدەر دە سول ەكەنىن بەس ساۋساقتاي ءبىلىپ وتىردىق. ءبىراق تا قول قىسقا بولعان سوڭ، امال نە؟...

قالاي دەگەنمەن دە 2002 -جىلدىڭ 11- ساۋىرىندە «مەگاپوليس» گازەتىندە: «حورگوسسكي سكاندال: «ۆوينا» پو زاكازۋ؟» دەگەن ماتەريال جاريالاندى. وندا بىلاي دەپ جازىلدى: «... تەك، مەملەكەتتىك كىرىس ءمينيسترى كاكىمجانوۆ باستاعان كەدەن قىزمەتكەرلەرىن تازارتۋ جانە ە. ءابدىراحمانوۆ مىرزانىڭ جاڭا باسشى بولىپ تاعايىندالۋىنان كەيىن «جاسىل» اقشا اعىنى سوعان قاراي اعىلعانعا ۇقسايدى. ءبىر بيلىك قۇرىلىمىنان بىردەي ەكسبونزا تولىعىمەن بۇعاتتالدى... بۇل مىرزالار ءبارىن قالىپتى جاعدايعا قايتارۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن ورىندادى...». سول كەزدە جالعىز وسى ماقالا عانا ءبىراز شىندىقتىڭ شەتىن شىعاردى.

كەز كەلگەن وقيعانى باستان كەشىرۋ قيىن، ايتۋ وڭاي. ەرىكجان ابدراحمانوۆقا تەلەفونمەن: «ولتىرەمىز، بالا- شاعاڭدى كەپىلدىككە الامىز» دەۋشىلەر دە بولدى. اۋەلى ك ت ك تەلەارناسىنان: «قورعاس» كەدەنىنىڭ باستىعى قاماۋعا الىندى»، «قورعاس» كەدەنىنىڭ باستىعىنا ىزدەۋ سالىندى»، «قىلمىس جاساپ قاشىپ ءجۇر» دەگەن جالعان اقپاراتتار دا كەتىپ قالدى.

وسىلايشا، پسيحولوگيالىق شابۋىل اققان سەلدەي ۇدەي ءتۇستى. بۇعان قوسا «قىزمەتتىك وكىلەتتىگىن شەكتەن تىس پايدالاندى» دەپ وڭتۇستىك- شىعىستاعى كولىك پروكۋراتۋراسى ە. ابدراحمانوۆتىڭ ۇستىنەن نەگىزسىز فاكتىگە قۇرىلعان قىلمىستىق ءىس تە قوزعاپ جىبەردى. ءتىپتى قارجى پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەدەندىك رەسىمدەۋدەن وتكەن يمپورتتىق تاۋار تيەۋلى كولىككە اۆتومات تا لاقتىرىپ كەتتى. سونىمەن قاتار كەدەندىك رەسىمدەۋدەن وتكەن كولىكتەردى نەگىزسىز تەكسەرۋلەردى دە ۇدەتە ءتۇستى. الايدا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىنداي ەش ىلىك تاپپادى.

وسىلايشا، باستارىنا قانشالىقتى قارا بۇلت ۇيىرىلسە دە، «قورعاس» كەدەنشىلەرى كەزدەسكەن قيىنشىلىقتارعا قارسى ءبىر كىسىدەي جۇمىلا كۇرەسە ءبىلدى. ءسويتىپ، سول جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا عانا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە كەدەندىك تولەمدەر بويىنشا 1 ميلليارد 86 ميلليون 473 مىڭ تەڭگە اۋدارىلدى. وسىلايشا ەرىكجان مىرزامۇحان ۇلى باستاعان كەدەنشىلەر ارلارىنىڭ تازا، ءوز ىستەرىنىڭ اق ەكەنىن ۇلكەن كۇشپەن دالەلدەپ شىقتى. بۇل قاراجات «قورعاس» كەدەنىنىڭ 2001 -جىلعى ءبىر جىلدىق كورسەتكىشىنەن اسىپ كەتەتىن ەدى.

اتالعان جاڭالىق تۋرالى ز. كاكىمجانوۆ ءىزىن سۋىتپاي، سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى ي. تاسماعامبەتوۆتى حاباردار ەتەدى. كوپ ۇزاماي، مامىر ايىندا «قورعاس» كەدەنىنىڭ باستىعى ە. ابدراحمانوۆقا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر- ءمينيسترى ي. تاسماعامبەتوۆتىڭ قولى قويىلعان «العىس حاتى» تابىس ەتىلەدى.

وسى جەتىستىكتى كەزىندە قورعاستىق كەدەنشىلەر «قورعاس» ريەۆوليۋتسياسىنىڭ جەڭىسى» دەپ اتادى. بۇل جەردە، ارينە، سول ءبىر قيىن دا جاۋاپتى ساتتەردە تىرەك بولا بىلگەن ءمينيسترىمىز ز. كاكىمجانوۆتىڭ دا ەڭبەگى وتە زور. ءوز اتىنا قانشاما نەگىزسىز، اۋىر دا ادىلەتسىز سوزدەر ەستىسە دە، قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرىن جانىن سالىپ قورعاي ءبىلدى. جانە دە وسىنداي دۇربەلەڭ كەزىندە كەدەن كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان ۇلكەن جۇرەكتى ازامات امانياز قاسىم ۇلى ەرجانوۆتىڭ دا كورسەتكەن ازاماتتىعى ءبىر توبە.

سونىمەن قاتار ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتەن قايمىقپاي، ەرىكجاننىڭ جانىنان ءبىر تابان شەگىنبەگەن مارقۇم سامات رامازانوۆ، التاي تانابايەۆ، قايرات بوكىشيەۆ، ريزابەك قالياجداروۆ، بولات جامانبايەۆ، رۋسلان سەليحانوۆ، ەربول يسانوۆ سياقتى ارىپتەستەرىنىڭ دە ازاماتتىعى ەرەكشە. سول كەزدەرى بۇل جەتىستىك جونىندە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە جاريالانعان «قورعاس»: ترەحلەتنيە پوكازاتەلي - زا تري مەسياتسا» دەگەن ماقالادا: (29.06.02) «ماسەلەنى مۇنداي ءتۇسىنۋ ەلىمىزدىڭ باس كەدەن بەكەتتەرىنە كەلگەن تۇتاس جاڭا ۇجىمعا ءتان. قورعاستا بايقالعان تەندەنسيانى باسقا وبلىستاردان دا بايقاۋعا بولادى. جالپى قازاقستان بويىنشا جوسپار بويىنشا كەدەندىك بولجام ەكى ەسەدەن استام ارتىعىمەن ورىندالدى. ەرىكجان ابدىراحمانوۆپەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعانىمىزدا «باحتا» كەدەنىنىڭ باستىعى بەكەن نۇراحمەتوۆ تەلەفون سوقتى. ونىڭ كەدەنى بويىنشا بولجامدىق جوسپاردىڭ ورىندالۋى 117 پايىزدى قۇراسا، وتكەن جىلدىڭ كورسەتكىشى قازىردىڭ وزىندە 600 پايىزعا ارتىعىمەن ورىندالدى... بۇل وزگەرىستەر رەسپۋبليكانىڭ كەدەن كوميتەتىنىڭ جاڭا باسشىسىمەن دە، كەدەن ورگانىنا كاسىبي ماماندار كومانداسى كەلۋىمەن دە بايلانىستى» دەپ اتاپ ءوتىلدى.

سونىمەن قاتار «ۆرەميا» گازەتىندە جاريالانعان «حورگوس گەيت» دەگەن شاعىن حاباردا «قورعاس» كەدەنى ايىنا ءبىر ميلليارد تەڭگەدەن ارتىق تابىس بەرسە، بۇل دەگەنىڭىز الماتى وبلىسىنىڭ سول كەزدەگى ءبىر جىلدىق بيۋدجەتىن قۇرايتىنى جونىندە ايتىلدى.

مىسالى، «قورعاس» كەدەنىندە مەملەكەت قازىناسىنا كەدەندىك تولەمدەر مەن سالىقتاردان تۇسەتىن اقشا كولەمى 1999 -جىلى 900 ميلليون تەڭگەنى، 2000 -جىلى 840 ميلليون تەڭگەنى، 2001 -جىلى 720 ميلليون تەڭگەنى عانا قۇراعان ەكەن. جىل سايىن يمپورتتالاتىن تاۋار اينالىمى بىرنەشە ەسەگە ءوسىپ وتىرعانىنا قاراماستان، كەدەندىك تولەمدەر كەرىسىنشە، قۇلدىراي بەرگەن. ال ە. ابدراحمانوۆتىڭ باسقارۋىمەن 2002 -جىلى نەبارى التى- اق ايدىڭ ىشىندە عانا كەدەندىك تولەمدەردەن مەملەكەتكە وتكىزگەن قارجىنىڭ سانى - «قورعاس» كەدەنىنىڭ سوڭعى ون جىلدا بەرگەنىنەن اسىپ تۇسكەنىن ايتا كەتكەن ورىندى.

«قورعاس» كەدەنىندە جاساعان جانكەشتى ەرلىگى ءۇشىن ەرىكجان ابدراحمانوۆ كەيىننەن ەكىنشى دارەجەلى «ايبىن» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. بۇل جەڭىس وڭايلىقپەن كەلگەن جوق، ارينە. سول ءبىر قيىن- قىستاۋ كۇندەردە وعان ىشكى ىستەر مينيسترلىگى سالاسىندا ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەستەگى جيناعان تاجىريبەسى مەن اۋعانستان رەسپۋبليكاسىندا اسكەري بورىشىن وتەگەن ەرجۇرەكتىلىگى ۇلكەن سەرىك بولعانى بەلگىلى. قالاي دەگەنمەن دە ەرىكجاننىڭ «قورعاس» كەدەنىندەگى جەڭىسىنەن كەيىن ەل اراسىندا ءارتۇرلى قاۋەسەتتەر ءجۇردى. «جەڭىلىس تاپقاندار ونى كەشىرمەيدى...» دەگەن ىزعارلى سوزدەر دە ايتىلماي قالعان جوق. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە زەينوللا كاكىمجانوۆپەن ارنايى كەزدەسكەن ەدىم. اڭگىمە اراسىندا زەينوللا حاليدوللا ۇلى ماعان:

- سول كەزدە ءبىزدىڭ جاۋلارىمىز ەرىكجان ەكەۋمىزدى ولتىرۋگە تاپسىرىس بەرىپ قويعان بولاتىن. ءبىزدى نەگە ولتىرە الماعانىن بىلەسىڭ بە؟ - دەدى.

مىنا ءسوزدى ەستىگەندە سەلك ەتە ءتۇستىم. سودان كەيىن بىلمەيتىنىمدى ايتقانىمدا ءسوزىن قايتا جالعاپ:

- سەبەبى ءبىز جاۋلارىمىزبەن اشىق سوعىستىق. ونى ءوزىڭ بىلەسىڭ. ءبىزدى ولتىرگەن جاعدايدا تاپسىرىستىڭ قايدان شىققانى بىردەن بەلگىلى بولاتىن ەدى. ولار سودان قورىقتى، - دەدى ەشتەڭەنى جاسىرماي.

ءيا، شىنىمەن دە «قورعاس» وقيعاسىنان كەيىن ەرىكجاننىڭ ارتىنا ءتۇسىپ، اياقتان شالماقشى بولعان ارەكەتتەر تولاستامادى. ونىڭ بويىنداعى ايتقانىنان قايتپايتىن قاعيداتشىلىق پەن قارا قىلدى قاق جاراتىن ادالدىعى كەي باسشىلارعا ۇنامادى. ۇستىنەن بىرنەشە قىزمەتتىك تەكسەرۋلەر دە جۇرگىزىلدى. ءبىراق قىزمەتتەن قۋاتىنداي ەشبىر ىلىك تابا المادى.

اقىرى، 2008 -جىلى ەرىكجان ابدراحمانوۆ «دوستىق» كەدەنىنە باستىق بولىپ تاعايىندالدى. تاعى دا قىتايمەن شەكارا، تاعى دا ايقاي- شۋى كوپ جەر. كەدەن كوميتەتى باسشىلىعىنىڭ ونى سول جەرگە نە ءۇشىن تاعايىنداپ وتىرعانى دا تۇسىنىكتى ەدى. سەبەبى سونىڭ الدىندا عانا كەدەندە بانديتتىك قۇرىلىم وكىلدەرى مەن كەدەنشىلەر اراسىندا شيەلەنىستى جاعداي ورىن العان ەدى. سوندىقتان دا كەدەندى بانديتتىك قۇرىلىمنىڭ ىقپالىنان اجىراتىپ، تەمىردەي ءتارتىپ ورناتۋ كەرەك بولدى.

وسىلايشا، ەرىكجان وزىنە تاپسىرىلعان سەنىمدى اقتاپ، «دوستىق» كەدەنىندە دە ەرجۇرەك ءارى قاعيداتشىل باسشى رەتىندەگى قولتاڭباسىن قالدىرا ءبىلدى. وعان دالەل رەتىندە 2012 -جىلدىڭ 14- ساۋىرىندە «ۆرەميا» گازەتىندە جاريالانعان «چۋجيە زدەس نە ۆورۋيۋت» اتتى ماقالاعا (اۆتورى ت. كۋچۋكوۆ) توقتالا كەتكەندى ءجون كوردىم. وندا اۆتور «دوستىق» ستانساسىنداعى كولىكتىك پوليتسيا بولىمشەسىنىڭ باستىعى، پودپولكوۆنيك ەرلان الىمبەكوۆكە سۇراق قويعان كەزدە ول بىلاي دەپ جاۋاپ بەرىپتى. گازەت ماتەريالىنان ءۇزىندى:

- وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن «دوستىق» كەدەنىنىڭ باسشىسى جاناربايەۆا نۇرگۇل جەرگىلىكتى قىلمىسكەرلەر شەكارانى، بارلىق وتكەلدەردى تولىعىمەن باسىپ العانىن ايتىپ شاعىمدانعان بولاتىن. ول ءوزىنىڭ قاراماعىنداعىلار «بانديتتەردىڭ قول استىندا جۇرەدى» دەپ مالىمدەدى. سودان بەرى بىردەڭە وزگەردى مە؟

- سول جىلدارى مەن باسقا قىزمەتتە جۇمىس ىستەدىم، ءبىراق ىقپال ەتۋ سالالارىن قايتا ءبولۋ تۋرالى ەستىدىم. جاناربايەۆادان كەيىن باسشى بولىپ ەرىكجان ءابدىراحمانوۆ كەلدى. ول دوستىقتا تاۋارلاردى كەدەندىك رەسىمدەۋدى توقتاتىپ، بۇل فۋنكسيالاردى تەرمينال بەكەتتەرىندەگى كەدەنشىلەرگە بەردى. ول وتە قاتال ادام، تەز ارادا شەكارانى تارتىپكە كەلتىردى جانە قىلمىستىق الەمنىڭ ءوزى جوعالىپ كەتتى. قازىر بىزدە ۇيىمداسقان قىلمىس جوق...

سول جىلدارى قىتايمەن شەكارادا ورىن العان قاقتىعىستىڭ ىزعارى وڭايلىقپەن ءجىبي قويعان جوق. وسى ورايدا، 1999 -جىلى قاندىقول قاراقشىلاردىڭ قولىنان قايتىس بولعان «دوستىق» كەدەنىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى ساياسات تۇرىشيەۆتىڭ قايعىلى تاعدىرىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. قىزمەتتەن ەش نەگىزسىز بوساعان ول ادىلەتتىلىك ىزدەپ، سول كەزدەگى پرەمەر- مينيستر نۇرلان بالعىمبايەۆتىڭ قابىلداۋىندا بولادى دا، شەكاراداعى ورىن الىپ جاتقان بار شىندىقتى ايتادى. ساياسات جۇماجان ۇلىنىڭ وسى بەتالىسىنان قورىققان قىلمىستىق توپ مۇشەلەرى ماسەلەنى ۋشىقتىرماۋ ءۇشىن ونى ارنايى تاپسىرىسپەن قىزىلوردا قالاسىندا اتىپ ولتىرەدى. بۇعان قوسا «باقتى» جانە «دوستىق» كەدەندەرىنىڭ باستىعى بولعان ەرجان نۇعىمانوۆتى دا ابدەن تىعىرىققا تىرەپ، ناتيجەسىندە جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولادى.

سونىمەن قاتار ەرىكجان عانا ەمەس، مەنىڭ دە ارتىمنان شام الىپ تۇسۋشىلەر ەسەسىن جىبەرمەۋگە تىرىستى. اتاپ ايتسام، 2008 -جىلدىڭ 19- تامىزى كۇنى تۇنگى ساعات 12-دە قىلمىستى توپتىڭ مۇشەلەرى جەكە باسىما قاستاندىق جاسادى. ول كەزدە «سەمەي» كەدەنى باستىعىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە بولاتىنمىن. كورەر جارىعىمىز بار ەكەن. ءبىر قۇداي ساقتادى. ول ازداي، اۋرۋحانادان ەمدەلىپ شىققان بەتتە كوپ ۇزاماي اۆتوكولىگىمە ەسىرتكى تىعىپ كەتتى. ودان دا قۇتىلدىم با دەگەندە، بۇكىل سەمەي قالاسىن دۇرلىكتىرىپ، اۆتوكولىگىمە جارىلعىش زات قويۋ ارەكەتى دە ورىن الدى. قانشاما سىر بەرمەۋگە تىرىسسام دا، جۇيكەمدى ءبىراز توزدىردى. وسىنداي قينالعان ساتتەرىمدە تۋعان- تۋىستارىم مەن بالا- شاعام جانە ەتجاقىن جولداستارىم ماعان جۇمىستان كەتۋگە اقىل- كەڭەس بەردى. جاۋلارىمنىڭ ەشتەڭەدەن تايىنبايتىن تۇرلەرى بار ەكەنىن ەسكەرتتى. شىنىمەن دە قاتتى ويلانىپ قالدىم. سونداي سىناۋلى ساتتەردە ەرىكجان ۇستازىما حابارلاستىم. ول كەزدە «دوستىق» كەدەنىنىڭ باستىعى قىزمەتىندە بولاتىن. مەنىڭ ويىمدى تىڭداپ بولعان سوڭ:

- بىرىنشىدەن، قازىر سەنىڭ بارلىق دوستارىڭ مەن جاۋلارىڭ جان- جاقتان «نە جاسايدى ەكەن؟ - دەپ سىن كوزبەن قاراپ وتىر، - دەدى ءسوزىن نىعارلاپ. - ەكىنشىدەن، كەزىندە مەنىڭ «قورعاس» كەدەنىندە باستان كەشكەن جاعدايدى قازىر سەن ءوز باسىڭنان وتكەرىپ وتىرسىڭ. شەگىنۋشى بولما. شەگىنسەڭ قابانباي اتاڭنىڭ ارۋاعىنان ۇيات بولادى، - دەپ نامىسىمدى قايراپ، اعالىق اقىلىن ايتتى.

ەرەكەڭنىڭ اعالىق اقىلى ماعان شىنىمەن دە ۇلكەن جىگەر بەردى، نامىسىما قامشى باستى. وسى اڭگىمەدەن كەيىن مەن دە تاسادان تاس اتىپ جۇرگەن جاۋلارمەن اشىق ايقاسقا ءتۇستىم. ءسويتىپ، سول سىننان دا سۇرىنبەي وتتىك، ايتەۋىر. وسى ورايدا، ماعان جاسالعان قاستاندىقتىڭ نەگىزگى سەبەبى، قىتايدان سەمەيگە كەلەتىن يمپورتتى تاۋارلاردى كەدەندىك رەسىمدەۋدەن وتكىزگەن كەزدە ەشكىمگە «جەڭىلدىك» جاساماي قويعاندىقتان تۋىنداعان ەدى. ءتىپتى «سەمەي» كەدەن بەكەتىنىڭ سول كەزدەگى باسشىسى ا. بەكبەرگەنوۆ ەكەۋمىز ءبىر كولىكتەن عانا 25 ميلليون تەڭگە كەدەندىك تولەمدەردى ءوندىرىپ، رەسپۋبليكانى ءبىر شۋلاتقانىمىز بار.

ەرىكجاننىڭ بويىنداعى الاقۇيىن مىنەزىنە بايلانىستى لاقاپ اتى دا وتە كوپ بولاتىن. بىرەۋلەر ونى التايدىڭ تۋماسى بولعاندىقتان «كەربۇعى» دەسە، ەندى بىرەۋلەرى «افگانەتس» دەيتىن. ال ەندى قىلىشىن سەرمەپ، قىپ- قىزىل ايقاستىڭ ىشىندە جۇرگەنىن كورگەن كەزدە «چاپاي» دەپ تە ايتاتىن. ول شىنىمەن دە ناعىز جاۋىنگەر بولاتىن. سوندىقتان دا ونىڭ دوسى قانشا كوپ بولسا، جاۋلارى دا از ەمەس ەدى. بەيبىت ءومىردىڭ وزىندە بۇكىل ءومىرى كۇرەسپەن ءوتتى. ول ىلعي دا: «نامىس پەن ار- وجداننان باسقانىڭ ءبارىن ساتىپ الۋعا بولادى» دەپ ايتاتىن. ءتىپتى سول جولدا وتقا دا كۇيدى، سۋعا دا تۇنشىقتى.

ءيا، ەرەكەڭ تەك كۇرەسىپ قانا قويعان جوق. قانشاما شاكىرتتەر تاربيەلەپ، ولارعا اقيقات جولىندا تايسالماۋدى ۇيرەتتى، بويلارىنا جاۋىنگەرلىك رۋحتى سىڭىرە ءبىلدى. الايدا ونىڭ جاساعان ەرلىگىن قايتالاۋ ءالى كۇنگە دەيىن بىردە- ءبىر كەدەنشىنىڭ ماڭدايىنا بۇيىرماپتى. ارادا جيىرما جىل وتسە دە، قىتايمەن شەكارادا ەرىكجان سياقتى تەمىردەي ءتارتىپ جاساي العان بىردە- ءبىر كەدەن باسشىسى بولعان جوق. ونىڭ سەبەبى، كەدەن بەكەتى باسشىلارىنىڭ شەكارانى مونوپولياعا اينالدىرىپ العان كلاندىق توپقا قارسى كۇرەسۋگە شامالارى جەتپەگەنى تازا شىندىق.

قالاي ايتساق تا، بارىنە ۋاقىت تورەشى. وكىنىشكە قاراي، ەرىكجان ارىپتەسىمىز ومىردەن ەرتە كەتتى. كەدەن سالاسىنداعى باسىنان وتكىزگەن نەبىر ادىلەتسىزدىكتەر مەن تەكەتىرەسكە تولى تىرلىك جۇرەگىنە اۋىر سالماق ءتۇسىردى. ءسويتىپ، 2019 -جىلدىڭ 10- قاڭتارىندا ءفاني جالعاننىڭ ەسىگىن جاۋىپ، 58 جىل عانا عۇمىر كەشتى. بۇل حاباردى ەستىگەندە سەنگەن جوقپىن. سەبەبى 10- قاڭتار مەنىڭ تۋعان كۇنىم بولاتىن. تاڭەرتەڭ ەرتەمەن تۋعان كۇنىممەن اعالىق اق پەيىلىن ءبىلدىرىپ، قۇتتىقتاعان ەدى. ال تۇستەن كەيىن سۋىق حاباردى ەستىدىم. وسىلايشا، ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت تۋعان كۇنىمدى جىلاپ قارسى الدىم.

ەرەكەڭ ومىردەن ەرتە كەتسە دە، ارتىندا قانشاما وشپەس ءىز قالدىردى. مۇمكىن، ۋاقىت وتە كەلە، ەرىكجان سياقتى ازاماتتاردان تاربيە كورگەن كەدەنشىلەردىڭ جاڭا تولقىنى كوكجيەكتەن كوپتەپ كورىنىس بەرەتىن شىعار. ءتىپتى سوڭعى دەمى تاۋسىلىپ بارا جاتىپ، «ءلا يللاحا يللا اللا» دەپ ءتىلىن كاليماعا كەلتىرىپتى. سودان كەيىن قاسىندا وتىرعان جان دوسى، پولكوۆنيك ورالبەك بەلىمبايەۆقا قاراپ: «قانجارىمدى اپەرىپ جىبەرشى، ورەكە» دەپ ءوتىنىش جاساپتى. ورالبەك دەرەۋ قانجارىن قىنابىنان شىعارىپ، قولىنا ۇستاتىپتى. سول ساتتە قانجارىنىڭ ۇشىن كوككە قاراتقان كۇيى كوزى جۇمىلىپ كەتە بەرگەن ەكەن.

ءيا، ول ءولىمنىڭ ءوزىن دە قولىنداعى قانجارىمەن قارسى الدى. سول ارقىلى ناعىز باتىرلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەتتى. كەيدە مىنا ءفاني جالعاندا بولىپ جاتاتىن كەيبىر كەلەڭسىز كورىنىستەرگە قاراپ تۇرىپ، سول جەرگە ەرىكجاننىڭ توقپاعى جەتپەي تۇرعان سياقتى كورىنەدى ماعان. سەبەبى قىتايمەن شەكارالىق كەدەندەردە دۇربەلەڭ ءالى بىتكەن جوق. سوندىقتان دا مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ قويعان قاتاڭ تالاپتان كەيىن اتالعان ۋچاسكەدە تەمىردەي ءتارتىپ ورناپ، ادىلەتتىلىك سالتانات قۇراتىن كۇن الىس ەمەس دەپ ۇمىتتەنەمىز.

بەكەن نۇراحمەتوۆ، كەدەن قىزمەتىنىڭ ارداگەرى، پولكوۆنيك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعى س. بەردىقۇلوۆ اتىنداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى

سوڭعى جاڭالىقتار