تەاتردا تەحنيكالىق مامان تاپشى، زاماناۋي پەسالار دا جەتىسپەيدى - ساراپشىمەن سۇحبات
قازاقستاننىڭ تالانتتى جاستارى ءوز ونەرىن ەلىمىزدە دە، شەتەلدە دە لايىقتى تۇردە كورسەتىپ كەلەدى. وسى ورايدا، تەاترلاردىڭ قازىرگى حال- جاعدايى مەن بولاشاعىن باعامداۋ ماقساتىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى مادەنيەت كوميتەتى كينەماتوگرافيا جانە تەاتر ونەرى باسقارماسىنىڭ باس ساراپشىسى گۇلنافيس مىرزاشەۆامەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
- قازاقستانداعى تەاتر ونەرى قالاي دامىپ كەلەدى؟ جاھاندى جايلاعان پاندەميا سالدارى سالاعا قالاي اسەر ەتتى؟
- قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى تەاترلار قالىپتى جاعدايدا جۇمىس ىستەپ جاتىر. تەاترلاردىڭ ءوز باعىتىنا، ەرەكشەلىگىنە قاراي قىزمەت اتقارۋى دا ءارتۇرلى. دەگەنمەن، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردان وڭىرلەردەگى تەاترلاردىڭ قىزمەتىن جاقسارتۋعا جانە قىزمەتكەرلەردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە باسا نازار اۋدارۋىن سۇرار ەدىك. جالپى، پاندەميا جاعدايىنا كەلەر بولساق، ەلىمىزدىڭ تەاترلارى باسقا دا مادەنيەت پەن ونەر ۇجىمدارى سەكىلدى ستاتسيونارداعى جۇمىستارىن توقتاتىپ، ونلاين رەجيمگە كوشتى. ولاردىڭ الدىندا حالىقتىڭ ەڭسەسىن كوتەرۋ، حالىقپەن بىرگە بولۋ، بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ ماقساتى تۇرعاندىقتان، ولار ءوز قىزمەتىن جالعاستىرىپ، ونلاين فورماتتاعى ءتۇرلى شارالاردى ىسكە اسىردى.
كوپتەگەن قايىرىمدىلىق شارالار ۇيىمداستىردى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەاتر رەپەرتۋارىنداعى سپەكتاكلدەر مەن تەاتر تاريحىنا قاتىستى دەرەكتى فيلمدەر كورسەتىلىپ، تانىمال اكتەر، رەجيسسەر جانە باسقا دا تەاتر مايتالماندارىنىڭ كورەرمەنمەن ونلاين كەزدەسۋى، اكتەرلىك شەبەرلىك، ساحنا ءتىلى، ساحنا قيمىلى، ۇلتتىق بي سياقتى ءتۇرلى باعىتتار بويىنشا تەاترسۇيەر قاۋىمعا ارنالعان ونلاين دارىستەر وقىلدى.
قازاق، ورىس، كورەي، نەمىس، ۇيعىر تىلدەرىندە بالالارعا ارنالعان ەرتەگىلەر، توك- شوۋلار، مەرەكەلىك بەينەقۇتتىقتاۋلار جانە تاعى سول سەكىلدى ءتۇرلى شارالار ۇسىنىلدى. جالپى ونلاين ءىس- شارالار - تەاتر ونەرى سالاسى قىزمەتىنىڭ باسقا دا مۇمكىندىكتەرىن كورسەتىپ، وسى ونەرگە حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتتى.
ويتكەنى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تەاترلاردىڭ قىزمەتىمەن تانىسۋ الەمدەگى بارشا ونەرسۇيەر قاۋىمعا قولجەتىمدى بولدى.
وعان قوسا، تەاترلار قازىرگى تاڭدا زاماناۋي تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرىن، قانداي كەمشىلىكتەرى بارىن انىقتادى جانە جاڭا كوزقاراسپەن جۇمىس ىستەۋگە باعىت الدى. ارينە، پاندەميا كەزىندە كارانتين شەكتەۋلەرىنە بايلانىستى ساحناعا شىعا الماي، جوسپارلانعان جۇمىستار جۇزەگە اسپاي قالدى. الايدا مەملەكەت قولداۋى ارقاسىندا قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسى ساقتالىپ، جۇمىستان قىسقارتۋ بولعان جوق.
- جالپى وتاندىق تەاترلار قالاي قارجىلاندىرىلادى؟
- ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك تەاترلارعا بيۋدجەتتەن سۋبسيديا بەرىلەدى. رەسپۋبليكالىق تەاترلار تيىسىنشە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن، وڭىرلىك تەاترلار جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلادى. ودان بولەك، تەاتر ونەرىن دامىتۋ باعىتىندا مينيسترلىك تاراپىنان جىل سايىن رەسپۋبليكالىق، ەكى جىلدا ءبىر رەت حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالدەرى، سونداي- اق مامانداردىڭ شەبەرلىگىن شىڭداۋ ماقساتىندا ماستەر- كلاستار، پراكتيكۋمدار وتكىزىلەدى. مينيسترلىك وتكىزەتىن فەستيۆالدەردىڭ جەڭىمپازدارى اقشالاي سىيلىقتارمەن ماراپاتتالادى. وعان قوسا، تەاتر ماماندارى الىس- جاقىن شەت ەلدەردەگى بەدەلدى وقۋ ورىندارىنا جانە تەاترلارعا تاعىلىمداماعا جىبەرىلەدى.
- وسى تۇستا، وڭىرلەردەگى تەاترلاردىڭ جاعدايىنا توقتالىپ وتسەڭىز. كوبىنە ورتالىقتاعى، ياعني ۇلكەن قالالارداعى تەاترلارعا كورەرمەن كوپ بارادى. سالىستىرمالى تۇردە، ولاردىڭ وڭىرلەردەگى ونەر ورداسىنان جاعدايى ايتارلىقتاي جاقسى. ايماقتارداعى تەاتر جۇمىسىن جاقسارتۋ باعىتىندا قانداي شارالار قولعا الىندى؟
- قازىرگى تاڭدا 44 وڭىرلىك تەاتر حالىققا قىزمەت اتقارۋدا جانە ولار جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى «مادەنيەت تۋرالى» زاڭىنا سايكەس، وڭىرلىك تەاترلاردىڭ قىزمەتىن جاقسارتۋ ماقساتىندا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جانىنان تەاتر ونەرى بويىنشا وڭىرلىك كوركەمدىك كەڭەستەر قۇرىلعان. اتالعان كەڭەستەر تەاترلاردىڭ رەپەرتۋارلىق ساياساتىن ۇيلەستىرۋگە، تەاترلاردا قوردالانعان ماسەلەلەردى انىقتاپ، شەشىمىن تابۋعا ىقپال ەتەدى. قاجەت بولعان جاعدايدا وڭىرلىك دەڭگەيدە شەشىلمەي جاتقان ماسەلەلەردى ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى جانىنداعى تەاتر ونەرى جونىندەگى كوركەمدىك كەڭەستىڭ قاراۋىنا ۇسىنادى.
- بۇگىندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن كوپتەگەن سالا ماماندارىنىڭ جالاقىسى ارتىپ جاتىر. تەاتر قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايلىعى شە؟
- مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2019 -جىلعى 2-قىركۇيەكتەگى قازاقستان حالقىنا جولداۋىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا 2020 -جىلى باسقارۋشى جانە نەگىزگى پەرسونالدىڭ (ا، ب بلوكتارى بويىنشا) ەرەكشە ەڭبەك جاعدايلارى ءۇشىن مادەنيەت جانە ارحيۆ قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاۋازىمدىق جالاقىلارىنا رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى دەڭگەيدە تيىسىنشە %50 جانە %35 مولشەرىندە قوسىمشا اقىلار بەلگىلەۋ ارقىلى جالاقى كوتەرىلدى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنتتىڭ 2021 -جىلعى جولداۋىندا 2022 -جىلدان باستاپ 2025 -جىلعا دەيىن ازاماتتىق قىزمەتشىلەردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىنا بەلگىلەنگەن مولشەرلەرگە تۇزەتۋ كوەففيتسيەنتىن %20 عا دەيىن قولدانۋ ارقىلى جالاقىنى ارتتىرۋعا تاپسىرما بەرىلدى. وسىعان وراي، 2022 -جىلعى 1-قاڭتاردان باستاپ تەاتر قىزمەتكەرلەرىنىڭ لاۋازىمدىق جالاقى مولشەرىنە %1,23 تۇزەتۋ كوەففيتسيەنتى ەنگىزىلدى.
- تەاتر ماماندارىن دايارلاۋ جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلەدى؟ ەلدە سالا ماماندارى جەتكىلىكتى مە؟ وقۋ ورىندارى شە؟ مامان دايارلاۋدا قانداي پروبلەما بار؟
- تەاتر ونەرى سالاسىنىڭ ماماندارىن ەلىمىزدە نەگىزىنەن ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى، قازاق ۇلتتىق حورەوگرافيا اكادەمياسى، ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ەسترادا جانە سيرك كوللەدجى دايىندايدى. اتالعان وقۋ ورىندارى تەاتر ۇجىمدارىنىڭ سۇرانىسىن ەسكەرە وتىرىپ، تەاتر سالاسى بويىنشا مامانداردى دايارلاپ كەلەدى. الايدا ساحنادا قويىلىمنىڭ جۇزەگە اسۋىنا تىكەلەي قاتىسى بار جانە كاسىبيلىك تالاپ ەتىلەتىن تەاتر سالاسىنداعى جارىق جانە دىبىس قويۋ وپەراتورلارى، ساحنا مەحانيگى مەن ءماشينيسى، قويىلىم ءبولىمىنىڭ مامانى سياقتى تەحنيكالىق ماماندار تاپشى. وعان قوسا، قازاقستاندا وسى باعىتتاعى كەيبىر تەحنيكالىق مامانداردى دايارلايتىن ورتا كاسىبي جانە جوعارى وقۋ ورىندارى جوق. وسىعان وراي، تەاترلاردا قىزمەت ىستەپ جاتقان جوعارىدا كورسەتىلگەن مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، تاعىلىمدامادان وتكىزۋ بويىنشا شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا جانە وزەكتى ماسەلەنى شەشۋ جولدارى قاراستىرىلىپ جاتىر.
- مەملەكەت تاراپىنان تالانتتاردى قولداۋ جانە ولاردى دامىتۋ جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلۋدە؟
- ونەر سالاسىنداعى دارىندى جاستار، تالانتتى تۇلعالار مەملەكەت تاراپىنان ءارقاشان قولداۋ تاباتىنى بارىنە بەلگىلى. ەلىمىزدە وتكىزىلىپ جۇرگەن وڭىرلىك، رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى فەستيۆالدەردىڭ بارلىعى تالانتتى جانە كاسىبي مامانداردى انىقتاپ، ولاردى قولداۋ مەن ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلادى. فەستيۆالدەردىڭ جەڭىمپازدارى ارنايى ديپلومدار جانە اقشالاي سىيلىقتارمەن ماراپاتتالادى. سونداي-اق، شەت ەلدەردە وتەتىن بەدەلدى فەستيۆال، بايقاۋلارعا ۇسىنىلادى. سونىمەن بىرگە، ءوز ونەرىمەن بيىك جەتىستىكتەرگە جەتكەن تالانتتى تەاتر قىزمەتكەرلەرى سالالىق، مەملەكەتتىك ماراپاتتارمەن ناگرادتالادى، قۇرمەتتى اتاقتارعا، مەملەكەتتىك ستيپەنديالارعا يە بولادى.
- رەسپۋبليكالىق تەاتر فەستيۆالدەرى قالاي ۇيىمداستىرىلادى؟ ۇزدىك قويىلىم قانداي كريتەري بويىنشا انىقتالادى؟
- قازاقستاندا تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، ياعني 1992 -جىلدان بەرى جىل سايىن وتكىزىلەتىن ءداستۇرلى قازاقستان دراما تەاترلارىنىڭ رەسپۋبليكالىق فەستيۆالىن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ۇيىمداستىرادى. اتالعان فەستيۆال قازاقستاندا تەاتر ونەرىن دارىپتەپ، كوپشىلىككە تاراتۋ، ءداستۇرلى تەاتر ونەرىن ساقتاپ، ءارى قاراي دامىتۋ، دارىندى ارتىستەر مەن رەجيسسەرلەردى انىقتاپ، ولارعا قولداۋ كورسەتۋ، زاماناۋي ساحنا پروتسەسىندەگى نەگىزگى باسىمدىقتاردى انىقتاۋ ماقساتىندا وتكىزىلەدى. فەستيۆال ءار جىلدارى وبلىس ورتالىقتارىنىڭ كوپشىلىگىندە وتكىزىلدى. اعىمداعى جىلى فەستيۆال ەلوردادا كورنەكتى تەاتر جانە كينو اكتريساسى شولپان جانداربەكوۆانىڭ 100 جىلدىعىنا وراي وتكىزىلۋى جوسپارلانعان.
ال «ۇزدىك قويىلىم» نوميناتسياسىنىڭ كريتەرييىنە كەلەر بولساق، وسى جۇلدەگە لايىقتى قويىلىمنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى جوعارى شىعارما بولۋى، رەجيسسەرلىك شەشىم، اكتەرلىك ويىن، دەكوراتسيا مەن كوستيۋمدەردىڭ قويىلىمعا ۇيلەسىمدىلىگى سياقتى ساحنا زاڭدىلىعىنىڭ ساقتالۋى باعالانادى. ەڭ الدىمەن، فەستيۆالعا ۇسىنىلعان قويىلىمدار ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ ىرىكتەۋىنەن وتكەن سوڭ قاتىسۋعا جولداما الادى. بيىل مينيسترلىك تاراپىنان رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالدەرى تەاتر سالاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن كورنەكتى تۇلعالارىمىزدىڭ مەرەيتويلارىنا ارنالىپ وتكىزىلەتىن بولادى. ءار فەستيۆالگە قاتىسۋدىڭ ءوز شارتى مەن ونى وتكىزۋدەگى ماقساتى بولادى، وسىعان وراي حالىقارالىق فەستيۆالدەردىڭ تالاپتارىنا ساي كەلگەن قويىلىمدار شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان ىرىكتەلىپ الىنادى.
- تەاترلاردا قانداي پروبلەما بار؟ بيىل تەاتر سالاسىندا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
- قازىرگى ۋاقىتتا ءار تەاتردىڭ ءوز پروبلەماسى بار. ءبىراق بارىنە ورتاق ماسەلە - تەحنيكالىق مامانداردىڭ تاپشىلىعى. سونىمەن قاتار، بىزگە بۇگىننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى مەن جەتىستىكتەرىن ساحنا ارقىلى كورەرمەنگە جەتكىزەتىن كوركەمدىگى جوعارى زاماناۋي پەسالار قاجەت. سونداي-اق دراماتۋرگيالىق شىعارمانى ساحنا زاڭىن ساقتاي وتىرىپ، كرەاتيۆتى باعىتتاردى پايدالانىپ، كورەرمەننىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىراتىن قويىلىمداردى ساحنالايتىن رەجيسسەرلەر جوقتىڭ قاسى. مىنە، وسى باعىتتا جۇمىس جۇرگىزىلسە دەگەن تىلەگىمىز بار.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
ۆەنەرا جولامان قىزى