«ورتالىق ازيا - ءۇندىستان» سامميتى: قاسىم-جومارت توقايەۆ قانداي ماسەلەلەردى كوتەردى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءۇندىستان پرەمەر-ءمينيسترى نارەندرا مودي ۇيىمداستىرعان مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ «ورتالىق ازيا - ءۇندىستان» اتتى العاشقى سامميتىنە بەينەبايلانىس رەجيمىندە قاتىستى، دەپ حابارلايدى اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.

سونىمەن قاتار ونلاين وتكەن كەزدەسۋگە قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ جانە وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەيەۆ قاتىستى.

مەملەكەت باسشىسى، ەڭ الدىمەن، سامميت وتكىزۋ جونىندەگى پايدالى ءارى دەر كەزىندە كوتەرگەن باستاماسى ءۇشىن ءۇندىستان پرەمەر-مينيسترىنە ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ، نارەندرا مودي مەن ءۇندى حالقىن رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسىمەن قۇتتىقتادى.

قازاقستان پرەزيدەنتى ەجەلگى ءارى وزىندىك وركەنيەتتىڭ جارقىن كورىنىسى سانالاتىن ءۇندىستاننىڭ ەگەمەندىك العالى بەرى ەكونوميكالىق دامۋدا تاڭعالارلىق تابىستارعا قول جەتكىزگەنىن اتاپ ءوتتى.

- بۇل سامميتتىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن ءۇندىستان اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ 30 جىلدىعىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋىنىڭ سيمۆولدىق ءمانى زور. وسى جىلدار ىشىندە ءبىز سىندارلى ساياسي ديالوگ ورناتتىق ءارى كوپقىرلى ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق بايلانىستارىمىزدى ۇدايى كەڭەيتىپ كەلەمىز. كەڭ بايتاق ازيا ايماعى وراسان زور رەسۋرستار مەن زياتكەرلىك الەۋەتكە يە. مۇندا ماڭىزدى كولىك دالىزدەرى مەن قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان نارىقتار بار. ازيانىڭ الەمدىك ەكونوميكاداعى ءرولى ايتارلىقتاي ارتىپ، ينۆەستيتسيا مەن كاپيتال تارتۋدىڭ جاھاندىق جاڭا ورتالىعىنا اينالىپ كەلەدى، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، بۇل ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ قولايلى مۇمكىندىكتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا، ەڭ الدىمەن، ساۋدا-ساتتىقتى جانداندىرۋعا كەڭ جول اشادى.

اتاپ ايتقاندا، ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن ءۇندىستان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 2020-جىلى 3 ميلليارد دوللارعا جەتكەن. وسى رەتتە قازاقستاننىڭ ۇلەسى 80 پايىزدى قۇرادى.

- ءبىراق قازىرگى كورسەتكىشتەر ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىمىزدىڭ جيىنتىعىنا ءالى دە ساي كەلمەيدى. مەنىڭ ويىمشا، «ورتالىق ازيا ەلدەرى - ءۇندىستان» ءسامميتى سياقتى ديالوگ الاڭدارى ەلدەرىمىزدىڭ قارقىندى دامۋىنا، سونداي-اق جاڭا سىن-تەگەۋرىندەر مەن تاۋەكەل-قاتەرلەرگە لايىقتى توتەپ بەرۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.

وسىعان بايلانىستى تابىستى پىكىر الماسۋدىڭ بىرەگەي فورماتى مەملەكەتتەرىمىز اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ساپالى ءارى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە ىقپال ەتەتىنە سەنىمدىمىن، - دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى «ورتالىق ازيا ەلدەرى - ءۇندىستان» ديالوگىنىڭ ماڭىزدى باعىتتارى بويىنشا ءوز پىكىرىن ورتاعا سالدى. وسى رەتتە قاسىم-جومارت توقايەۆ ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋ جانە كولىك-ترانزيت قاتىناستارىن جولعا قويۋ ماسەلەلەرى باستى باسىمدىققا يە بولۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى.

اتاپ ايتقاندا، پرەزيدەنت كولىك-لوگيستيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا باسا ءمان بەردى. بۇل باعىت بويىنشا ورتالىق ازيانىڭ الەۋەتى زور. مەملەكەت باسشىسى قازاقستان اۋماعى ارقىلى 11 حالىقارالىق كولىك ءدالىزى وتەتىنىن، ونىڭ بەسەۋى تەمىرجول جانە التاۋى اۆتوموبيل باعىتتارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

بۇل جولدار شىعىس - باتىس، سولتۇستىك - وڭتۇستىك باعىتتارىنداعى جۇك قوزعالىستارىنىڭ جوعارى جىلدامدىعىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءبىرىڭعاي كەدەن جۇيەسى اياسىندا قازاقستاننىڭ اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارى ارقىلى وتەتىن سولتۇستىك باتىس جانە وڭتۇستىك باتىس باعىتىنداعى ءترانزيتتىڭ مۇمكىندىگىنە نازار اۋداردى.

- ورتالىق جانە وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار ارحيتەكتۋراسىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى سەنىمدى، ءتيىمدى ءارى قاۋىپسىز ءترانزيتتى ينفراقۇرىلىم قالىپتاستىراتىنىنا سەنىمدىمىن. ول ءۇشىن ايماقارالىق كولىك-لوگيستيكالىق كونسورتسيۋم قۇرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدى ۇسىنامىن. بۇل قۇرىلىم ءۇندىستان، كاسپي تەڭىزى مەن پارسى شىعاناعى باعىتتارىنداعى كولىك باعدارلارىنىڭ تولىققاندى ءارى ءوزارا ءتيىمدى جۇكتەمەسىنە قاتىستى ۇلتتىق ساياساتتاردى ۇيلەستىرۋگە ىقپال ەتەر ەدى، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

قازاقستان پرەزيدەنتى ءوزارا تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋ ماقساتىمەن كۇش بىرىكتىرۋدى ديالوگ اياسىنداعى تاعى ءبىر باسىمدىق رەتىندە اتادى. سونداي-اق ءۇندىستاننىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمىنداعى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ۇلەسى ءبىر پايىزعا جەتپەيتىنىن ايتتى. وسىعان بايلانىستى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءۇندىستان تاراپىنىڭ ساۋدا جانە ونەركاسىپ مينيسترلەرى دەڭگەيىندە ساۋدا-ەكونوميكالىق پلاتفورما قۇرۋ تۋرالى باستاماسىن قولدادى.

- قازاقستاندا ءىس جۇزىندە بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەتتىنىڭ ءبارى بار.

اتاپ ايتقاندا، ءبىز 610 ميلليون دوللار بولاتىن 80 تاۋاردىڭ ءتىزىمىن جاسادىق، ونى جاقىن ارادا ءۇندىستان تاراپىنا جىبەرە الامىز. ءۇندىستاننىڭ قازاقستانعا شىعاراتىن ەكسپورتىن كەڭەيتۋ مۇمكىندىگىن دە قاراستىرۋعا دايىنبىز. وسىعان بايلانىستى مەن ءار ەلدىڭ باسەكەلەستىك ارتىقشىلىقتارىن ەسكەرە وتىرىپ، ساۋدا كولەمىن ارتتىرۋ جونىندە جوسپار ازىرلەۋدى ۇسىنامىن، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ءوزارا ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمىن ارتتىرۋ قاجەت ەكەنىنە توقتالدى.

بۇل تۇرعىدا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ الداعى ۋاقىتتا بارلىق ينۆەستيتسيالىق مىندەتتەمەلەردى مۇلتىكسىز جانە تولىق ورىندايتىنىنا سەندىردى. ينۆەستيتسيالىق احۋالدىڭ جاقسارۋى جاڭا قازاقستان تۇجىرىمداماسىنىڭ نەگىزى سانالاتىن ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن باسا ايتتى.

- ءبىز تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا كەشەنى، اۋىل شارۋاشىلىعى، جاسىل ەنەرگەتيكا، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە فارماتسيەۆتيكا سياقتى پەرسپەكتيۆتى سالالارعا ينۆەستيتسيا تارتۋعا مۇددەلىمىز، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى ازىق-تۇلىك نارىقتارىنىڭ تۇراقتىلىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن وزەكتى دەپ سانايدى.

ونىڭ پىكىرىنشە، ديالوگ اياسىندا اگروتەحنيكالىق جانە عىلىمي-يننوۆاتسيالىق ىقپالداستىقتى نىعايتۋ شارالارىن ازىرلەۋ، سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلەرىنىڭ كونسۋلتاتسيالارىن تۇراقتى تۇردە وتكىزۋ ماڭىزدى.

بۇدان بولەك، پرەزيدەنت ەكونوميكانى تسيفرلاندىرۋ ماسەلەسىنە دە توقتالدى.

مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ وسى سالاداعى الەۋەتى تۋرالى ايتا كەلە، جاساندى ينتەللەكتىنى ەنگىزۋ، Big Data، ينتەرنەت زاتتار، ونلاين-كوممەرتسيا جانە كيبەر قاۋىپسىزدىك، سونداي-اق ەلىمىزدە تەلەكوممۋنيكاتسيالار جانە ەلەكتروندى ونەركاسىپ، ەلەكتروندى تەحنيكالاردىڭ جيىنتىق بولشەكتەرىن شىعارۋ سالاسىنداعى زەرتحانالاردى اشۋ سياقتى ءبىرقاتار ماڭىزدى باعىتتى اتاپ ءوتتى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ اتالعان باعىتتار بويىنشا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا ءازىر ەكەنىن راستاپ، ءۇندىستاندىق سەرىكتەستەردى قازاقستان نارىعىنا شاقىردى.

- قازاقستان حالقىنا جولداۋىمدا 2025-جىلعا قاراي كەمىندە 100 مىڭ جوعارى بىلىكتى IT- ماماندارىن دايارلاۋ مىندەتىن جۇكتەدىم. وسىعان بايلانىستى، ءۇندىستاننىڭ IT جانە ينجەنەرلىك كادرلاردى دايارلاۋداعى تاجىريبەلەرى قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى.

سوزدەن ىسكە كوشۋ ماقساتىمەن حالىقارالىق Astana Hub IT - ستارتاپتار تەحنوپاركىنىڭ بازاسىندا Bagmane تەحنولوگيالىق پاركىمەن جانە ءۇندىستاننىڭ باسقا دا IT سالاسىنداعى الپاۋىتتارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ورتالىق ازياعا ارنالعان ينجەنەرلىك كەڭسە مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مەكتەبىن اشۋدى ۇسىنامىز، - دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە ارنايى توقتالدى. پرەزيدەنت الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالار تەرروريزمنىڭ، ەكسترەميزم جانە ترانسۇلتتىق قىلمىستاردىڭ قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعانىن ايتتى.

بۇل جاعدايدا ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس قىزمەتىنىڭ وزەكتىلىگى ارتا تۇسەدى.

- كەڭەستىڭ الەۋەتى مەن مارتەبەسىن نىعايتۋدا ءۇندىستاننىڭ ءرولى زور. بيىل ازياداعا ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستىڭ مەرەيتويلىق ءسامميتى وتەدى.

مودي مىرزا، ءسىزدى، قازاقستاننىڭ ەلورداسىندا كورەمىن دەپ ۇمىتتەنەمىن، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت الداعى ءسامميتتىڭ كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ قاتارىنا اۋعان پروبلەماسى دا ەنگىزىلەتىنىن ايتتى.

مەملەكەت باسشىسى ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەردىڭ وسىنداي فورماتى ايماقتىق كۇن تارتىبىندەگى ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءتيىمدى الاڭعا اينالاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى. جيىن قورىتىندىسى بويىنشا مەملەكەتتەر باسشىلارى «ورتالىق ازيا - ءۇندىستان» اتتى العاشقى سامميتتىڭ دەكلاراتسياسىن قابىلدادى.