ءجانتورين جاڭالىعى

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات -ەمىس- ەمىس ەسىمدە، سۇستى جۇزىنەن ىزعار ەسىپ تۇرعاندىقتان با، ايتەۋىر ەسكى تەلەديداردىڭ ارعى جاعىنان- اق وتكىر جانارىمەن قاراشىقتا قاتتالىپ قالىپتى.

ءبىز كىتاپتان تانىعان بەيبارىس سۇلتان وسىنداي- اق بولعان شىعار دەگەنبىز ىشتەي تامسانىپ. سوندا بالامىز عوي، ارتىنان بىلدىك، قازاق كينو ونەرىندە قايتالانباس كەيىپكەرلەردى سومداعان سوم تۇلعا نۇرمۇحان ءجانتورين ەكەن. الەمگە اتى ءماشھۇر تۇركى بالاسىنىڭ وبرازىن اتا جۇرتىنا اكەلگەن ونەرپازدىڭ ەڭبەگى ەرەسەن. قانشا جىل وتسە دە قايىرا ايتقىڭىز كەلە بەرەدى.

XX عاسىردىڭ اياعىندا «قازاقفيلم» ەگيپەتتىڭ «ءال- اليميا» كينوستۋدياسىمەن بىرلەسىپ، ەكى بولىمنەن، ءتورت تاقىرىپتان تۇراتىن «بەيبارىس سۇلتان» تاريحي فيلمىن جارىققا شىعاردى. سەناري 80-جىلداردىڭ باسىندا جازىلىپ، ءتۇسىرۋ جۇمىستارى اقىرىن- اقىرىن جۇرگىزىلگەن بولاتىن. فيلمگە ارقاۋ بولعان موريس سيماشكونىڭ «جۋسان» پوۆەسى. وسى پوۆەستىڭ جەلىسىمەن جانە فيلمنىڭ رەجيسسەرى بولات مانسۇروۆ كينوعا ءتان وقيعا جەلىلەرىن قوسىپ، سول كەزەڭدەگى تىڭ دۇنيەنى جارىققا شىعاردى. بولات مانسۇروۆ «بەيبارىس سۇلتان» فيلمىن ءتۇسىرۋدى ەرتەدەن ويلاستىرىپ، 60-جىلدارى ستسەنارييدى شاكەن ايمانوۆقا باعىتتاپ جازا باستايدى. وكىنىشكە قاراي، شاكەن اعا 1970 -جىلى 56 جاسىندا ومىردەن ءوتتى. لايىقتى اكتەردى الىستان ىزدەمەدى، سۇسى مەن مىسى باسىم ءتۇر- تۇلعالى نۇرمۇحان ءجانتوريندى شاقىرتتى. بەيبارىس بەينەسىن اشۋدا ءجانتوريننىڭ ۇلەسى باسىم بولسا، بەيبارىس وبرازى ءجانتورين ءۇشىن ۇلكەن ولجا. وسى سالانىڭ حاس مامانى، حالىق ءارتىسى ەسمۇحان وبايەۆتىڭ «كەز كەلگەن ءارتىس بەيبارىستى ءدال جانتوريندەي ويناي المايدى»، دەۋى - ارتىق ماقتاۋ ەمەس، لايىقتى بەرىلگەن باعا.

باقساڭىز، «بەيبارىس سۇلتان» فيلمىنىڭ كوزىرى نەدە؟ ءيا، ىشكى مونولوگتەر. مونولوگتەر وقيعالار ارقىلى قاتار ءورىلىپ وتىرادى. بۇل ءبىرسىدىرعى فيلمدەردىڭ جەلىسىنەن ادا. «مىسىر ەلى مەنى «ەگيپەتتىڭ اكەسى» دەپ اتايدى» دەپ باستالاتىن مونولوگتەگى قوڭىر، قاتقىل، باتىل داۋىس بەيبارىس بەينەسىن ايشىقتاي تۇسەدى.

جانتوريندى نەگىزگى پلانعا الىپ، باستى رولدە ويناتۋ ارقىلى فيلمنىڭ اينالاسىنداعىلار ۇتقان. شىنتۋايتىنا كەلگەندە ءجانتورين ورتاڭقول ءفيلمنىڭ دارەجەسىن كوتەرىپ، دەڭگەيىن ءوسىرىپ تاستادى. سول زاماتتا بەلگىلى دە بەيمالىم بولعان بەيبارىس سۇلتان وبرازىن سومداۋ ماڭدايعا بىتكەن ۇلكەن باق بولسا، سونشالىقتى كۇردەلى دە قىم- قۋىت شارۋالارى از بولعان جوق.

بۇل فيلمدە قازىرگى كينولارعا كەرەك، جەتىسپەيتىن ۇلكەن ۇتقىرلىق بار. ول - فيلمدى باستاۋ جانە اياقتاۋ. ال سول ارالىقتا وقيعانى شيەلەنىستىرۋ. سوڭعى شىعىپ جاتقان قازاق فيلمدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ اتى ورىس تىلىندە بولعانى ءوز الدىنا، باستاپ الىپ نۇكتەسىن تابا الماي اياقتاپ جاتادى. بۇل ءسوز قاراپايىم ايتىلىپ، جازىلعانىمەن، ىستەۋگە وڭاي كورىنگەنىمەن، وسى ءبىر قاعيداعا كەلگەندە كوپتەگەن كينوگەرىمىز شەڭبەر سىرتىنا شىعىپ كەتىپ جاتادى. اكتەرلىك شەبەرلىك ءوز الدىنا.

بەيبارىس وبرازىنا ورىس تىلىندە دۋبلياج جاساعان سەرگەي بوندارچۋك، ءوز ءىسىن اياقتاپ بولعاننان كەيىن «نە دەگەن ءارتىس؟ !» دەپ ءجانتوريننىڭ شەبەرلىگىنە تامسانىپ، تالانتىنا تاڭدانىپ، باسىن شايقاعان ەكەن. ءسوزىنىڭ سوڭىندا «جانتورين سياقتى ارتىستەر بىزگە دە كەرەك- اق» دەپ ءتۇيۋى تاس اتساڭ ارتىسىنە تيەتىن ەلدىڭ ازاماتى تەگىن بولماسا كەرەك.

ءوزىنىڭ توعىز ماملۇكتەرىنىڭ كوزىنە تىك قاراپ، قاۋىپتىڭ الىستان ەمەس، جاقىننان كەلەتىنىنە كۇدىكتەنگەن بەينە شە؟ سونداعى دەنە قوزعالىس، ءىس- قيمىلمەن عانا وبراز اشىلادى دەپ جۇرگەندەرگە ءجانتورين كوزىمەن- اق جاۋاپ بەرگەن جوق پا؟

قازىرگى قازاق ارتىستەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى اتقا دۇرىس مىنە المايدى. شەكارا كۇزەتەتىن قىتاي ساربازدارىنداي جۇگەندى قوس قولداپ ۇستاپ، جىلقىنىڭ جاساعان ءار ادىمى سايىن بۇراندالى ويىنشىقتاي قوزعالاقتاپ، جەلگەن سايىن سەكەڭدەپ وتىرادى. بەيبارىس وبرازىنداعى جانتوريننەن بۇكىل قازاقتىڭ بولمىسىن، ءبىتىمىن كورۋگە بولادى. جۇگەندى سول قولىمەن ۇستاپ، وڭ قولىمەن قامشى، بولماسا بۇيىرىنە تايانىپ، ال ءبىر ەپيزودتا قىپشاق سالتىن ۇستانعان كوشەدەگى كەلىنشەكتىڭ ۇسىنعان ءبىر توستاعان قىمىزىن تامسانا ءىشىپ، ات ۇستىندەگى ناعىز قازاقتىڭ بەينەسىن كورسەتتى.

دىبىس رەجيسسەرى قادىرجان قوسايدىڭ ەستەلىگىنەن: «ول فيلمگە ءتۇسىپ جۇرگەن كيىمىن كيگەن ساتتە، وبرازعا كىرەتىن. ونى ەشكىمنىڭ مازالاۋعا قۇقى جوق! مازالامايتىن دا. سول كيىمدى كيگەندە جانىنا ادام جاقىنداتپايتىن جانە جاقىنداپ كەتكەنمەن سويلەسپەيتىن. ناعىز بەيبارىس» ، دەيدى.

فيلمنىڭ نۇكتەسى. قولىندا تاياق، اياعىندا قونىشى ۇزىن قوڭىر ەتىك، سول يىعىنا اسقان دوربا، ۇستىندە ەتەگى ۇزىن كونەتوز كوك كيىمىمەن باسىنا وراعان اق شالماسى بار بەيبارىس وبرازى. كينو تۇسىرۋشىلەر اڭىزدى ارقاۋ ەتىپ، قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنا جاياۋ كەلگەن بەينەسىن كورسەتتى. ونىڭ تاۋ ەتەگىندەگى جۋساندى وڭ قولىمەن الىپ، ءيىسى تاناۋدى جارعانشا ۋىسىندا مىجعىلاپ، مۇرنىنا الاقانىن تاقاپ، ءومىر بويى اڭساعان يىسىنە كوزىن جۇمىپ، ءلاززات العان بەينەسىن ءجانتورين قالاي ءساتتى الىپ شىقتى؟ ! تۋعان جەردىڭ ءقادىرىن وسى ءبىر بەينە ارقىلى تاماشا جەتكىزدى.

ەڭ عاجابى، بەيبارىس ءرولى ءۇشىن جانتورين كەڭەس كينوسى اكتەرلەرىنىڭ بۇكىلوداقتىق «سوزۆەزديە-90» فەستيۆالىندە «اكتەر ماماندىعىنا قوسقان اسا زور ۇلەسى ءۇشىن» سىيلىعىن جەڭىپ الىپ، ارنايى ديپلوممەن ماراپاتتالدى. بۇكىل وداقتىق فەستيۆال كۇندەرى رەسەيدىڭ تۆەر قالاسىنىڭ كوشەلەرىندە ءجانتوريندى كورگەن جۇرت «سۇل- تان بەي- بارىس! سۇل- تان بەي- بارىس!» دەپ قوشەمەتتەپ، قولپاشتاپ تۇرىپ العان. بۇل - كينو الەمىندەگى ءجانتوريننىڭ جاڭالىعى ەدى!

مۇحتار كۇمىسبەك

egemen.kz