كۇردەلى كەزەڭدە ازاماتتارىمىز قازاق حالقىن قولداۋعا جۇمىلدى - قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات «egemen Qazaqstan» ا ق باسقارما ءتوراعاسى دارحان قىدىرالى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىمەن سۇحباتتاسقان ەدى. قازاقپارات وقىرمان نازارىنا سۇحباتتىڭ تولىق ءماتىنىن ۇسىنادى.

***

- قۇرمەتتى سادىر نۇرعوجا ۇلى، ەڭ اۋەلى ءبىزدىڭ گازەتىمىزگە سۇحبات بەرۋگە كەلىسكەنىڭىز ءۇشىن العىسىمىزدى بىلدىرەمىز.

- سۇحباتىمىزدى باستاماس بۇرىن، سوڭعى قايعىلى وقيعالاردى ۇلكەن وكىنىشپەن قابىلداعانىمىزدى جانە قازا بولعانداردىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسا وتىرىپ، باۋىرلاس ەلگە كوڭىل ايتقىم كەلەدى. بۇل - بارىمىزگە ورتاق ورنى تولماس اۋىر قايعى.

وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، قىرعىزستان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، قۇرمەتتى قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ ىشكى ساياسي احۋالدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن جاساعان جىگەرلى قادامدارى مەن قازاقستانعا قارسى جوسپارلانعان تەرروريستىك اگرەسسياعا تويتارىس بەرۋدەگى باتىل شارالارىن قولدادى. ءبىز بۇل كۇرەستە قول ۇشىن سوزۋىمىز كەرەگىنە ءبىر مينۋت تا كۇماندانبادىق. ۇ ق ش ۇ بىتىمگەرلىك كونتينگەنتى قۇرامىندا ءوز وكىلدەرىمىزدى جىبەردىك. قازاقستان بيلىگى ادامداردىڭ ولىمىنە جانە بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋ ماقساتىندا جاپپاي تارتىپسىزدىكتەردى ۇيىمداستىرۋعا كىنالى ادامداردى تاۋىپ، جاۋاپكەرشىلىككە تارتاتىنىنا سەنىمدىمىن. سونداي- اق تەكسەرۋ كەزىندە كىناسىز ازاماتتار زارداپ شەكپەۋگە ءتيىس. بۇل كۇردەلى كەزەڭدە ءبىزدىڭ ازاماتتىق قوعام تىس قالماي، ىنتىماقتاستىق تانىتىپ، قازاقستان حالقىن قولداۋعا جۇمىلدى.

ۆولونتەرلەر جاعدايعا بايلانىستى «ماناس» اۋەجايىنا الدىن الا جوسپارسىز كەلىپ قونعان قازاقستاندىقتاردى كۇتىپ الىپ، ورنالاستىرىپ، تاماقتاندىرىپ، قورداي اۋىلىنا دەيىن جەتكىزۋگە كومەكتەستى. باۋىرلاس ەكى ەل اراسىنداعى وسى ءبىر ادامگەرشىلىك پەن ءبىر- بىرىنە كومەك قولىن سوزۋعا دايارلىق رۋحى قاتتى قۋانتادى.

- بىلتىر تۇركى كەڭەسىنىڭ كەزەكتى ءسامميتى ءوتىپ، سول وتىرىستا بۇل قۇرىلىم تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى بولىپ جاريالانعانى بەلگىلى. باۋىرلاس ەلدەردىڭ وكىلدەرى باس قوسقان جيىندا ءسىز دە بولدىڭىز. جالپى، سوڭعى ۋاقىتتا ورتالىق ازيانىڭ، بۇكىل تۇركى الەمىنىڭ ىنتىماعى ارتىپ كەلەدى. وزبەكستان مەن قازاقستان وداقتاستىق قاتىناستار تۋرالى دەكلاراتسيانى قابىلدادى. سونداي- اق، قىرعىزستانمەن دە وسىنداي قۇجاتقا جانە ماڭگىلىك دوستىق تۋرالى شارتقا قول قويىلعانى بەلگىلى. كەلەشەكتە قىرعىزستان مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم- قاتىناس قالاي ءوربيدى؟

- قىرعىزستان قازاقستان پرەزيدەنتى ق. توقايەۆتىڭ قىرعىز- قازاق قاتىناستارىن ودان ءارى نىعايتۋ جونىندەگى دوستىق باعىتىن قۇپ كورەدى. 2021 -جىلعى ناۋرىزداعى كەزدەسۋىمىزدە ق. توقايەۆ قازاقستان قىرعىزستاندى وداقتاس رەتىندە عانا ەمەس، باۋىرلاس مەملەكەت رەتىندە قاراستىراتىنىن، قىرعىز حالقىن ءاردايىم قولداۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزگەن. ءبىز مۇنى باعالايمىز! شىن مانىندە، ءبىزدىڭ باۋىرلاس حالىقتارىمىز ءارقاشان دوستىق پەن كەلىسىمدە ءومىر ءسۇردى، اسىرەسە قيىن كەزەڭدەردە ءبىر- بىرىنە كومەك قولىن سوزا ءبىلدى. قىرعىزدار قازاقتارمەن بۇدان كەيىن دە ءدال وسىلاي ءومىر سۇرۋگە جانە بولاشاققا بىرگە قادام باسۋعا نيەتتى!

بيىل 2022 -جىلى تاۋەلسىز قىرعىزستان مەن قازاقستان اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ورناعانىنا وتىز جىل تولادى. وسىعان وراي، ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق. توقايەۆتىڭ جاۋاپتى ساپارمەن قىرعىزستانعا كەلۋىن كۇتەمىز. بۇل وقيعاعا شىن جۇرەكتەن قۋانار ەدىك! مەملەكەتارالىق قارىم- قاتىناسىمىز تاتۋ كورشى، وداقتاس جانە ستراتەگيالىق ارىپتەس رۋحىندا سەنىمدى دامىپ كەلەدى. سوندىقتان مەنىڭ قازاقستانعا جاساعان مەملەكەتتىك ساپارىم جايلى اتموسفەرادا وتكەنىن جانە كوپ عاسىرلىق كورشىلەر اراسىنداعى سەنىمدى قارىم- قاتىناستى ودان ءارى نىعايتۋعا سەپ بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. سول كەلىسسوزدەردە ساياسي ديالوگ بارلىق كوممۋنيكاتسيا دەڭگەيىندە، سونداي- اق جوعارى مەملەكەتارالىق، پارلامەنتارالىق جانە ۇكىمەتارالىق كەڭەستەر سياقتى قولدانىستاعى تەتىكتەر ارقىلى تۇراقتى تۇردە قولداۋ تابادى دەگەن پىكىر ءبىراۋىزدان ايتىلدى. بارلىق دەڭگەيدەگى، سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق، گۋمانيتارلىق جانە قاۋىپسىزدىك سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بەلسەندى دامۋ قارقىنى جالعاسا بەرمەك.

ەلدەرىمىز تاياۋ شىعىس پەن اۋعانستانداعى بەلگىلى وقيعالارعا، سونداي- اق قوعامدىق دەنساۋلىق پەن ەكونوميكاعا ەلەۋلى نۇقسان كەلتىرگەن پاندەمياعا بايلانىستى جاڭا قاۋىپ- قاتەرلەرگە بىرلەسىپ قارسى تۇرادى. كەلەسى جىلى قىرعىزستان مەن قازاقستان ىنتىماقتاستىقتىڭ كەشەندى باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدى اياقتايدى. بيىل قازاقستاندا قىرعىزستاننىڭ مادەنيەت كۇندەرى وتەدى، بۇل باۋىرلاس حالىقتاردىڭ رۋحاني جانە مادەني بىرلىگىن ودان ءارى ارتتىرۋعا ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز.

ءبىزدىڭ وڭىرلىك نەمەسە جاھاندىق وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى ۇستانىمىمىز ءبىر نەمەسە كوپ جاعدايدا ۇقساس بولىپ كەلەدى. ءبىز ب ۇ ۇ، ە ق ى ۇ، ۇ ق ش ۇ، ە ا ە و، ت م د، ش ى ۇ، ت م ۇ سەكىلدى حالىقارالىق، وڭىرلىك جانە ينتەگراتسيالىق ۇيىمدار شەڭبەرىندە ءوزارا تىعىز ارەكەت ەتەمىز جانە ءبىر- بىرىمىزگە قولداۋ بىلدىرەمىز. كەزىندە قىرعىزستان ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ العاشقى كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىن قازاقستاندا وتكىزۋدى قولدادى. بيىل 2022 -جىلدىڭ جازىندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ ءتورتىنشى كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىن وتكىزۋگە دايىندالىپ جاتقانىمىزدى ايتا كەتەيىن.

الداعى ءبىر- ەكى جىلدا قىرعىزستان مەن قازاقستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ دامۋى ساپالى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، شىن مانىندە بىرەگەيلىك ۇلگىسىنە اينالاتىنىنا سەنەمىن. قىرعىز رەسپۋبليكاسى بۇل ءۇشىن بار كۇشىن سالادى!

- قازاقستان - قىرعىزستاننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى جانە نەگىزگى ينۆەستورلارىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. سوڭعى 15 جىلدا قازاقستان 1 ميلليارد ا ق ش دوللارىنان استام قاراجات قۇيعان ەكەن. ءوزارا ساۋدا بايلانىسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن شەكارا بەكەتتەرىنىڭ تاۋار وتكىزۋ جىلدامدىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءتۇرلى جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. ەكى مەملەكەت اراسىنداعى تاۋار الماسۋ قارقىنى قالاي؟ قازاقستان نارىعى قىرعىز كاسىپكەرلەرىن نەسىمەن قىزىقتىرادى؟ ال قازاقستاندىق ينۆەستورلار قىرعىزستاندا قاي سالالارعا قاراجات قۇيادى؟

- كورشىلەرىمىزبەن ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋ - ءبىزدىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتىمىزدىڭ باسىم بولىگى. قىرعىزستاندى ەكونوميكاسى قۋاتتى جانە نارىعى كەڭ ەلدەر قورشاپ جاتىر. ول، ەڭ الدىمەن، قىتاي، قازاقستان جانە وزبەكستان. ارينە، بۇل بەرىلگەن ارتىقشىلىق كوپماقساتتى ساۋدا- ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ءۇشىن مۇمكىندىك بەرەرى ءسوزسىز. قازاقستان - ءبىزدىڭ نەگىزگى سىرتقى ەكونوميكالىق ارىپتەستەرىمىزدىڭ ءبىرى. پاندەميا باستالعاننان كەيىن بىلتىر العاش رەت ەكىجاقتى ساۋدا كولەمىنىڭ ءوسۋى (900 ميلليون ا ق ش دوللارى) مەن تىكەلەي قازاق ينۆەستيتسيالارىنىڭ ارتۋى (38,7 ميلليون ا ق ش دوللارى) تىركەلدى. بۇگىندە قىرعىزستانداعى قازاقستاندىق بيزنەس قارجى- بانك سەكتورىندا، كەن ءوندىرۋ سالاسىندا، تاماق يندۋسترياسىندا، ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ، كوممۋنيكاتسيا جانە بايلانىس سالالارىندا جۇمىس ىستەيدى.

ساپار بارىسىندا ۇيىمداستىرىلعان قىرعىز- قازاق بيزنەس- فورۋمىندا قازاقستاننىڭ ءىرى بيزنەس باسشىلارىمەن كەزدەسىپ، ولاردى قىرعىزستاننىڭ گيدروەنەرگەتيكا، اۋىل شارۋاشىلىعىن قايتا وڭدەۋ، تۋريزم جانە باسقا دا سالالارىنداعى ءتيىمدى جوبالارعا بەلسەندى ينۆەستيتسيا سالۋعا شاقىرۋعا مۇمكىندىك الدىم. بۇل رەتتە، جالپى، ساۋدا مەن ەكونوميكاداعى قولدا بار الەۋەت پەن مۇمكىندىكتەر ءالى دە تولىق پايدالانىلماعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. وسىعان بايلانىستى بىلتىر ساۋىردە قورداي اۋىلىندا وتكەن قىرعىز- قازاقستان ۇكىمەتارالىق كەڭەسىنىڭ 9- وتىرىسى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋدىڭ، ونىڭ ىشىندە ينۆەستيتسيالىق، شەكارا ماڭى مەن ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋدىڭ ورتاق جولدارىن قاراستىردى. ماسەلەن، ساۋدانى جانداندىرۋ ءۇشىن ءبىرىنشى ءوڭىرارالىق فورۋم وتكىزىلىپ، قىرعىزستاننىڭ شۋ جانە ىستىقكول وبلىستارىندا كوتەرمە- تاراتۋ ورتالىقتارىنىڭ، يندۋستريالىق ساۋدا- لوگيستيكالىق كەشەننىڭ جانە «الماتى - بىشكەك» ەكونوميكالىق ءدالىزىنىڭ مەديتسينالىق رەفەرەنس- زەرتحانالارىنىڭ قۇرىلىسى جۇزەگە اسىرىلادى.

جاڭعىرتىلعان «اق- جول- قورداي» شەكارالىق وتكىزۋ پۋنكتى اشىلدى. ەندىگى كەزەكتە «اق- تىلەك - قاراسۋ» باقىلاۋ- وتكىزۋ پۋنكتىن جاڭعىرتۋ تۇر. ودان بولەك، ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ ورىنباسارلارى دەڭگەيىندە كەدەرگىلەردى رەتتەۋمەن اينالىساتىن جانە ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ پەرسپەكتيۆالىق باعىتتارىن ايقىندايتىن جۇمىس توبى قۇرىلدى. جاقىن ارادا ءوزارا ءتيىمدى جاڭا جوبالاردى قامتيتىن ەكىجاقتى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ الەۋەتى ىسكە اسىرىلاتىن بولادى.

- قازاقستان مەن قىرعىزستان اراسىنداعى قارىم- قاتىناس جوعارى دەڭگەيدە دامىپ كەلەدى. قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ىسساپارمەن كەلىپ كەتتى. سول ساپاردا كوپتەگەن كەلىسىمگە قول قويىلدى. وسىعان بايلانىستى ءوزارا شەشىلمەگەن تاعى قانداي ماسەلەلەر بار دەپ ەسەپتەيسىز؟

- مەنىڭ ويىمشا، قىرعىزستان مەن قازاقستان اراسىندا شەشىلمەگەن نە شەشىلمەيتىن ماسەلە جوق جانە بولماۋعا دا ءتيىس. ەلدەردىڭ ەكىجاقتى كۇن تارتىبىندەگى ماسەلەلەر بويىنشا كوزقاراستارى مەن پايىمدارى ءارتۇرلى بولادى جانە بۇل قالىپتى جاعداي. ءبىز تەڭ سويلەيمىز، ءبىر- ءبىرىمىزدى تىڭدايمىز جانە ءوزارا قولايلى شەشىمدەر تابامىز. ماسەلەن، ۆاكتسينالاۋ باستالعاننان بەرى قىرعىزستاندا كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى ەپيدەميالىق احۋال تۇراقتاندى. وسىعان بايلانىستى ءبىز قازىر قازاقستانعا جەرۇستى جولىمەن وتەتىن قىرعىز ترانزيتتىك جۇك تاسىمالداۋشىلارى مەن ازاماتتارىنا شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ ماقساتىندا قازاقستان بيلىگىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ۆاكسينالاۋ سەرتيفيكاتى مەن پ ت ر- تەستتىڭ بولۋى قازاقستانعا كەدەرگىسىز كىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى بولۋى كەرەك دەپ سانايمىز. مەنىڭ ويىمشا، قىرعىزستان مەن قازاقستان اراسىندا ەشقانداي كەدەرگى بولماۋى كەرەك - مەيلى ول شارتتى نە ناقتى بولسىن. مەن قولىمىزدان ءبارى كەلەتىنىنە سەنىمدىمىن، ويتكەنى بىزدە بارلىق باعىت بويىنشا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا دەگەن نيەت، ۇمتىلىس پەن ساياسي ەرىك- جىگەر بار.

- قازىرگىدەي جاھاندىق جىلىنۋ كۇشەيىپ، شىڭىن اق قار باسقان تاۋلاردا مۇزدىقتار ەرىپ جاتقاندا، داريا- وزەندەردىڭ تارتىلۋى الاڭداتىپ تۇر. تالاس جانە شۋ وزەندەرى قىرعىزستاننان باستاۋ الادى. بۇل ماسەلەنىڭ الدىن الۋ، زاردابىن ازايتۋ ءۇشىن قانداي ارەكەتتەر جاسالىپ جاتىر؟ ءبىزدىڭ مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىعىندا كليماتتىڭ وزگەرۋى مەن جالپى ەكولوگيا ماسەلەسى قانداي ورىندا تۇر؟

- ءوزىڭىز ايتىپ وتكەندەي، سوڭعى جىلدارى كليماتتىڭ وزگەرۋى وتە ماڭىزدى جاھاندىق ماسەلەگە اينالدى. قىرعىزستان تاۋلى ايماق رەتىندە ونىڭ جاعىمسىز سالدارىن وتكىر سەزىنەدى. سول ماسەلەلەردىڭ كەيبىرى سۋ تاپشىلىعىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇگىندە قىرعىزستاندا ماڭگى قار مەن مۇزدىقتار ەرىپ، سۋ- ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار ازايىپ جاتقانى بەلگىلى. ەگەر بۇل ماسەلەلەر حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ كومەگىمەن، سونداي- اق «كليماتتىق» قارجىلاندىرۋ ارقىلى شەشىلمەسە، سۋ جەتىسپەۋشىلىگى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل ورتالىق ازيا ءۇشىن دە قاۋىپتى بولۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى مۇزدىقتار مەن قارلى تاۋ شىڭدارىن كليماتتىق وزگەرىستەردەن قورعاۋدىڭ، سۋ رەسۋرستارىن ۇنەمدەۋدىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، قىرعىزستان ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 76-سەسسياسىندا جانە گلازگوداعى كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى بۇۇ نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسى تاراپتارىنىڭ 26-نشى كونفەرەنتسياسىندا ءبىرقاتار باستاما كوتەردى. ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى - وسى سۋ- ەنەرگەتيكا سالاسىنا قاتىستى. بۇل سالادا شۋ مەن تالاس وزەندەرى بويىنشا 2000 -جىلدان بەرى جيناقتالعان ءوزارا ءىس- قيمىلدان وڭ تاجىريبە بار. وسى بويىنشا تاراپتار الىنعان كولەمگە ساي ترانسشەكارالىق سۋ وبەكتىلەرىن پايدالانۋعا جانە كۇتىپ- ۇستاۋعا جۇمسالعان شىعىنداردى وتەۋ جونىندە باسقا دا كەلىسىلگەن ءىس- شارالارعا قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە (مۇنداي كەلىسۋدى سۋ رەسۋرستارى جونىندەگى شۋ- تالاس مەملەكەتارالىق كوميسسياسى جۇرگىزەتىن بولادى). جوعارىدا ايتىلعانداردى قورىتىندىلاي كەلە، قىرعىزستان مەن قازاقستان ىنتىماقتاستىعىندا ەكولوگيا جانە كليماتتىڭ وزگەرۋى ماسەلەلەرى جىل وتكەن سايىن وزەكتى بولا تۇسەتىنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك.

سوڭعى جاڭالىقتار