قازاق حالقىنىڭ جىل ساناۋىنداعى بارىس جىلى قانداي - شەتەلدەگى قازاق باسپا ءسوزى
بارىس جىلى بولسا ەكەن تابىس جىلى! - CNR
قىتايلىق kazakcnr.com سايتىندا ق ح ر فولكلور قوعامىنىڭ جانە شىنجاڭ جازۋشىلار قوعامىنىڭ مۇشەسى، جۋرناليست، جازۋشى قاپاس اسەيىن ۇلىنىڭ سيىر جىلىمەن قوشتاسقان، بارىس جىلىن قارسى العان، قازاق حالقىنىڭ جىل ساناۋىنداعى ءداستۇرلى تانىم- تۇسىنىكتەردى قاۋزاعان ماقالاسى جارىق كورگەن.
ءبىز تومەندە وسى ماقالانىڭ وزەكتى دەگەن تۇستارىن قىسقارتىپ وقىرمانعا ۇسىنامىز.
***
«اتتانىپ بارا جاتقان سيىر جىلىمىز سىيلى بولدى. اي دەگەنىمىز ات باسىن بۇرعانشا، جىل دەگەنىمىز جىلقى اۋناپ تۇرعانشا»، «اي ارتىنان اي تۋار، اتقا مىنسەڭ جەتكىزبەس. جىلى ارتىنان جىل تۋار، جەلگە مىنسەڭ جەتكىزبەس» دەيدى، كەشە عانا تىشقان شيقىلداپ ىنىنە كىرىپ كەتىپ، سيىر جىلىن قارسى الىپ ەدىك الاقايلاپ. ەندى باسپالاپ بارىس جىلى دا كەلىپ قالىپتى...
مىنە سيىر جىلىنا قوش ايتىپ، ءبىر جاسىمىزدى ءبىر قالتامىزعا سالىپ، ەندى ءبىر قالتامىزدان جاڭا جىلدىڭ مالتاسىن الىپ اۋزىمىزعا سالدىق. «مال وسىرسەڭ سيىر باق، ءسۇت كەتپەيدى شارادان، قۇرت كەتپەيدى ورەدەن» نەمەسە «سيىر سۋدان جارالعان»، «قالىڭ قورىق نۋعا بىتەم، قورى ۇزىلگەن قۋعا بىتەم»، «سيىر سۋ تالعاماس، سۋ تورعاي نۋ تالعاماس» دەگەن سيىر تۋرالى ايتىلاتىن تانىمدىق تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى كوپ ايتىلادى.
حالقىمىز جەر شارىن مۇيىزىمەن تىرەپ تۇرعان كوك وگىزدىڭ كوتەرىپ تۇرعان ءمۇيىزى تالىپ، ەكىنشى مۇيىزىنە اۋىستىرعاندا جەر سىلكىنەدى دەگەن. ۇلتىمىزدا جوعارداعىداي سيىردى دۇنيەنىڭ تىرەگى، جاراتىلىستىق قۇبىلىستىڭ قالىپتاسۋ نەگىزى دەپ باياندايتىن ميفتىك اڭىزداردان بولەك، ەرتەگىلەردە دە «كوك سيىر» ادامزاتتىڭ جاردەمشىسى، قيىندىقتان قۇتقاراتىن كيەلى قۇدىرەت يەسى رەتىندە سۋرەتتەيدى.
بۇقا بيلىكتىڭ، باتىرلىقتىڭ نىسانى دا بولىپ كەلەدى. باتىرلاردى «بۇقاشا تىرەستى، بۇقادايىن تىرەستى» دەيدى. بالۋان، كۇشتى ادامداردى «بۇقا مويىن»، «وگىزدەي قارا كۇشى بار» دەپ بەينەلەيدى، «سيىرشا ىرەپ تاستايدى»، «الپاۋىت بۇقا»، «اتان وگىز»، «وگىز ورگە سۇيرەيدى» دەگەن سيپاتتاۋلار كوپ ۇشىراسادى...
وسىلايشا، وراپ جەيتىن قامىستى ءشيلى دالاسىنا، ءتۇتىنى بۋداقتاعان مالدى اۋىلىنا قارايلاپ موڭىرەپ، زەڭگى بابانىڭ ۇرقى - سيىر كوڭ ساسىعان دالاسىن قيماي اتتانىپ كەتتى. «جاراتىلىس ءوز بەتىمەن كورىنەدى، ءوز وزگەشەلىگىمەن كەتەدى»؛ «مىڭ كۇن جانعان شىراعىڭ ءبىر كۇن سونەر». «جەر باسقانعا ءماز بولما، جەردە ءىزىڭ قالماسا». تىرشىلىكتىڭ ءمانى - ونىڭ قايتا ورالمايتىندىعىندا. ءومىردىڭ قايسارلىعىنىڭ قاينارى دا ونىڭ قايتا بەت بۇرمايتىندىعىندا. مىنە، جەر باۋىرلاپ ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ ايبارلى بارىس قورامىزعا كەلدى. «اۋىل ارالاس، قوي قورالاس» بىرگە جاساسقان كونە كوز كورشى قارسى الامىز، كەل تورگە شىق!
بارىستىڭ اۋىسپالى ماعىناسى - ەرجۇرەك، باتىر، قاھارمان، جۇيرىك، توپجارعان تالانت. بارىس - اڭنىڭ ايبارلىسى. بارىستىڭ ءبىر اتى - ايبار. «ايبارلى ادام»، «ايبارىنان ادام شوشيدى» دەيدى. ايبارلى ادام دەگەنىمىزدە سۇستى، دەسى باسىم، سالاۋاتتى، قۇرمەتتى دەگەن سياقتى ۇنامدى ماعىنالاردا قولدانىسقا تۇسەدى. جونىن كورسەتەتىن ادامدارعا «ايبارلانبا، ايبارىڭدى كورسەتپە» دەپ جاتادى. «بارىستاي بولسىن ايباتىڭ!» دەيتىن باتا جولدارى، «بارىستايىن بايقاتپاي، باسسالاتىن مىنەز بار» دەيتىن ولەڭ جولدارى بار.
بارىس جاز ايلارىندا تەڭىز دەڭگەيىنەن 5500 مەتر اينالاسىنداعى بيىك شالعىندى جەرلەردە جورتادى. قىستا 1800 مەتر اينالاسىنداعى جەرلەردەن ازىق اۋلايدى. اسقار تاۋعا ارقاسىن توسەپ، اقباس تاۋلاردىڭ باسىن مەكەندەيدى. بارىس جىرتقىش، ەپتى، شاپشاڭ، تاۋعا شىعۋعا داعدىلانعان. بارىستىڭ ۇرعاشىسىن تاۋتان، بالاسىن الان دەيدى. بۇرىندا بالالاردى «تاۋتان كەلىپ قالادى» دەپ قورقىتاتىن ادەتىمىز بولعان، ولاي بولاتىنى الانى ولگەن تاۋتان جاس ءتولدىڭ قايسىسى بولسا دا ۇرلاپ اكەتىپ ەمىزەدى ەكەن دەسەدى. كونە كوزدەردىڭ ايتۋىنشا الانىنان ايىرىلعان تاۋتان كوبىنەسە جاس بالانى ۇرلايتىن كورىنەدى. «الما اپاننان الاندى، تاۋتان ۇرلار بالاڭدى»، «تاۋتانىن تاستاپ بارىس ات، جاعا بولار ىشىككە» دەيتىن ماقال- ماتەلدەر بار.
«بارىس جىلى كۇردەلى بەتبۇرىستار الدىنداعى تىنىشتىق جىلى بولىپ سانالادى. بارىس جىلى جانعا جايلى بولادى، سونان «بارىس جىلى بارىڭدى ەك، تىم بولماسا تارىڭدى ەك» دەيدى حالقىمىز...
قۋانا بىلگەنگە قۇت قونادى، باعالاي بىلگەنگە باق قونادى. بارىس جىلى بارىستىڭ ايبارىن بەرسىن، بارىس جىلى بولسا ەكەن تابىس جىلى، ەل مەرەيى ۇستەم بولسىن، وتباسىمىزعا اماندىق بەرسىن!
بايان- ولگەيلىك 4 وقۋشى «جىلدىڭ تاڭداۋلى بالاسى» اتاندى – KAZNEWS
موڭعوليا پرەمەر- ءمينيسترى ل. ويۋۋن- ەردەنە 2021 -جىلى ۇلتتىق جانە حالىقارالىق، قۇرلىقتىق، الەمدىك دەڭگەيدەگى جاساندى ينتەلەكت، اقپاراتتىق تەحنولوگيا، سپورت، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، گۋمانيتارلىق سالالاردا ەرەكشە تابىس شىعارۋ ارقىلى وتانىن ناسيحاتتاپ، وزگەلەرگە ۇلگى بولعان تاڭداۋلى 30 بالانى «جىلدىڭ تاڭداۋلى بالاسى» دەپ تانىپ، ماراپاتتادى، دەپ حابارلايدى موڭعوليانىڭ Kaznews اقپاراتتىق پورتالى.
«قورشاعان ورتانى قورعاۋ نوميناتسياسىنا بايان- ولگەي ايماعىنىڭ تولبو سۇمىندىق وقۋشى ي. رۋسلان لايىق دەپ تانىلدى. كوماندالىق ناتيجەسى بويىنشا «جىلدىڭ تاڭداۋلى بالاسى» نوميناتسياسى جاپونيادا وتكەن «HIGASHIKAWA Youth Fest» حالىقارالىق بايقاۋىندا باس جۇلدەنى جەڭىپ العان بايان- ولگەي ايماعىنىڭ «دارىن» مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى ا. ەرقانات، ح. اقجول جانە ب. ءاليراحمانعا تابىستالدى»، - دەپ جازدى Kaznews.
مەسحەت تۇرىكتەرى مەن ۇيعىرلارعا تۇركيا ازاماتتىعى بەرىلدى - TRT
ەرەكشە ازاماتتىق شەڭبەرىندە 2002 -جىلدان بەرى 95 مىڭ 845 مەسحەت تۇرك ازاماتقا جانە 5 مىڭ 836 ۇيعىرعا تۇركيا ازاماتتىعى بەرىلدى، دەپ حابارلايدى تۇركيا راديو تەلەۆيزيا پورتالى.
«ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، «زاڭدى تۇرۋ قۇقىعى» شەڭبەرىندە تۇركيادا 26 مىڭ 681 مەسحەت جانە 19 مىڭ 328 ۇيعىر ءومىر سۇرەدى. 18 مىڭ 611 مەسحەت تۇركى جانە 17 مىڭ 997 ۇيعىردىڭ «مەرزىمسىز تۇرۋ قۇقىعى» مارتەبەسى بار ىقتيارحاتتار العان. ايىرىقشا مەسحەت جانە ۇيعىرلارعا كوگىلدىر ءتۇستى ىقتيارحاتتارى بەرىلگەن. ونىڭ ەرەكشەلىگى ىقتيارحات ءۇشىن اقى تولەمەيدى.
2002 -جىلدان بۇرىن 4 مىڭ 840 مەسحەت جانە 325 ۇيعىر تۇركيا ازاماتى بولسا، 2002 -جىلدان كەيىن 95 مىڭ 845 مەسحەت جانە 5 مىڭ 836 ۇيعىر «ەرەكشە ازاماتتىق» شەڭبەرىندە تۇركيا ازاماتى بولدى. ميگراتسيا باسقارماسى قۇرامىندا قۇرىلعان تۇرىك جانە اعايىن قاۋىمداستىقتار دەپارتامەنتى تۇركياداعى مەسحەت جانە ۇيعىرلارعا باعىتتاپ جۇمىستار اتقارۋدا. ايىرىقشا زاڭدى مارتەبەگە بايلانىستى بۇل باعىتتاعى جۇمىستار «تۇرىك تەكتەستەر ارنايى وفيسىندە» شەشىلەدى. تۇركيادا ۇيعىرلار مەن مەسحەت تۇرىكتەرى تاراپىنان قۇرىلعان كوپتەگەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار دا جۇمىس ىستەيدى»، - دەپ جازادى TRT.
بايان- ولگەي ايماعىنىڭ جىل ۇزدىكتەرى ماراپاتتالدى - KAZNEWS
بايان- ولگەي ايماعىنىڭ 16 ازاماتى، 4 مەكەمە «جىل ۇزدىگى - 2021» اتاعىنا يە بولدى. 11 مەملەكەتتىك ۇيىمعا ايماق اكىمشىلىگى تاراپىنان ارناۋلى سىي- سياپات كورسەتىلدى، دەپ حابارلايدى موڭعوليانىڭ Kaznews اقپاراتتىق پورتالى.
«ايماق اكىمى باۋىرجان دالەل ۇلى، ايماقتىق اءو ح- نىڭ ءتوراعاسى بەيبىتحان نۇري ۇلى سەكىلدى بيلىك وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جاڭا جىل قارساڭىندا 2021 -جىلدى قورىتىندىلاپ، ۇزدىك دەپ تانىلعان ءار ءتۇرلى سالا ماماندارىن ارنايى ماراپاتتادى جانە «جىل ۇزدىگى - 2021» نوميناتسيالارىن تابىستادى.
ولگەي قالالىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن №1 مەكتەپتىڭ ۇستازى م. مايراگۇل «جىلدىڭ ۇزدىك باستاۋىش سىنىپ ۇستازى»، «باستاما» مەكتەبىنىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ۇستازى س. سەرىكگۇل «جىلدىڭ ۇزدىك ۇستازى» دەپ تانىلدى. «جىلدىڭ ۇزدىك ستۋدەنتى» نوميناتسياسىمەن عىلىم، تەحنولوگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى ارايلىم ماعمۇت قىزى ماراپاتتالدى. سۋرەتشى داستان قالامحان ۇلى «جىلدىڭ ۇزدىك ونەر، مادەنيەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى»، ب. ابىلايحان «جىلدىڭ ۇزدىك سپورتشىسى» اتاندى.
سونداي- اق، كازنيۋس اقپارات اگەنتتىگىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى ومىربەك قاباي ۇلى «جىلدىڭ ۇزدىك اقپارات سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى» دەپ تانىلدى. «جىلدىڭ ۇزدىك قىزمەتكەرى» نوميناتسياسىن مەيرىم دەنساۋلىق ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى ق. تامارا مەن تولبو سۇمىندىق بالاباقشاسىنىڭ اسپازشىسى ق. گۇلجازيرا ەنشىلەدى.
ايماقتىق سالىق دەپارتمەنتىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى د. نۇرلان «جىلدىڭ ۇزدىك قارجى سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى»، ايماقتىق مەملەكەتتىك تىركەۋ دەپارتمەنتىنىڭ مامانى ق. يماشحان «جىلدىڭ ۇزدىك مەملەكەتتىك اكىمشىلىك قىزمەتكەرى»، ولگەي قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ ينسپەكتورى ت. كەرەي «جىلدىڭ ۇزدىك قۇقىق قورعاۋشىسى» دەپ تانىلدى.
دەنساۋلىق سالاسىندا ەرەن ەڭبەك ەتىپ «جىلدىڭ ۇزدىك دارىگەرى» اتالىمى بويىنشا ايماقتىق بىرىككەن اۋرۋحانا دارىگەرى باقىتجان عافۋ ۇلى، «جىلدىڭ ۇزدىك مەدبيكەسى» دەپ ايماقتىق بىرىككەن اۋرۋحانا مەدبيكەسى ە. بيشان تانىلدى. 2021 -جىلى «ەرەكشە تابىسقا جەتكەن ادام» نوميناتسياسى ۇلانباتىر قالاسىنداعى «گراند مەد» اۋرۋحاناسىنىڭ ومىرتقا حيرۋرگياسى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، اعا دارىگەر ب. نۇربەككە بەرىلدى»، - دەپ جازدى Kaznews.
وزبەكستاندىق جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ءبىر جىلدا 4 ميلليون دوللارعا جۋىق اقشا تولەنگەن - «ءوزا»
اقپاراتتىق اگەنتتىگى تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى «سالاۋاتتى ءومىر سالتى» پلاتفورماسىن پايدالانۋشىلار سانى مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشا اقشا تولەنگەنى تۋرالى اقپارات بەردى، دەپ جازادى وزبەكستاننىڭ «ءوزا» مەملەكەتتىك اقپاراتتىق اگەنتتىگى.
«تىركەۋدەن وتكەن 18 جاستان اسقان وزبەكستاندىقتار سانى 1,2 ميلليوننان اسىپ ونى پايدالانۋشىلار سانى 1 ميلليون 209 مىڭ 77 ادامدى قۇرايدى. مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە، پلاتفورمانى پايدالانۋشىلارعا وسى ۋاقىتقا دەيىن 43 ميلليارد 45 ميلليون 953 مىڭ سۋم (شامامەن 4 ميلليون دوللار) تولەنگەن»، - دەپ جازادى «ءوزا» اقپاراتتىق اگەنتتىگى.
ەسكە سالا كەتەيىك، «سالاۋاتتى ءومىر سالتى» پلاتفورماسىندا 18 جاستان اسقان وزبەكستان ازاماتتارىنىڭ ەلەكتروندى ءاميانىنا قارجى سالىپ وتىرادى. سول ارقىلى حالىقتى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا ىنتالاندىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. ءبىر تاۋلىكتە 10 مىڭ، ءتىپتى ودان دا كوپ قادام جاياۋ جۇرگەن ادامعا 3 مىڭ سۋمعا دەيىن تولەنەدى. ءبىر ايدا قالادا ەڭ كوپ جاياۋ جۇرگەندەرگە - 300 مىڭ سۋم، ءار وڭىردە ەڭ ۇلكەن قاشىقتىقتى جاياۋ جۇرسە - 500 مىڭ، رەسپۋبليكا بويىنشا ەڭ كوپ جاياۋ جۇرگەن ازاماتقا - 1 ميلليون سۋم كولەمىندە سىيلىق بەرۋ جوسپارلانعان.
قازاقستان ۇكىمەتى يراندىق وندىرۋشىگە ارنايى جۇلدە بەردى - فارس
قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى جۇلدەسى ەڭ ۇزدىك 3 مىڭ ءوندىرۋشىنىڭ اراسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا Kaz-Ir Agro يراندىق كومپانياسىنا بەرىلدى، دەپ حابارلايدى يراننىڭ Parstoday اقپارات اگەنتتىگى.
« Kaz-Ir Agro يراندىق كومپانياسى قازاقستاندا ماقسارى ەگىپ، ودان ماي الىپ، وسى ءونىمدى جاپونيا، قىتاي، ا ق ش، رەسەي، گەرمانيا، چەحيا، نيدەرلاندى جانە باسقا دا ءتورت ەۋروپالىق ەلگە ەكسپورتتايدى. قازاقستانداعى قازىلار القاسى وسى يراندىق كومپانيانى يدەياداعى جاڭاشىلدىق جانە ەگۋ، وڭدەۋ جانە قاپتاۋ ۇدەرىسىن تولىق قامتىعان حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جاڭا ءونىم شىعارعانى ءۇشىن ارنايى جۇلدەگە لايىق دەپ تاپتى. سونداي- اق قازاقستان پارلامەنتى دە وسى كومپانياعا العىس ءبىلدىردى. قازاقستان يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامىتۋ ءمينيسترى بەيبىت اتامقۇلوۆ 2021 -جىلعا ارنالعان «التىن ساپا» ەڭ ۇزدىك ءوندىرۋشى جۇلدەسىن يراندىق كومپانيانىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى حاميدرەزا ءالي ناقيانعا تابىستادى»، - دەپ جازادى Parstoday اقپارات اگەنتتىگى.
اۆتور: باقىتجول كاكەش