رۋح السىزدىگى
ءارى فيلوسوف، ءارى اقىن، ءارى دراماتۋرگ ۋايلدتىڭ قالامىنان شىققان جالعىز رومان «دوريان گرەيدىڭ پورترەتى» دەپ اتالادى.
1890 -جىلى العاش رەت جۋرنالعا باسىلىپ شىققاندا اعىلشىن سىنشىلارى رومان اۆتورىن سوتقا بەرمەك بولادى. قوعامداعى ءىرى قايراتكەرلەر، سولاردىڭ ماڭايىندا جۇرگەن اتقوسشىلارى جازۋشى شىعارماسىنان ءوز-وزدەرىن تانىپ، قوعامدا دۇربەلەڭ تۋادى. نەگە بۇلاي بولدى دەسەڭىز، جازۋشى بەتپەردەنىڭ ارعى جاعىنداعى ادامداردىڭ شىنايى بەت- بەينەسىن كورسەتىپ ەدى. ءسان- سالتاناتى كەلىسكەن سارايلاردا ءومىر سۇرەتىن ولاردىڭ ناعىز بولمىستارىن جايىپ سالعان بولاتىن.
ءبىر ادامنىڭ بويىندا قاراما- قايشىلىقتى ويلار مەن سەزىمدەردىڭ ارپالىسىپ جاتاتىنىن، ءبىر- بىرىنە تىزگىن بەرمەي، كەيدە ءبىرى جەڭىپ، كەيدە ەكىنشىسىنىڭ مەرەيى ۇستەم بولاتىنىن جازۋشى وسى شىعارماسىندا جاقسى بەينەلەيدى. ادام بولمىسىنىڭ كەرەعارلىعى، ونىڭ ەكىجۇزدىلىككە قۇرىلعان ءومىرى، ءبىراق سول ءومىردىڭ قىزىعى مەن شىجىعىنان بەزە الماستاي پەندەنىڭ كۇيى شىعارما باعاسىن ارتتىرا تۇسكەن-دى. رومان بايانداۋ ادىسىندە جازىلعانىمەن، وقيعالارى سونشاما كوپ بولماسا دا، كوبىندە لورد گەنريدىڭ ءپالساپالارىنا ورىن بەرىلگەنىمەن وتە تارتىمدى. تارتىمدى بولاتىنى، مۇندا ادامزاتتى تولعاندىراتىن ماڭگىلىك ساۋالدار قويىلادى. ادامزاتتى ماڭگى تولعاندىرعان ءومىر مەن ءولىم، جاقسىلىق پەن جاماندىق، اق پەن قارا، جارىق پەن قاراڭعى، كۇشتىلىك پەن السىزدىك، ماكرو الەم مەن ميكرو الەم ماسەلەسى بار مۇندا. وسىلاردىڭ ادام تابيعاتىندا قالاي كورىنەتىنى، تاعدىرىندا قالاي ورىلەتىنى كورىنىس تاپقان.
رومانداعى باستى كەيىپكەر - دوريان گرەي شىعارما باستالعاندا بوزبالا ەدى. ونىڭ سۋرەتىن سالعان، كوركىنە ەرەكشە تامسانىپ، ونەر تىلىنە كوشىرە بىلگەن سۋرەتشى بەزيل ىزگىلىكتى بەينەلەگەنىنە سەنىمدى بولاتىن. ال جاس دورياندى اقىلىمەن ارباپ، تىرشىلىكتەگى كۇردەلى قارىم- قاتىناستاردى جەتەسىنە جەتكىزە بىلگەن لورد ومىرگە تىم كەكەسىندى كوزبەن قارايتىن.
پورترەت سالىندى. ومىردەگى كوركەم بەينەنىڭ ونەردەگى كوركەم بەينەگە اينالۋى بوزبالانى شاتتاندىردى. جۇرەگىندە قۋانىش پايدا بولدى.
ول قۋانىش ءناپسىنى سەمىرتتى. سەمىرگەن ءناپسى ماڭگىلىك جاستىق شاقتا قالعىسى كەلەتىن، ماڭگىلىك كوركەم بەينەدەن اۋىتقىماۋدى قالايتىن بوزبالانى كوكەيىمىزگە ۇيالاتتى. ونىڭ ءاربىر جامان ىسىنەن كەيىن پورترەت بەتىنىڭ وزگەرىپ، بوزبالانىڭ بەت- جۇزىندە ەشقانداي دا جامانشىلىقتىڭ ءىزى قالمايتىنى عالامات. سۇيگەنىنىڭ ءوز- وزىنە قول جۇمساۋىنا جول بەرگەن، ەسىرتكى شەگىپ، تۇنگى كلۋبتاردا سايران سالعان، پريتونداردا ءاردايىم «تۇنگى كوبەلەكتەرمەن» كوڭىل كوتەرىپ، قالانىڭ ەڭ ءبىر لاس اۋداندارىندا ماس كۇيىندە اركىممەن تاجىكەلەسىپ، جۇدىرىقتاسىپ، توناۋمەن، قاراقشىلىقپەن اينالىسىپ، ابدەن بىلىعىپ، كۇناعا بەلشەدەن باتا ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ سۇيكىمدى كەلبەتىنە كۇنانىڭ قارا تاڭباسىن تۇسىرمەي، جوعارى قاۋىم اراسىندا جادىراي كۇلىپ، بيازى سويلەپ، سىپايىلىقتان ءبىر قادام دا اتتاماي ەكىجۇزدىلىكپەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قانشالىقتى ايار بولۋ كەرەك ەكەنىن، مارتەبەلى وقىرمان، ءسىز بىلەرسىز دەپ شامالايمىز.
قانشاما جىلداردان سوڭ دا بوزبالا قالپىن ساقتاعان، ەسەسىنە ءوز ۇيىندەگى ەشكىم كىرمەيتىن تۇكپى بولمەدە تۇرعان پورترەتتىڭ بەتى ايعىزدالىپ، ەڭ سوڭىندا پورترەتتەن قان تامشىلاعاندا دا دورياننىڭ ادامگەرشىلىك سەزىمىنىڭ سەلت ەتپەۋى، ەسەسىنە وشپەندىلىكتىڭ ءورشي بەرۋى ءوزىن بەينەلەگەن سۋرەتشىنى ءوز قولىمەن پىشاق سالىپ ولتىرۋگە دەيىن الىپ باردى. ال ەرتەسىندە جىلى ءجۇزدى سۇيكىمدى كەيىپتەگى كەيىپكەر جوعارى قاۋىم وكىلىنىڭ ءبىرىنىڭ ۇيىندە قوعامنىڭ ارداقتىلارىمەن باس قوستى.
سۋرەتشى تۋراسىندا قايعىعا بەرىلمەك تۇگىلى، ونىڭ ءولى دەنەسىن حيميك دوسىنىڭ كومەگىمەن كۇلگە اينالدىرىپ جىبەرۋى جاۋىزدىقتىڭ ەڭ ءبىر شىڭى بولىپ كورىنەدى. ءبىراق، كەيىپكەردىڭ جۇرەگىندە تىنىشتىق جوق. سىرتتاي دۇرديگەنمەن، ءىشى قۋىس. ويتكەنى، ءوز ناپسىسىنە سەمىرىپ، ۇلكەن كۇنالار جاساۋعا دەيىن بارعان دوريان ءالسىز ادامنىڭ وبرازى.
جالپى، رومانداعى نەگىزگى كۇردەلى ماسەلەلەر - الەۋمەتتىك ورتاداعى ادام بولمىسى، ونىڭ قوعامعا كىرىپتارلىعى، رۋحتىڭ السىزدىگى، جالعىزدىق پەن يمانسىزدىق دەرتى. مۇسىلماندىق تانىمىمىزبەن وسىلاردىڭ ەڭ سوڭعى نۇكتەسى دورياننىڭ ابىرويسىز ءولىمى ەدى دەپ قوسقىمىز كەلەدى. دوريان ولگەن سوڭ پورترەتتىڭ باستاپقى قالپىنا ءتۇسۋى، ودان نۇر ءجۇزدى بوزبالانىڭ قاراپ تۇرۋى - جازۋشىنىڭ شىن مانىندەگى شەبەرلىگى دەر ەدىك.
ايگۇل سەيىلوۆا، «ەگەمەن قازاقستان». 2017