جىلقىلار قالاي قولعا ۇيرەتىلدى: قازاقستاندىق عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بريتاندىق جۋرنالدا جاريالاندى
ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، اكادەميك ە. ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانە ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى الەمدىك جەتەكشى عالىمدارمەن بىرلەسىپ، قازىرگى قولعا ۇيرەتىلگەن جىلقىلاردىڭ شىعۋ تەگىن زەرتتەدى.
«زەرتتەۋلەرگە تۋلۋزا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (فرانسيا) پالەوگەنەتيك مامانى ليۋدوۆيك ورلاندونىڭ جەتەكشىلىگىمەن الەمنىڭ ءتۇرلى ەلدەرىنەن 162 عالىم قاتىستى. زەرتتەۋشىلەر توبىنا بەلگىلى قازاقستاندىق عالىمدار دا كىردى. ولاردىڭ ءبىلىمى زەرتتەۋ جۇمىسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوستى. بۇكىل ەۋرازيادان تابىلعان ەجەلگى جىلقىلاردىڭ گەنومدارىن سالىستىرۋ ناتيجەسىندە قازىرگى جىلقىلار شامامەن ب. ز. د. 2200 -جىل بۇرىن پونتيي- كاسپيي دالاسى ايماعىندا قولعا ۇيرەتىلگەندىگى تۋرالى بولجام جاسالدى. سودان كەيىن بىرنەشە عاسىرلار بويى جىلقىلار ەۋرازيانىڭ قالعان بولىكتەرىنە تارالعان. كوپجىلدىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىنە ارنالعان ماقالا الەمدەگى كوپجىلدىق تاريحى بار جالپى عىلىمي جۋرنالداردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن «Nature» جۋرنالىندا جاريالاندى»، - دەدى تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتى ءا. ح. مارعۇلان اتىنداعى بىرىككەن ارحەولوگيالىق عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور ۆيكتور مەرتس.
عالىمداردىڭ ويىنشا، تاس جانە ەرتە قولا داۋىرىندە ەۋرازيانى گەنەتيكالىق جاعىنان ءار ءتۇرلى جىلقى پوپۋلياتسيالارى مەكەندەگەنى انىقتالدى. الايدا، ب. ز. د. 2200-2000 -جىلدار ارالىعىندا كەيبىر تۇبەگەيلى وزگەرىستەر بولدى. بۇرىن تەك پونتيي دالالارىندا بولعان گەنەتيكالىق پوپۋلياتسيا ءوز ايماعىنان تىس جەرلەرگە تەز تارالىپ، بىرنەشە عاسىر ىشىندە اتلانتيكادان موڭعولياعا دەيىن جابايى جىلقىلاردىڭ بارلىق باسقا پوپۋلياتسيالارىن ىعىستىردى. عالىمدار «جاڭا» جىلقىلاردىڭ گەنومدارى مەن ولاردىڭ ورنىنا كەلگەن پوپۋلياتسيالار اراسىندا ەكى ماڭىزدى ايىرماشىلىقتى تاپتى. ءبىرىنشى ايىرماشىلىعى - جىلقىلار مويىنسۇنعىش، ادامنىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىنە قولايلى بولعان. ال ەكىنشىسى - جىلقى ومىرتقاسىنىڭ مىقتى بولۋى. زەرتتەۋشىلەر بۇل سيپاتتامالار ب. ز. د. III- II مىڭجىلدىقتار توعىسىندا - III مىڭجىلدىقتىڭ اياعىندا ەۋرازيا تەرريتورياسىندا وسى جانۋارلار مەن دوڭعالاقتى اربالاردىڭ تارالۋىن قامتاماسىز ەتكەن ماڭىزدى فاكتورلارعا اينالدى دەپ بولجايدى.
«ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى IV مىڭجىلدىقتىڭ اياعى مەن III مىڭجىلدىقتىڭ ورتاسىندا ەۋرازيا دالاسىنداعى بۇرىنعى ءۇندى- ەۋروپالىق پوپۋلياتسيالاردىڭ كوشى- قون تولقىندارى قازىرگى زامانعى جىلقىلارعا نەگىزدەلمەگەن سياقتى، ويتكەنى جىلقىلاردىڭ قولعا ۇيرەتىلۋى مەن تارالۋى كەيىنىرەك بولعان. ادامداردىڭ كوشى- قونىن جانە وتكەن ەتنومادەني پروتسەستەردى زەرتتەۋ بارىسىندا ءپانارالىق ءتاسىل مەن جانۋارلار تاريحىن ەنگىزۋ ماڭىزدى»، - دەدى تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ۆيكتور مەرتس.