ءابىش كەكىلبايەۆ حيكايالارى
وسى ورايدا ماسساگەت پورتالى كورنەكتى جازۋشىنىڭ حيكايالارىن ۇسىنادى.
ءبىر شوكىم بۇلت
«ءبىر شوكىم بۇلت» - ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ 1965-جىلى جارىق كورگەن شىعارماسى.
اعا-جەڭگەلەرىنىڭ كوز الدىندا وسكەن ۇل ولارعا دەگەن ساعىنىشىن، سۇيىسپەنشىلىگىن بىلدىرە جازعان بۇل شىعارماسى ەسەيگەن ءابىشتىڭ شىن كوڭىلىن كورسەتەدى. وقيعا جەلىسى بويىنشا سۇم سوعىس «سىيلاعان» سايقال دەرت اققايماقتىڭ جان دۇنيەسىن جەپ، سارقىپ تاستايدى. ءومىردىڭ ەش قىزىعىن كورە الماعان، ون ەكىسىندە ءبىر گۇلى اشىلماعان تالدىرماش ارۋدىڭ اكەسى سوعىستا جان تاپسىرادى، تاعدىردىڭ «جەسىر» اتاۋىن يەمدەنگەن اناسى قۇسالىقتىڭ كەسىرىنەن ومىردەن باز كەشەدى، ءسۇيىپ قوسىلعان ەرى مايداندا قازا تابادى.
شىعارما تۇتاستاي ءبىر كەيىپكەردىڭ اششى تاعدىرىنا ارنالعان. ءبىراق پوۆەستىڭ اياسىندا ءبىر عانا ادامنىڭ ءومىرى عانا باياندالمايدى، اۋىلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، ءومىردىڭ اششىلىعى، سۇم سوعىستىڭ زوبالاڭى، ايەلدىڭ قايسارلىعى، انانىڭ جۇرەگى، مەيىرىمدىلىگى دە كورىنىس تابادى. اققايماق تاعدىردىڭ جازعانىنا بەرىلمەي، ومىردەن تۇڭىلمەي، ءومىردىڭ سۋىعىنا ەڭبەكپەن جاۋاپ بەرەدى. ايانباي تەر توگىپ، ادال جار اتانىپ، ءسابيلى بولادى. سۇيىنىشىنەن ايرىلعان كەزدە، قولداۋ كورسەتكەن ادامداردىڭ ارقاسىندا ول - «اققايماق» اتانادى.
قورىتا ايتقاندا، «ءبىر شوكىم بۇلت» قالامگەردىڭ سوعىس كەزىندەگى تىلداعى ەڭبەك ادامدارىنا، «بالالىعىن سوعىس ۇرلاعان بالالارعا قويعان ەسكەرتكىشى . «اناۋ ءبىر جىلدارى ماڭدايىمىزدان سيپاعان مەيىربان جەڭگەلەر، بۇنى سىزدەرگە ەنشىلەدىم. ءالى كۇنگە كوڭىلىمنىڭ ءبىر تۇپكىرىنەن سىعالاپ تۇرعان، جاداۋ ءيىن، جىرتىق وكپە بولساڭ دا، ايرىقشا اياۋلى بالالىق شاعىم، بۇل - ساعان ەسكەرتكىش»، - دەيدى اۆتور.
شىڭىراۋ
«شىعارما» - ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق قوعامىندا قالىپتاسقان الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى قوزعايدى. شىڭىراۋ پوۆەسى ارقىلى اۆتور ەڭسەپ ەسىمدى قۇدىقشىنىڭ ءومىرىن، سونداي-اق كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى كەزدەسەتىن قيىندىقتار تۋرالى، اتاپ ايتساق، باقتالاستىق، مەنمەندىك، ماحاببات، دوستىق پەن ساتقىندىق تۋرالى باياندايدى.
جارتىلاي وتىرىقشى جانە كوشپەلى تۇرمىس كەشەتىن قازاقتاردىڭ اراسىن جالعاستىرىپ جۇرگەن باستى كەيىپكەر ەڭسەپ شىڭىراۋدان قۇدىق قازىپ، ۇستىرتتە اتى شىعادى. ەڭسەپ باي، اۋقاتتى ادامداردىڭ قۇدىعىن قازىپ، كەدەي كەپشىكتەردىڭ تاپسىرىستارىنا ات ءۇستى قارايدى. وسى تاكاپپارلىعى وزىنە كەسىر بولىپ، ول اقىرى جۇمىسسىز قالادى. اۋىلعا بۇحارا جاقتان كوشىپ كەلگەن قالپاق دەگەن بىرەۋ، ەڭسەپتىڭ ورنىن باسىپ، ۇستىرتتە ەڭ تەرەڭ قۇدىق قازادى. بۇل ەڭسەپتىڭ قىزعانىشىن وياتادى. ول ودان دا تەرەڭ قۇدىق قازام دەپ، اقىرى باسەكە تۇبىنە جەتەدى.
2017-جىلى ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تاپسىرىسى بويىنشا ش. ايمانوۆ اتىنداعى «قازاق فيلم» ا ق «شىڭىراۋ» پوۆەسى بويىنشا فيلم ءتۇسىردى. رەجيسسەرى - جاڭابەك جەتىرۋوۆ.
كۇي
«كۇي» - «دالا باللادالارى» جيناعىنا ەنگەن كۇيشى تاعدىرىن ارقاۋ ەتكەن ءابىش كەكىلبايەۆ پوۆەستەرىنىڭ ءبىرى.
«كۇي» - رەاليستىك-پسيحولوگيالىق مەكتەپتىڭ جاڭا ساتىلى بيىگىن، دەڭگەيىن تانىتار ينتەللەكتۋالدى پروزانىڭ قازاق توپىراعىنداعى العاشقى نىشاندارىنىڭ ءبىرى.
«كۇي» - سوزبەن سۋرەت سالۋدىڭ، سوزبەن ومىرلىك قاقتىعىستاردى اينىتپاي كوركەم ءورۋدىڭ، سوزبەن ادام جانىنىڭ نازىك تە سىرلى، سۇلۋ دا نۇرلى قاتىگەز دە قايسار، قاھارلى دا قان قۇمار، تاكاپپار دا تەكتى، ايار دا ارسىز مىنەزدەرگە، قارەكەتتەرگە تولى ىشكى الەمىن جان-جاقتى جارقىراتىپ اشۋدىڭ وزگەشە، ءورىسى كەڭ، اجارلى ۇلگىسى.
شىعارمادا سۋرەتتەلەتىن وقيعا - ەرتەدەگى قازاق پەن تۇرىكمەننىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق، جاۋلاسۋشىلىق.
پوۆەستىڭ باستى كەيىپكەرلەرى - جونەيىت پەن كوكبورى - تۇركىمەن اۋىلىنىڭ ايتۋلى باتىرلارى. مامبەتسانا بولسا سيرەك كورىنسە دە نايزا بايلاماس قۋلىعىمەن، ارامدىعىمەن تانىلاتىن كەيىپكەر. كوكبورى جاپادان جالعىز ءدۇيىمقاراعا سوقتىعىپ، وپات بولعان. ءىنىسىنىڭ ءولىمى جونەيىتكە اۋىر تيەدى. ەكى ۇلىدا جاۋگەرشىلىكتە وپات بولعان. كەنجە ۇلى داۋلەت دۋتارشى. ءدۇيىمقاراعا دەگەن كەك اشىندىرعان جونەيىت ەندى وسى ۇلىن جاۋىنا قارسى اتتاندىرادى. داۋلەت تە قازا بولعان. قاسىنداعى نوكەرلەرى داۋلەتتىڭ قۇنى دەپ، كۇيشى قازاق جىگىتتى تۇتقىنداپ اكەلەدى. جونەيىت قارا جولدىڭ بويىنا باسىن قىلقيتىپ، كۇيشىنى تىرىدەي كومىپ كەتكەن. پوۆەست جونەيىتتىڭ ولىمىمەن اياقتالعان.
قورىتا ايتقاندا، ادام جانىنىڭ قالىڭ قالتارىس-بۇلتارىسىن كوركەم ءسوزدىڭ قۋاتىمەن قاپىسىز اشا وتىرىپ، ونىڭ ايتىپ ءتىل جەتپەس الەم-تاپىراق ىشكى ءحالىن جونەيت حان تراگەدياسى مەن ءتاۋباسى ارقىلى بەرۋ، وقيعا وزەگىن نانىمدى ءورۋ جازۋشىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى قازاق كوركەم پروزاسىنىڭ جەتىستىگى ەكەنى كۇمانسىز.
حانشا-داريا حيكاياسى
«حانشا-داريا حيكاياسى» - جارتى الەمدى جاۋلاپ الىپ، تالاي جۇرتتى قان قاقساتقان شىڭعىس حاننىڭ ءومىرىنىڭ سوڭى نەمەن بىتكەنى جايلى اڭىزداردىڭ ءبىرى وزەك بولعان شىعارما.
شىعارمادا شىڭعىس حان تاڭعۇت تايپاسى قولباسشىسىنىڭ ۇلى شىدۇرعىنىڭ سۇيگەنى گۇربەلجىڭ سىندى ايداي ارۋعا ەسى كەتىپ، اقىرىندا سول ءبىر تەكتى ايەلدىڭ قولىنان مەرت بولادى. پوۆەستە بۇل جايدى شىڭعىس حان تۇسىندە كورەدى.
كۇللى الەمدى موڭعول قىلىشىنىڭ استىندا قايقاڭداتقان، بارشا ەلدى دەگەنىنە جۇرگىزگەن ۇلى ءامىرشىنىڭ ءوزى — سەزىم الدىندا دارمەنسىز. جازۋشى كەيىپكەرىنىڭ جان دۇنيەسىندەگى استاڭ-كەستەڭ الەمدى ادەمى جەتكىزە بىلەدى. ادامنىڭ ىشىندە بولىپ جاتاتىن نەشە ءتۇرلى اعىستاردى شەبەر بەينەلەۋ ارقىلى ول ءتىپتى ۇلى تۇلعانىڭ دا ىشتەي قاراپايىم پەندەگە اينالاتىندىعىنا يلاندىرادى.
«حانشا - داريا حيكاياسى» پوۆەسىن وقىپ وتىرىپ، جارتى الەمدى قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ ۇشى، اتتىڭ تۇياعى، بىلەكتىڭ كۇشىمەن باعىندىرعان، كوشپەلىلەردىڭ قۋاتتى ۇلى يمپەرياسىن قۇرعان شىڭعىس حان ومىرىنە قاتىستى ءبىر اڭىزدىڭ سۋرەتكەر پريزماسى ارقىلى قالاي وتكەنىن، تاراعانىن كورەمىز.
كوپ ۋاقىت بويى قاھارلى دا قاتىگەز ۇلى ءامىرشى بەينەسى ادەبيەتتەردە بۇرمالانا كەسكىندەلىپ، ادامنان گورى، قۇبىجىققا ۇقساڭقىراپ كەلگەنى بەلگىلى. ۇلى امىرشىدەن ادامدى كورۋ، ادام بەينەسىن جاساۋعا ۇمتىلۋ، سول ارقىلى شىعارمانىڭ كوركەمدىك تۇتاستىعىن ءبىراجولا بەكىتۋ - اتالمىش پوۆەستىڭ باستى مۇراتى.
بايگەتورى
«بايگەتورى» پوۆەسى قازاقتىڭ اتبەگىلىك ونەرىنە ارنالعان ەسكەرتكىش. قازاق جازۋشىلارى ىشىندە تۇلپارلار تاريحىن جازباعان جازۋشى نەمەسە اقىن جوق دەسە دە بولعانداي. اسىرەسە وسى الپىسىنشى جىلى ادەبيەتكە كەلگەن قالامگەرلەر اراسىندا. «بايگەتورى» سول تسيكلدى تولىقتىرعان تۋىندى.
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن ايقىنداۋ بارىسىندا ەكى ونەر ءتۇرىن جان-جاقتى ءبىلۋ اسا قاجەتتى. ءبىرى - كۇيشىلىك، ەكىنشىسى - اتبەگىلىك. وسى ەكى ونەردىڭ قازاق قوعامىنىڭ اجىراماس بولىگى بولعانى اقيقات. ەستەتيكالىق قۇندىلىعى جاعىنان جوعارى ساتىدا تۇرعانى دا وسى ەكى ونەر. بايگەگە قوساتىن اتتى باپتاۋ، ونى قۇلىن كەزىنەن تاني ءبىلۋ ءوز ءىسىنىڭ مامانى، ناعىز اتبەگىنىڭ قولىنان عانا كەلەتىن دۇنيە. اتبەگىنىڭ قولىنان كەلگەن بارشا قازاقتىڭ قولىنان كەلمەسى انىق. اتقا ىقىلاسى اۋعان حالىقتىڭ ىشىندە بۇل وتە قاستەرلى ءىس.
ەگەر كۇتىمى بولماسا كەز-كەلگەن جانۋاردىڭ ازىپ-توزارى انىق. ال تۇلپاردى دۇرىس باعالاي بىلمەگەن، بابىن تابا بىلمەگەن ادامنىڭ تۇلپار باعىن قايتارارى تاعى انىق. مۇنداي تاريحتى باستان كەشىرگەن تۇلپارلار جايلى باياندار قازاق ادەبيەتىندە مولشىلىق. دەگەنمەن ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ «بايگەتورى» پوۆەسىنىڭ ورنى ەرەكشە.
باسەكە
ءابىش كەكىلبايەۆ شىعارماشىلىعىنداعى ۇلتتىق ادەت-عۇرىپتاردىڭ كەڭ كورىنىس تاۋىپ، قىزىقتى سۋرەتتەلگەن تاعى ءبىر حيكاياسى بۇل - «باسەكە» پوۆەسى. «باسەكە» حيكاياتى قازاق حالقىنىڭ ءبىر كەزدەرى كەڭ ەتەك جايعان، كەيىن ۇمىتىلا جازداپ، بۇل كۇندەرى قايتادان جاڭعىرىپ داستۇرگە ەنگەن قازاق وتباسىنداعى قىز تاربيەسى، قىزى بار ۇيگە قۇدا ءتۇسۋ، قىز ايتتىرا بارۋ ءداستۇرىن قىزىق تا، تارتىمدى بەينەلەگەن.
«باسەكە» شىعارماسى بالپان بايدىڭ جالعىز قىزى اجاردى تۇرمىسقا ۇزاتۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرعان باسەكە كەزىندەگى وقيعالاردى قامتيدى. بالپان بايدىڭ سۇلۋ قىزىنا بارلىق سىناقتان وتكەن تاز ەسەننىڭ قولى جەتەدى.
جازۋشى ءوز شىعارماسىندا قىز ايتتىرا كەلگەن قۇدالاردى كۇتىپ الۋ سالتىنان باستاپ، ەرتەدەگى ەل اقسۇيەكتەرىنىڭ قىزدى تاربيەلەپ وسىرگەنىنەن باستاپ قالاي ۇزاتاتىنىنا دەيىن كەرەمەت اڭگىمەلەپ بەرگەن.