شەتەلدەگى قازاق باسپا ءسوزى: مەن سوزدىكتەردى رومانشا وقيمىن - تۇركولوگ سەرىك قاۋىمباي

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - «قازاقپارات» ح ا ا شەتەلدەگى قازاق تىلىندە تارايتىن اقپارات كوزدەرىنە اپتالىق شولۋىن ۇسىنادى.

مەن سوزدىكتەردى رومانشا وقيمىن - CNR

قىتايلىق kazakcnr.com سايتىندا قىتاي قازاقتارىنان شىققان بەلگىلى جازۋشى، اۋدارماشى، تۇركولوگ سەرىك قاۋىمباي ۇلىنىڭ قازاق رۋحانياتىنداعى وزەكتى تاقىرىپتاردى ارقاۋ ەتكەن شىعارماشىلىعىن بايانداعان سۇحباتى جارىق كوردى.

اتالعان ب ا ق- تىڭ دەرەگىنشە، سەرىك قاۋىمباي ۇلى - قىتاي قازاقتارىنان شىققان بەلگىلى سىنشى، اقىن، جازۋشى، اۋدارماشى، تۇركولوگ. قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. جازۋشىنىڭ «اق سايتان»، «اق پەرىشتە» سەكىلدى اڭگىمەلەر جيناعى، «التىن قوڭىراۋ»، «اق قاينار» اتتى ولەڭ كىتاپتارى جانە «جاكە بي»، «ءبورىبايدىڭ ۇلى»، «اق جىلان»، «تۋمىس پەن جازمىش» سەكىلدى روماندارى بار.

ءبىز تومەندە سەرىك راحىم ۇلىنىڭ جازۋشى سەرىك قاۋىمباي ۇلىنان العان وسى ماعىنالى سۇحباتىنىڭ وزەكتى دەگەن تۇستارىن قىسقارتىپ وقىرمانعا ۇسىنامىز.

***

... مەنىڭ شىنداپ ادەبيەتكە كىرگەن شاعىم الدىڭعى عاسىردىڭ 79- جىلىنان باستالدى. الدىمەن اقىندىق شابىتىم وياندى. سول جىلى «مۇقامەت پەن سارا» اتتى داستان جازدىم. 1983 -جىلى العاشقى اڭگىمەلەرىم «اڭقيۋ»، «اندەۋ» اتتى اڭگىمەلەرىم جارىق كوردى. 1984 -جىلدان باستاپ سىن جازا باستادىم. ال مەنىڭ تىلگە قىزىعۋشىلىعىم حات تانىپ، كىتاپ وقىعان شاعىمنان باستالادى. وسى بارىستا وقىعان كىتاپتارىمنان كەزدەسكەن وزىمە تۇسىنىكسىز سوزدەردى ەستەلىككە الىپ جيناي بەردىم. قازىر ونداي سوزدەردەن مەنىڭ ۇستەلىمنىڭ ۇستىندە 200 مىڭنان ارتىق ءسوز تۇر. بۇل رۋحاني دۇنيەلەر «ءسوز ساندىققا سياپات» اتتى 24 ماقالام مەن «ءتىل تازالىعى- رۋح تازالىعى» اتتى 60-تان استام ماقالامنىڭ تۇسىندا جۇرت كوزىنە ءتۇستى دە، ەلىمىزدەگى ءتىل ماماندارى ورتاسىندا بەلگىلى ءدۇمپۋ تۋعىزدى...

مەن ەڭ العاش تۇسىنىكسىز سوزدەردى جيناۋدى قازاقستاننان كوشىرىپ باسىلعان «قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى» اتتى ون تومدىقتان باستادىم. سول «ون تومدىقتى» ءار كۇنى ون ساعاتتاپ جۇمىس ىستەپ وتىرىپ، ءتورت اي دەگەندە باستان- اقىر رومانشا وقىپ، كوشىرىپ شىقتىم. كوشىرگەندە وزىمە بەيتانىس سوزدەردى ءبىر ىڭعاي، قاتە نەمەسە جاڭساق الىنعان سوزدەردى ءبىر ىڭعاي، ارابتان كىرگەن سوزدەردى ءبىر ىڭعاي، پارسىدان كىرگەن سوزدەردى ءبىر ىڭعاي، تاعى باسقالاردان كىرگەندەردى ءبىر ىڭعاي ەستەلىككە الىپ شىقتىم. كەيىنگى جىلداردا ونىڭ 15 تومدىعى شىقتى. ونى دا تۇپ- تۋرا بەس اي وتىرىپ، الگى تاسىلمەن كوشىرىپ شىقتىم.

وسىنى كوشىرىپ وتىرىپ، قازاق ءتىلىنىڭ قاي ەلدە بولسا دا قۇلدىراپ بارا جاتقانىن سەزدىم. ءسوزىم دالەلدى بولۋ ءۇشىن ءبىر ەكى مىسال كەلتىرەيىن: ەشەن- يشان. (5-توم 485-بەت) بۇل قاتە ءسوز. تىلىمىزدە قاجىشىلاۋ داعدىسىندا جەتى رەت قاجىشىلاعان ادامدى ەشەن قاجى دەپ اتاۋ بار. بۇل قاجىعا كوپ رەت باردى دەگەندى بىلدىرەدى. وسى كۇندە تىلىمىزدەگى كوپ رەت دەگەندى بىلدىرەتىن نەشە ءسوزىن قىرعىزدار تەرىس وقىپ ەشەن دەيدى. ال، يشان اراب ءسوزى. تىكە ماعىناسى ۇستاز دەگەن ءسوز.

جاستابان- جەتكىنشەك، جاس ءوسپىرىم. (6-توم 164-بەت) بۇنى دۇرىستاۋدىڭ ءوزى ۇيات. ونىڭ اباق كەرەيدىڭ ءبىر رۋىنىڭ اتى ەكەنىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. ال، جاستاباننىڭ مۇنان باسقا ەشقانداي ماعىناسى جوق. مىنە، ءتىلىمىز وسىنداي كۇيگە تۇسكەندە، مەنىڭ سوزدىكتەردى رومانشا وقىماسقا نە امالىم بار؟

بۇدان تىس، ەڭ ءبىر بوگدە جاسالعان سوزدىك م. قاشقاريدىڭ سوزدىگى. ونىڭ ءتاسىلى ءداستۇرلى سوزدىك جاساۋدىڭ بۇل كوندەردەگى داعدىسىنا تۇسە بەرمەيدى. ول سوزدەردىڭ بۋىن سانى بويىنشا جاسالعان سوزدىك. سوندىقتان ونى الفاۆيت تارتىبىنە تۇسىرە المايمىز. بۇنى دا ءۇش اي ۋاقىتىمدى جۇمساپ، ءوزىم قاجەت ەتكەن ىڭعايدا قايتا ءتىزىپ شىقتىم. كەيىن ءوزىم دە ءبىر نەشە سوزدىك جاسادىم. ءبىراق، ونىڭ بارلىعى وقۋشىلار ءۇشىن جاسالعان ەدى. ال، «جىراۋلار جىرى سوزدىگىن» ءتىل ماماندارى ءۇشىن جاسادىم.

بالالار ادەبيەتى تۋرالى ايتار بولسام بۇل تۇرعىدا مەن ەڭ الدىمەن وقىتۋشىمىن. ونان سوڭ اقىنمىن. مەنىڭ تابانداتقان 10 جىلدىق ءومىرىم بالالاردى تاربيەلەۋ ءۇشىن سارپ ەتىلگەن. بۇل 10 جىلدا مەن پەداگوگيكانى، مەتوديكانى بەرىلە زەرتتەدىم.

مەنىڭ بالالارعا ارنالعان «اق مارجان» اتتى كىتابىمدا بالالارعا ارنالعان ولەڭدەر، كالامبۋرلار، اناگراممالار، شارادالار، مازاقتامالار، جۇمباقتار، جاڭىلتپاشتار جانە ءسوز ويىنى، اندەمە، قازاقي ولشەمدەر سياقتى بۇرىن كوپ كەزىگە بەرمەيتىن جانرشالار بەرىلىپ، بالالاردى ىلعي تاپقىرلىققا قاراي جەتەلەپ وتىرادى.

ال، تاعى ءبىر «اق قاينار» اتتى كىتابىمدا دا ساۋات اشار، ەسەپ ولەڭ، ساناماقتار، اندەر، وتىرىك ولەڭدەر، ەملە ولەڭ، ەرەجە ولەڭ، تۇلىك جىرى، مۇلىك جىرى، دىبىس جىرى، اس- سۋ ولەڭ، تەرمە ولەڭ، ايتىستار سەكىلدى جانرشالار بەرىلىپ، بالالاردى تەك وقۋ- بىلىمگە قاراي جەتەلەيدى ...

... مەن جازۋشى بولماعانىمدا قولونەر شەبەرى بولار ەدىم. 18 جاسىمدا ءوز الدىما بور سالىپ، تەز قۇرىپ ءبىر اي ىشىندە كيىز ءۇيدىڭ قاڭقاسىن تىك تۇرعىزعان اداممىن. مۇنىڭ سىرتىندا ايىل- تۇرمان، جۇگەن، نوقتا، شىدەر، قامشى دەگەندى ءوزىم ءورىپ الاتىنمىن. ونىڭ ۇستىنە، ءدال وقۋعا كەتەتىن جىلى كورىك قۇرىپ، ءتوس ورناتىپ، ءاپ- ادەمى تەمىرشىلىك دۇكەن دە قۇرىپ العان ەدىم. ەندى- ەندى تەمىرشىلىكتى باستاي بەرگەنىمدە وقۋعا كەتتىم دە قالدىم...

مەن جاستارعا ەڭ الدىمەن كىتاپ وقىڭدار، تاعى دا كىتاپ وقىڭدار دەر ەدىم. وسى جەردە تۋ سوناۋ جەتىنشى عاسىرداعى دۋپۋدىڭ ءبىر ءسوزىن ەسكە تۇسىرەيىك: ول «ون مىڭ كىتاپ وقىعان ادامنىڭ قالامىنان وت شاشىرايدى» - ، دەگەن ەدى. مەن دە سول ارتىمنان ەرگەن جاس بۋىن قالامگەرلەردىڭ قالامدارىنان وت شاشىراۋىن تىلەر ەدىم!

قازاقستان- موڭعوليا پارلامەنتارالىق دوستىق توبىنىڭ ونلاين كەزدەسۋى ءوتتى

2021-جىلعى 3- جەلتوقساندا قازاقستان- موڭعوليا پارلامەنتارالىق دوستىق توبىنىڭ ءتوراعالارى ا. راۋمەن - ۇلى حۋرال دەپۋتاتى ح. بادەلحاننىڭ قاتىسۋىمەن ونلاين فورماتتا دەپۋتاتتىق كەزدەسۋ ءوتتى، دەپ حابارلايدى موڭعوليانىڭ Kaznews اقپاراتتىق پورتالى.

«اتالعان كەزدەسۋگە دەپۋتاتتار مەن موڭعوليانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى د. بايارحۇۇ مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ موڭعولياداعى ەلشىسى ج. ادىلبايەۆ قاتىستى.

اتالعان كەزدەسۋ بارىسىندا ا. راۋ موڭعول تاراپىن جاقىن ارادا بولىپ وتكەن رەسپۋبليكا كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، موڭعوليالىق ارىپتەستەرىن قازاقستاننىڭ قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمەن تانىستىرىپ، قازىرگى كەزەڭدە قازاقستاندا دەموكراتيالىق پەن ازاماتتىق قوعامدى ودان ءارى جەتىلدىرۋ باعىتىنداعى ساياسي رەفورمالار تۋرالى باياندادى.

ح. بادەلحان 16- جەلتوقساندا تويلاناتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاپ، بۇعان قوسا 2022 -جىلى ەكى ەلدىڭ ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتقانىنا 30 جىل تولاتىنىن، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ موڭعوليا مەن قازاقستان اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جاندانۋىندا ۇلكەن ءرول اتقارعانىن ايتتى.

موڭعوليا- قازاقستان پارلامەنتارالىق دوستىق توبىنىڭ ءتوراعاسى - ۇلى حۋرال دەپۋتاتى ح. بادەلحان COVID-19 پاندەمياسىمەن كۇرەس اياسىندا وسى ىندەتكە وڭىرلىك دەڭگەيدە توتەپ بەرۋدىڭ، سونداي- اق ونىڭ سالدارىن جويۋدا بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە ءمان بەردى.

تاراپتار ەكى ەلدىڭ حالىق مۇدەلەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ تۋرالى شارالارعا توقتالىپ، زاڭ دايىنداۋ/قابىلداۋ، ونىڭ ماڭىزدى باعىتتارى بويىنشا پىكىر الماسىپ، ەكىجاقتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى اراسىنداعى ءوزارا ءىس- قيمىلدى جانداندىرۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ ءوتتى. كەزدەسۋ سوڭىندا دەپۋتاتتار ءوزارا قولداۋ كورسەتۋ جانە ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ، سونداي- اق بۇدان ءارى قازاقستان مەن موڭعوليا اراسىنداعى پارلامەنتارالىق ديالوگتاردى دامىتۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزدى»، - دەپ جازدى Kaznews.

شاۆكات ميرزيايەۆ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى - «ءوزا» اقپاراتتىق اگەنتتىگى

وزبەكستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن 5-6- جەلتوقساندا قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى، دەپ جازادى وزبەكستاننىڭ «ءوزا» مەملەكەتتىك اقپاراتتىق اگەنتتىگى.

«ساپار باعدارلاماسىنا سايكەس، نۇر- سۇلتان قالاسىندا باۋىرلاس حالىقتارىمىز اراسىنداعى دوستىق، تاتۋ كورشىلىك جانە ستراتەگيالىق ارىپتەستىك بايلانىستارىن ودان ءارى نىعايتۋ جولدارىن تالقىلاۋ ماقساتىندا جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر مەن كەلىسسوزدەر وتەدى. سونداي- اق كۇن تارتىبىندە ساياسي ديالوگ پەن ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ، ءبىرىنشى كەزەكتە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارىندا پراكتيكالىق بايلانىستار مەن ناقتى ىنتىماقتاستىق جوبالارىن ىلگەرىلەتۋ، سونداي- اق مادەني- گۋمانيتارلىق الماسۋ باعدارلامالارىن بەلسەندىرۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلعان. بۇدان بولەك، وزبەكستان مەن قازاقستان باسشىلارى حالىقارالىق ماسەلەلەر بويىنشا پىكىر الماسىپ، ايماقتىق ينتەگراتسيانىڭ نەگىزگى باعىتتارىن تالقىلايدى. سامميت سوڭىندا ەكىجاقتى قۇجاتتاردىڭ ماڭىزدى پاكەتىنە قول قويۋ جوسپارلانعان جانە وسى ساپار قارساڭىندا نۇر- سۇلتان قالاسىندا ەكى ەلدىڭ جەتەكشى كومپانيالارى مەن كاسىپكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىندا بيزنەس- فورۋم وتەدى»، - دەپ جازادى «ءوزا» اقپاراتتىق اگەنتتىگى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعى ىستانبۇل تورىندە تويلاندى - TRT

قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي جەلتوقسان ايىنىڭ 1- جۇلدىزىندا ىستانبۇل تورىندە «سازگەن» فولكلورلى- ەتنوگرافيالىق حالىق اسپاپتار ءانسامبلىنىڭ كونسەرتى بولىپ ءوتتى، دەپ حابارلايدى تۇركيا راديو تەلەۆيزيا پورتالى.

«ىستانبۇلدىڭ مالتەپە اۋدانىندا وتكەن ءىس- شارانى تۇركيا قازاقتارىنىڭ «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قوعامى ۇيىمداستىردى. ءسۇيىنباي اتىنداعى الماتى وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ «سازگەن» فولكلورلى- ەتنوگرافيالىق ءانسامبلى ءوز رەپەرتۋارىنداعى حالىق ءانى مەن كۇيى، ءبيى ارقىلى تۇرىك حالقىنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى. شارانىڭ باس ۇيىمداستىرۋشى «كوك تۋ» قازاق مادەنيەتى قوعامى 2018 -جىلى انكارا قالاسىندا قۇرىلىپ، 3 جارىم جىل ىشىندە تۇركيادا قازاق مادەنيەتىن، سالت- ءداستۇرىن، ءتىلىن ناسيحاتتاۋ جولىندا ەرەن ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. اتالمىش كونسەرت تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 30 جىلدىعىنا وراي تۇركيانىڭ يالوۆا، بۋرسا، انكارا قالالارىندا جالعاسىن تابادى»، - دەپ جازادى TRT.

قازاقستاندا پارسى تىلىنەن وليمپيادا ءوتتى – فارس

جىل سايىنعى قالىپتاسقان داستۇرمەن قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەتەل تىلدەرىن وقىتۋ ادىستەمەسى كافەدراسى مەن قازاقستانداعى يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى جانىنداعى مادەني ورتالىقتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن الماتى قالاسىنداعى ج و و پارسى ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە مەڭگەرەتىن ستۋدەنتتەر اراسىندا تىلدىك وليمپيادا بولىپ ءوتتى، دەپ حابارلايدى يراننىڭ Parstoday اقپارات اگەنتتىگى.

«وليمپيادانى شەتەل تىلدەرىن وقىتۋ ادىستەمەسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ا. م. جالالوۆا اشىپ بەرىپ، قازىرگى كەزدە يران مەن قازاقستان اراسىنداعى بايلانىستىڭ دامۋىنا، پارسى ءتىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، ۋنيۆەرسيتەتتە پارسى ءتىلىن وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەردى قولداپ، كومەكتەسىپ جاتقان يران مادەني ورتالىعى ديرەكتورىنا العىس ايتتى. سونداي- اق اللامە تاباتابايي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازى (يران) PhD و. يزادي، ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازدارى PhD ع. ءا. قامباربەكوۆا مەن PhD ب. باتىرحان ءسوز سويلەپ، وليمپياداعا قاتىسىپ وتىرعان ستۋدەنتتەرگە ساتتىلىك تىلەدى. ءادىلقازىلار القاسىنىڭ شەشىمىمەن ەڭ جوعارى بالل جيناعان جەڭىمپازدار ماراپاتتالىپ، ءارقايسىسىنا اقشالاي سىياقى بەرىلدى. سونىمەن بىرگە وليمپياداعا قاتىسقان ستۋدەنتتەردىڭ بارلىعىنا يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى جانىنداعى مادەني ورتالىق تاراپىنان سەرتيفيكات بەرىلدى»، - دەپ جازادى Parstoday اقپارات اگەنتتىگى.

اۆتور: باقىتجول كاكەش