ماتەماتيك اسقار جۇمادىلدايەۆتىڭ وتتاي جانعان وي- تولعامدارى
***
ادامعا ەڭ جاقىن، ەڭ كەرەك ەكى ماماندىق - مۇعالىم مەن دارىگەر. مەنىڭ بىلۋىمشە. ءسىزدىڭ بىلۋىڭىزشە دە سولاي بولۋى كەرەك.
***
تاۋەلسىزدىكتىڭ شيرەك عاسىرىندا مۇنايدان باسقا برەند تاپپادىق. «نەگە؟» دەگەن ساۋال جانىمىزدى جەگىدەي جەپ، نامىسىمىزدى قامشىلاۋ كەرەك ەدى. بۇل رەتتە ۇكىمەت پەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ باسىنا كەلگەن تۇلعالار ءتۇن ۇيقىلارىن ءتورت بولۋگە ءتيىس بولاتىن. بىزدە ءبارى كەرىسىنشە بولدى. شەنەۋنىكتەر ءبىلىم سالاسىن رەفورما وتكىزەتىن سىناق الاڭىنا اينالدىردى. بالالاردىڭ باسى قاتتى. مۇنىڭ زاردابى ونداعان جىلدان كەيىن سۋ بەتىنە شىعادى.
***
عىلىم ونەر ەمەس. ديماش ساحناعا شىعىپ، ءانىن ايتىپ، شىڭعىرىپ بەرسە، ءبارى جاقسى كورىپ قالادى. بۇل تۇسىنىكتى. نەمەسە بىرەۋ ەكىنشىسىنىڭ مۇرنىن بۇزسا دا، نە بولعانىن ۇعىپ تۇراسىز. ال، عىلىمدا ولاي ەمەس. ونى يگەرۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك.
***
قازاقتىڭ ءسوزى اسىرا ماقتاۋعا دا، جەرمەن- جەكسەن ەتۋگە دە جەتەدى. ءبىراق كوندەنسات پەن رەزيستورعا كەلگەندە، بۇگەلەكتەپ قالا بەرەمىز.
***
ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋ بار، جىلىنا ءتورت رەت كەلەتىن ەمتيحان بار. سول كەزدەرى جۇرتتىڭ بارلىعى مەنى ىزدەي باستايدى. سوعان تاڭعالامىن. وندايدا قاشىپ كەتەم. تەلەفون دا جوق، ەشتەڭەم دە جوق. تىعىلىپ قالام. ەشكىم تابا المايدى مەنى. باسقا ۋاقىتتا ەشكىمگە كەرەگىم جوق. سونداعى ماقساتى - «ەمتيحانعا كومەكتەس، ءتۇسىرىپ جىبەر، وتكىزىپ جىبەر».
***
ءانىڭىزدى، كۇيىڭىزدى ساقتاڭىز. جەتى اتاڭىزدى ءبىلۋ ءداستۇرىن دارىپتەڭىز. وسىنىڭ بارلىعىن ساقتاي وتىرا، جاڭا زامانعا بەيىمدەلىپ، تەحنوكراتتىق ەلگە اينالىڭىز. سوندا عانا قازاقتىڭ بولاشاعى بولادى.
***
كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعاندا جازۋشىلاردى تاپپاي قالدىق. كوممۋنيستىك پارتيا بولماسا، جازۋشىلار ەشكىمگە كەرەك ەمەس ەكەن. ەشكىم وقىمايدى.
***
قازىر قازاقتا نە كوپ، عىلىمي اتاعى بار ادام كوپ. ءبىراق بۇل عىلىم كوپ دەگەن ءسوز ەمەس. وكىنىشكە قاراي، وسىنداي نارسەلەر تەك عىلىمدا دەسەڭىز، قاتەلەسەسىز.
***
مىسالى، تازا ماتەماتيككە بەرىلەتىن سىيلىق بار. ءبىراق ونى ەشكىم بىلمەيدى. ال، «نوبەلدى» بارلىعى بىلەدى. نوبەل دەگەن كىسى تەك قانا عالىم ەمەس، ول مىقتى بيزنەسمەن عوي. ىشىنە ادەبيەتتى كىرگىزىپ قويىپ، كەرەمەت مىقتى ماركەتينگتىك ءجۇرىس جاسادى. ادەبيەت جۇرگەن جەردە ىلعي شۋ، داۋ- داماي، ۇرىس- كەرىس سەكىلدى تەگىن جارناما جۇرەدى.
***
قازىر اقىلدى ادامدار ازايعان جوق، كەرىسىنشە، اقىلدى جاستاردى ۇعاتىن شالدار ازايىپ كەتتى.
***
مەن ەش ۋاقىتتا قازاق بولىپ تۋعانىما ماقتانعان دا ەمەسپىن، وكىنگەن دە ەمەسپىن. ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ ۇلتى بار. ءار ادامنىڭ تەگى بار.
***
كەڭەس وداعى كەزىندە قازاقستاندا ماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا سياقتى جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى جاقسى دامىعان ەدى. ونىڭ ادىستەمەسى جاقسى قالىپتاسقان. وسى ۋاقىتقا دەيىن بالالارىمىزدىڭ ىلعي وليمپيادادان، بايقاۋدان وزىپ جاتقانىنىڭ بىردەن- ءبىر سەبەبى وسى ينەرتسيامىزدا.
***
ۇلىما ماتەماتيكاعا بارماي- اق قوي دەدىم. ءبىر ۇيگە ءبىر ماتەماتيك جەتەدى. ويتكەنى، ەرتەڭ ۇلىن ەرتىپ ءجۇر دەگەن ءسوز ەرەدى. ول ماعان كەرەك ەمەس.
***
ءسوزدىڭ پارقى دەگەن ۇعىم بار. ءىستىڭ پارقى دەگەن ۇعىم بار. باتىس ەلدەرىنىڭ، مىسالعا، اعىلشىن ازاماتىنىڭ وتانشىل بولىپ كەلەتىن سەبەبى - ولاردا ەڭ الدىمەن ءىس جۇرەدى. ال ءبىزدىڭ قازاققا كەلسەڭىز، ءىسى ارتتا قالادى دا، ءسوزى وزىپ كەتەدى.
***
ءبىز ءۇشىن سالتاناتتى شارالار، حاتتاما ماڭىزدى. تويىمىزدىڭ ءوزى پارتيانىڭ جينالىسى سياقتى عوي.
***
مەن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە، جەك كورەتىن ەكى جازۋشىم بولدى. اباي جانە ليەۆ تولستوي. ويتكەنى، دىم تۇسىنبەدىم. تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىگىن» وقىساڭ، وڭكەي تۇسىنىكسىز بىردەڭەلەر. ابايدى وقىپ قالساڭ، اقىل ايتادى دا جاتادى. ماعان ول ۇنامايدى. تۇسىنبەيمىن. ماعىنا كورمەيمىن… جاس بالا ابايدىڭ، تولستويدىڭ ۇلى ەكەنىن تۇسىنبەيدى. وعان زورلاپ وقى دەگەننەن ەشتەڭە شىقپايدى… تولستويدى مگۋ- دا وقىپ جۇرگەندە، 2-3 كۋرستا وقىدىم. ۇلى ەكەنىن ءتۇسىنىپ، راحاتتانىپ وقىدىم. ماسكەۋگە بارعاندا ابايدى وقىپ باستاپ، ۇلىلىعىن سوندا ءتۇسىندىم.
***
الەمدە «ۇلتتىق كودىمىز قانداي؟» دەپ جانتالاسىپ، كۇلتوبەنىڭ باسىندا كۇندە جيىن قۇرىپ جاتقان ەل - ءبىز عانا.
زاڭدا بار ما، ءبىتتى، ىستەۋگە مىندەتتىسىڭ! ەموتسياڭدى قالتاڭا سالىپ قوي، ۇيىڭە بارعاندا كەمپىرىڭە ايتاسىڭ.
«ايقىن» گازەتى