جازۋشىلىق عادەتتەر: تاڭدانىس پەن تالعام

None
None
نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - ادەبيەت تاريحىندا اقىن- جازۋشىلاردىڭ بويىنداعى قىزىق، بالكي وعاش، كەيدە قورقىنىشتى، ەرەك عادەتتەرى مەن ءىس- ارەكەتتەرى ءجيى كەزدەسەدى.

شىعارماشىل ادامداردىڭ بۇل ءبىرتۇرلى مىنەزدەرى - بار بولمىسى، ومىردەگى شىنايى قالپى. كەيدە وقىرمان ولاردى وسى توسىن مىنەزدەرى ءۇشىن، تاڭعالارلىق ادەتتەرى ءۇشىن جاقسى كورەدى. كەيدە تۇسىنبەي، شوشىپ تۇسەدى. ال بىردە ادەبيەتكە قۇبىلىس بولىپ ەنگەن كلاسسيكتەردىڭ ءار ارەكەتى مەن ءتۇر- تۇلعا، كيىم كيىسى جالپىحالىقتىق ەلىكتەۋگە اينالادى. جازۋشىلاردىڭ ەرەكشەلىگى دە سوندا شىعار.. .

«ادا» جانە ەكى مىڭ كارتا

ەگەر ءسىز جازۋشى بولساڭىز، مەزەتتە ويعا كەلگەن سيۋجەتتەردى قاعازعا ءتۇرتىپ الاسىز با؟ نەمەسە اسقار سۇلەيمەنوۆ سياقتى كەي سوزدەردى شاقپاق سىرتىنا جازاسىز با؟ بالكي، پلاكاتقا، كونۆەرت سىرتىنا.. .

ال ۆلاديمير نابوكوۆ ويعا تۇسكەن سيۋجەت ۇزىندىلەرىن ىقشام كارتالارعا جازعانىن بىلەمىز. بۇل عادەت جازۋشى 1940 -جىلدارى گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سالىستىرمالى زوولوگيا مۇراجايىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى (ءارى وقىتۋشى) بولىپ جۇرگەندە پايدا بولعان. سول سەبەپتەن نابوكوۆ عىلىمي كىتاپحانالاردا كوپ ۋاقىت وتكىزدى.

جازۋشى بۇل تۋرالى 1966 -جىلى الفرەد اپپەلگە بەرگەن سۇحباتىندا ايتادى: «.. .مەن بۇرىننان جاڭا شىعارماعا كىرىسەردە روماننىڭ تولىق قۇرىلىسىن كوز الدىما ەلەستەتەمىن. مۇنداي ماشىققا كىتاپحانالىق كارتالار وتە ىڭعايلى. ولار تاراۋلاردىڭ رەتىن ۇستانۋعا ەمەس، كەز كەلگەن تۇسقا قاتىستى ءۇزىندى جاساۋعا نەمەسە بۇرىن جازىلعان بولىكتەر اراسىنداعى بوس ورىنداردى تولتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» .

اۆتور جازىلعان كارتالاردى ءوز رەتىمەن اياق كيىم قورابىنا جيناپ وتىردى. ياعني نابوكوۆ شىعارمالارىنىڭ ءتۇپنۇسقاسى وسىلاي ساقتالعان. ماسەلەن، جازۋشى «ادا» رومانىنا 2000 كارتا جۇمساعان.

ليموناد ءىشىڭىز!

پۋشكين كەز كەلگەن اۋا رايىندا سۋعا ءتۇسىپ، سىعان اندەرىن تىڭداعاننان بولەك جۇمىس كەزىندە ليموناد ىشكەندى جاقسى كورىپتى. سوندىقتان اقىننىڭ جۇمىس ۇستەلىندە ءارقاشان ءبىر قۇمىرا ليموناد تۇراتىن.

پۋشكيننىڭ ليتسەيدەگى دوسى كونستانتين دانزاستىڭ ەستەلىكتەرىنە سۇيەنسەك، اقىن دانتەسپەن دۋەلگە بارا جاتقاندا جولدان كونديتەرلىك دۇكەنگە سوعىپ، ءبىر ستاقان ليموناد ىشكەن دەسەدى.

قىلمىستان اقشا تاپقان.. .

ال اگاتا كريستي الما مەن ىدىس جۋۋدان شابىت العان. كىسى ءولتىرۋ كورىنىستەرى كوبىنەسە جازۋشى قيالىندا كەزەكتى ءبىر تاباقتى جۋۋ كەزىندە پايدا بولسا، ول سيۋجەتتى دامىتۋعا وتە كوپ جەگەن الما كومەكتەسكەن.

دەتەكتيۆ شەبەرى كەز كەلگەن جاعدايدا جازا الدى. ءتىپتى، كەيدە ونىڭ ۇيىندە جۇمىس ۇستەلى دە بولمادى. ءبىراق سوعان قاراماستان ول 66 رومان، 19 اڭگىمەلەر جيناعىن جازدى (ودان بولەك لوندون تەاترلارىندا جازۋشىنىڭ 16 پەساسى قويىلدى). وسى ورايدا چەرچيلل: «بۇل ايەل - لۋكرەتسيا بوردجيادان كەيىنگى قىلمىستان ەڭ كوپ اقشا تاپقان ادام»، دەيدى.

شيللەردىڭ شىرىگەن وزەگى

اگاتا كريستي ءبۇتىن المانى جەگەندى ۇناتسا، نەمىس اقىنى شيللەر شىرىگەن جەمىستەردى جاقسى كورگەن.

ءيىسى جۇرەك اينىتارلىق حالدەگى شىرىگەن المانى ەڭ العاش گەتە بايقاپتى. بىردە فريدريحكە قوناققا كەلگەن ول اۆتور ۇستەلىنىڭ ءبىر قورابىنداعى تولعان بۇزىلعان المانىڭ يىسىنەن جۇرەگى اينىپ، باسى اينالادى. اشىق تۇرعان تەرەزەگە تۇرا جۇگىرگەن گەتە ءۇي قىزمەتشىلەرىن شاقىرىپتى. الايدا ولار بۇل شىرىگەن المانىڭ ادەيى قويىلعانىن، ايتپەسە جازۋشى جۇمىس ىستەي المايتىنىن ايتادى. وسى وقيعادان كەيىن شيللەردىڭ بۇل ءبىرتۇرلى اۋەسىن تۇسىندىرۋدەن باسقا امالى بولماعان.

شيللەردىڭ ءوزى جازعانىنداي، «ول وزىنە ماڭگىلىك جۇمباق» بولدى. بىزگە دە.. .

ديككەنستىڭ دەنى «ساۋ ما»؟

چارلز ديككەنستىڭ ءمايىتحانالارعا دەگەن قۇشتارلىعى ساۋ ادامنىڭ زارەسىن ۇشىرادى. ونىڭ بۇل عادەتى شىعارمالارىنا دا اسەر ەتكەندەي: وندا ءازىل دە، قورقىنىش تا تەرەڭىنەن بەرىلدى، ال جىلت ەتكەن ءۇمىت ءارقاشان ءوزىن ءوزى قۇردىمعا جىبەرۋمەن قاتار ءجۇردى.

«كوزگە كورىنبەيتىن بەيمالىم ءبىر كۇش مەنى ءمايىتحاناعا تارتادى دا تۇرادى»، دەپ جازادى ديككەنس. قاي قالاعا بارسا دا، ءبىرىنشى ءمايىتحاناعا سوعىپ، ونداعى سۋىپ قالعان دەنەلەردىڭ اراسىندا بىرنەشە ساعات ۋاقىت وتكىزىپ، ولىلەرگە «سۇيسىنەدى» ەكەن. بويىنداعى ءبىرتۇرلى عادەتتى ءوزى «جيىركەنىش تارتىلىسى» دەيدى.

دەسەك تە، XIX عاسىردا ءمايىتحانا ارالاۋ - بۇگىنگى كينوعا بارۋ سىندى قاراپايىم جەر بولعان. ءتۇرلى ويىن- ساۋىقتان شارشاعان، «تاتتىگە دەگەن قورقىنىشتى اڭگىمەلەرگە» شولدەگەن پاريجدىكتەردىڭ وزدەرى سەنادان ۇستالعان سۋيتسيد جاساۋشىلار مەن سۋعا باتقان ادامداردى كورۋدەن باس تارتپادى.

دەگەنمەن، ديككەنستىڭ ءولى دەنەلەرگە دەگەن قۇمارلىعى قاراپايىم قىزىعۋشىلىقتان اسىپ تۇسەدى. ول، ءتىپتى روجدەستۆونى دا، جاڭا جىلدى دا ءمايىتحانادا وتكىزدى.

تۋعان جەرى ۇلى بريتانيادا دا جازۋشى «بوس جۇرگەن» جوق: پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە سۋعا باتقانداردى جاعاعا شىعارۋعا كومەكتەستى.

مارجان ءابىش

egemen.kz

سوڭعى جاڭالىقتار