سوڭعى زەرتتەۋ: مامونتتار جەر بەتىنەن قالاي جويىلدى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ۇزاق ۋاقىت بويى عالىمدار مامونتتاردىڭ جويىلىپ كەتۋىنە ادامداردى كىنالادى.

ادامدار شامامەن 12 مىڭ جىل بۇرىن نايزامەن اڭ اۋلاۋدى ۇيرەندى، بۇل مامونتتاردىڭ جويىلىپ كەتۋىنە سەبەپ بولدى دەپ ەسەپتەلدى. ال، ادام اياعى تيمەگەن اركتيكا ارالدارىنداعى جانۋارلار باسقا جانۋارلارعا قاراعاندا ۇزاعىراق ءومىر ءسۇردى. ولار شامامەن 4000 جىل بۇرىن جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتتى.

ءبىراق جاقىندا كەمبريدج، كوپەنگاگەن ۋنيۆەرسيتەتى، سانكت-پەتەربۋرگ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، سونداي-اق كەيبىر باسقا دا عىلىمي ورتالىقتاردىڭ ماماندارى اركتيكادان كەيىنگى 20 جىلدا تابىلعان مامونتتاردىڭ د ن ق- سىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ارنايى ءبىر قورىتىندىعا كەلدى.

زەرتتەۋ كەزىندە مامونتتاردىڭ جويىلىپ كەتۋىنە ادامدار ەمەس، كليماتتىق وزگەرىستەر سەبەپ بولعانى انىقتالدى. بۇل تۋرالى بارلىق مالىمەتتەر Nature جۋرنالىندا جاريالاندى.

مامونتتار قايدا جانە قالاي ءومىر ءسۇردى؟

«مامونتتاردىڭ ءداۋىرى» شامامەن بەس ميلليون جىلعا سوزىلعان. بۇل الىپ جانۋارلار وسى ۋاقىت ارالىعىندا بىرنەشە مۇز ءداۋىرى مەن كليماتتىق جىلىنۋ كەزەڭدەرىن باستان وتكەرگەن. جوعارىدا جازعانىمىزداي، پىلدەردىڭ ەجەلگى اتا-بابالارى شامامەن 12 مىڭ جىل بۇرىن وسىنداي پروبلەمالاردى باستان كەشىرە باستادى. بالكىم، ادامدار دا ولاردىڭ سانىن ازايتۋعا ۇلەس قوسقان شىعار. سەبەبى، بۇل جانۋارلار ەتى سول كەزدە تانىمال تاعام دەپ ەسەپتەلەدى. ودان بولەك، ادامدار ولاردىڭ قاڭقالارىن ءۇي تۇرعىزۋ، گارپۋن، جانە باسقا دا بۇيىمدار جاساۋ ءۇشىن پايدالاندى.

مامونتتاردىڭ جويىلۋى وتە تەز ۋاقىتتا بولدى دەپ ەسەپتەلدى. الايدا، توپىراقتان تابىلعان د ن ق- نى زەرتتەۋ مامونتتاردىڭ پوپۋلياتسياسى ازايا باستاعان ساتتەن باستاپ ايتارلىقتاي ۇزاق ءومىر سۇرگەنىن كورسەتتى.

مىسالى، مىسىر پيراميدالارى سالىنعان كەزدە مامونتتار اركتيكادا ءالى بولعان.

مۇز داۋىرىندە جەر بەتىندەگى مامونتتارعا ارنالعان ازىق-تۇلىك جىلى كۇنگە قاراعاندا كوبىرەك بولدى.

سونىمەن، عالىمدار مامونتتاردىڭ بىردەن جويىلىپ كەتپەگەنىن انىقتادى. ءبىراق ولاردىڭ ولىمىنە نە سەبەپ بولدى دەگەن سۇراق ءالى دە داۋ تۋدىرىپ كەلەدى. مۇنى انىقتاۋ ءۇشىن عالىمدار جانۋارلاردىڭ عانا ەمەس، سول كەزدە وسكەن وسىمدىكتەردىڭ دە د ن ق- سىن زەرتتەگەن.

بەلگىلى بولعانداي، مامونتتاردىڭ ولىمىنە تەك كليماتتىڭ وزگەرۋى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ونىڭ جىلدامدىعى دا سەبەپ بولعان. جانۋارلار تابيعات تەز وزگەرىپ جاتقان جانە ازىق-تۇلىك جەتكىلىكسىز بولعان جاعدايلارعا بەيىمدەلە الماعان.

كليمات جىلىنعان سايىن ىلعالدىلىق قاتتى ارتا باستادى، جاۋىن-شاشىن مولشەرى ءوستى، بۇل وسىمدىكتەرگە اسەر ەتتى. ناتيجەسىندە، اۋا رايىنىڭ جىلىنۋى سالدارىنان مامونتتارعا ارنالعان ازىق مولشەرى ازايدى.

ەگەر بۇرىن ولار كۇن سۋىق كەزدە قاردى ازۋىمەن اشىپ، شوپتەر مەن بۇتالاردى جەسە، ىلعالدىلىقتىڭ جوعارىلاۋىمەن وزەندەر، كولدەر مەن باتپاقتار پايدا بولدى. بۇرىنعى جايىلىمداردى باتپاق باسىپ قالدى. ناتيجەسىندە وسىمدىكتەر مامونتتاردىڭ ۇلكەن تابىندارىن تاماقپەن قامتاماسىز ەتە المادى.

مامونتتاردىڭ جويىلۋىنا ادامداردىڭ اسەرى بولدى دەگەن قورىتىندى وتە داۋلى. عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، ەجەلگى زاماندا اۋلاۋعا الدەقايدا وڭاي بولاتىن كوپتەگەن ۇساق جانۋارلار بولعان. مامونتتار قاۋىپتى جانە وتە ۇلكەن جانۋارلار ەدى. ولاردىڭ بيىكتىگى ەكى قاباتتى اۆتوبۋستىڭ بيىكتىگىنە جەتەتىن. سوندىقتان «مامونتتاردى ادامدار جاپپاي اۋلاپ، جەر بەتىنەن جويىپ جىبەردى» دەگەن يدەيا شىندىققا سايكەس كەلمەۋى مۇمكىن.

مامونتتاردىڭ جويىلۋ سەبەبىن انىقتاعان عالىمدار 100 جىلعا سوزىلعان داۋعا وسىلاي نۇكتە قويدى. قازىر، ءبىز جاڭا اپاتتىڭ - جاھاندىق جىلىنۋدىڭ الدىندا تۇرمىز. پارادوكس مىنادا، كەيبىر عالىمدار كليماتتىڭ وزگەرۋىن توقتاتۋ ءۇشىن مامونتتاردى قايتا تىرىلتكىسى كەلەدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، اركتيكاداعى بۇل جانۋارلاردىڭ تابىندارى پارنيكتىك گازداردىڭ ءبىرى - توپىراقتان شىعاتىن مەتان گازىن باسەڭدەتەدى.

massaget.kz