كوروناۆيرۋس: ەلدەگى احۋال، سوي بولجامى، شەكاراداعى باقىلاۋدى كۇشەيتۋ
جالپى پاندەميا باستالعاننان بەرى دۇنيەجۇزىندە 244 ميلليون ادام كوروناۆيرۋسپەن اۋىرىپ، دەرت دەندەگەن 4,9 ميلليون ادام كوز جۇمعان. قازىرگى ۋاقىتتا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ەۋروپالىق وڭىرلىك بيۋروسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن 54 ەلدىڭ 35 ىندە سوڭعى 2 اپتادا اۋرۋ ءوسىمى بايقالىپ وتىر. اسىرەسە، پولشا، ۆەنگريادا، گرۋزيادا، ازەربايجاندا اۋرۋ ءوسىمى 100 پايىزدان اسىپ جىعىلادى.
ال ەلىمىزدە ابىروي بولعاندا پاندەميانىڭ تارالۋى تەجەلىپ، سوڭعى 14 كۇننىڭ ىشىندە 11 پايىزعا تومەندەپ وتىر. بۇل جايىندا بۇگىن ۇكىمەت وتىرىسىندا بايانداما باساعان ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى الەكسەي سوي ايتتى.
سوي سەناريى
ەلىمىزدەگى ەپيدەميولوگيالىق احۋال تۇراقتى. قازىرگى ۋاقىتتا سەگىز ءوڭىر، اتاپ ايتقاندا، جامبىل، ماڭعىستاۋ، تۇركىستان، اقتوبە، باتىس قازاقستان، اتىراۋ، الماتى وبلىستارى جانە شىمكەنت قالاسى «جاسىل» ايماقتا تۇر. «سارى» ايماقتاعى بەس ءوڭىردىڭ قاتارىندا شىعىس قازاقستان، قىزىلوردا، قاراعاندى وبلىستارى، الماتى جانە نۇر-سۇلتان قالالارى» بار.
اقمولا، قوستاناي، پاۆلودار جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارى «قىزىل» ايماقتان شىعا الماي وتىر. رەپرودۋكتيۆتى كورسەتكىش 0,96 پايىزدى قۇرايدى. جالپى، قازاقستاندا سوڭعى ەكى ايدا كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعاندار 4,5 ەسەگە، ال ءولىم- ءجىتىم 4,8 ەسەگە تومەندەگەن.
«1-تامىزدان باستاپ قازاقستاندا ينفەكسيالىق توسەك- ورىن جۇكتەمەسىنىڭ 56 دان 37 پايىزعا، رەانيماتسيالىق توسەك- ورىن جۇكتەمەسى 45 تەن 30 پايىزعا تومەندەگەنى بايقالادى. رەزەرۆتە 30 مىڭنان استام توسەك- ورىن بار. ەپيدەميولوگيالىق احۋالدىڭ تۇراقتانۋىنا بايلانىستى ۋاقىتشا ينفەكسيالىق نىسانداردى جابۋ جۇمىسى جالعاسىپ جاتىر. وسى جىلدىڭ 25-تامىزى مەن 18-قازانى ارالىعىندا بارلىق وڭىردە 103 نىسان جابىلدى»، - دەدى الەكسەي سوي.
ونىڭ دەرەگىنشە، ەلىمىزدە كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكسينانىڭ 1-كومپونەنتىمەن شامامەن 8,2 ميلليون ادام، ەكىنشى كومپونەنتىمەن 7,3 ميلليوننان استام ادام ەگىلدى. حالىقتى كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنا قارسى ۆاكسينالاۋ جالعاسۋدا. مينيستر الداعى 3 ايعا ارنالعان كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنا قاتىستى ەپيدەميولوگيالىق احۋالدىڭ جاڭارتىلعان بولجامىن دا جاريا ەتتى. بولجامنىڭ ءۇش سەناريى بار. پەسسيميستىك سەناري كەزىندە كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنىڭ قاراشا ايىندا ورتاشا تاۋلىكتىك تىركەلەتىن جاعداي سانى 1800 گە دەيىن، ال جەلتوقساندا 2350 گە دەيىن جەتەدى. ناقتى سەناريگە سايكەس، قاراشادا 1650، جەلتوقساندا 1600 جاعداي تىركەلۋى ىقتيمال.
«ال وپتيميستىك سەناري كەزىندە كوروناۆيرۋس جۇقتىرۋ جاعدايى قاراشا ايىندا تاۋلىگىنە 1500، ال جەلتوقساندا 1100 بولۋى مۇمكىن. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن بىرگە كوروناۆيرۋس ينفەكسياسى بويىنشا الدىن الۋ جانە ەپيدەمياعا قارسى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرىپ، مونيتورينگ جۇرگىزۋىن جالعاستىرىپ جاتىر»، - دەدى ول.
«قىزىل» ايماق وڭىرلەرىنىڭ اكىمدەرى احۋالدى قالاي تۇزەمەك
«قىزىل» ايماقتاعى وڭىرلەردىڭ ءبىرى - سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى. وسى وبلىستىڭ اكىمى قۇمار اقساقالوۆتىڭ دەرەگىنشە، وڭىردە پاندەميا باستالعاننان بەرى 27 مىڭنان استام ادام كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعان. سوڭعى تاۋلىكتىڭ وزىندە 135 جاعداي تىركەلىپ وتىر. سوڭعى اپتادا اۋرۋعا شالدىققاندار سانى 2,2 پايىزعا ءوستى. پاتسيەنتتەردىڭ 90 پايىزى ەمدەلىپ، 276 ادام قايتىس بولدى.
«اۋرۋ ەڭ جوعارى تەگىنە جەتىپ، تۇراقتى دەڭگەيدە تۇر. كەلەسى اپتادان باستاپ بىرتىندەپ تومەدەۋىن كۇتەمىز. اۋرۋدىڭ ارتۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى - ج ر ۆ ي بەلگىسى بار ازاماتتاردىڭ كوپتەپ جۇگىنۋى. سوڭعى 2 اپتادا وتكەن ەپيدەميولوگيالىق ماۋسىممەن سالىستىرعاندا رەسپيراتورلىق اۋرۋلار جاعدايىنىڭ 1,5 ەسەگە ارتانى بايقالادى. اۋرۋحانالار شتاتتىق رەجيمدە جۇمىس ىستەپ تۇر. ينفەكسيالىق ستاتسيونارلاردا توسەك- ورىن قورى 53 پايىزعا جۇكتەلگەن. جاعداي ۋشىقسا، 1 مىڭ توسەك- ورىن دايىن تۇر. احۋال كۇردەلى بولعاندىقتان شەكتەۋ ءىس- شارالارى كۇشەيتىلدى. وتباسىلىق مەرەكەلەر مەن ەسكە الۋ ءىس- شارالارىن وتكىزۋگە تىيىم سالىندى. مادەنيەت، سپورت جانە ساۋدا نىساندارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە Ashyq جوباسىنا قاتىسۋشىلار ءۇشىن دە جۇمىس ۋاقىتى شەكتەلدى. ۆاكسيناتسيا جۇمىس جالعاسۋدا. حالىقتىڭ 67,2 پايىزى 1-كومپونەنتپەن قامتىلدى. تولىق كۋرس العاندار 62,5 پايىزدى قۇرايدى»، - دەدى قۇمار اقساقالوۆ.
ال اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمى ەرمەك مارجىقپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، وسى جىلدىڭ باسىنان بەرى وڭىردە كوروناۆيرۋستىڭ 37 مىڭنان استام جاعدايى تىركەلدى. وتكەن اپتادا اۋرۋدىڭ ورتاشا ءوسىمى 0,3 پايىز بولدى. 20 ينفەكسيالىق ستاتسيوناردىڭ بازاسىندا بارلىعى 1 مىڭ ينفەكسيالىق توسەك- ورىن اشىلعان. ولاردا 571 ادام ەم الىپ جاتىر. رەزەرۆتە 2,5 مىڭ توسەك- ورىن بار. رانيماتسيالىق بولىمشەلەر مەديتسينالىق جابدىقتارمەن 100 پايىز قامتاماسىز ەتىلگەن. قاجەتتى ءدارى- دارمەكتىڭ 2-ايعا جەتەتىن قورى بار. سونىمەن قاتار وبلىس ءدارىحانالارىندا ۆيرۋستىڭ اۋرۋلاردى ەمدەۋگە ارنالعان ءدارى- دارمەك تە جەتكىلىكتى.
«حالىقتى كوروناۆيرۋسقا قارسى جاپپاي ۆاكسيناتسيالاۋ جالعاسىپ جاتىر. ىنتالاندىرۋ ءىس- شارالارىن قولداۋ ارقىلى ازاماتتار اراسىندا كەڭ اۋقىمدى اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە. شامامەن 294 مىڭ ادام ەكپە الدى. وڭىردە شەكتەۋ ءىس- شارالارى ساقتالۋدا. ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا سانيتارلىق نورمالاردى ساقتاۋ جۇمىسى كۇشەيتىلدى. سوڭعى اپتادا مونيتورينگ توپتارى 84 تەكسەرۋ جۇرگىزدى. 1 010 نىسان قامتىلدى. كارانتين ءىس- شارالارىن بۇزۋدىڭ 30 فاكتىسى انىقتالىپ، 25-ايىپپۇل سالىندى»، - دەدى ءوڭىر باسشىسى. ۇكىمەت وتىرىسىندا «قىزىل» ايماقتان اۋپىرىمدەپ ارەڭ شىققان نۇر- سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ تە ەسەپ بەرىپ، مەملەكەت تاراپىنان قابىلدانعان ءىس-شارالاردىڭ ناتيجەسىندە ەلورداداعى ەپيدەميولوگيالىق احۋالتىڭ ءبىرشاما تۇراقتانعانىن ايتتى.
«ەگەر تامىز ايىندا ورتا ەسەپپەن 1500-1600 جاعداي تىركەلسە، سوڭعى اپتادا ۆيرۋستى جۇقتىرعاندار سانى تاۋلىگىنە 200 دەن ازايدى. جاعدايدىڭ جاقسارعانىنا بايلانىستى قالا «سارى» ايماققا ءوتتى. ينفەكسيالىق توسەك- ورىنداردىڭ جۇكتەمەسى جازدا 3 مىڭ ادامنان اسسا، بۇگىندە 500-گە جۋىق پاتسيەنت ەم الىپ جاتىر. رەانيماتسيالىق توسەك- ورىندا 46 ناۋقاس ەم الۋىن جالعاستىرۋدا. مەديتسينالىق- سانيتارلىق العاشقى كومەك كورسەتۋ ۇيىمدارىندا ەم الىپ جاتقان پاتسيەنتتەر 13 مىڭنان 2مىڭعا دەيىن ازايدى. قالالىق اۋرۋحانالار بىرتىندەپ وزدەرىنىڭ بەيىندى باعىتتارى بويىنشا جۇمىسقا قايتا ورالۋدا. 8 ينفەكسيالىق ستاتسيونار جابىلدى. قازىر تەك 7 ينفەكسيالىق جانە 1 كارانتيندىك ستاتسيونار جۇمىلدىرىلعان. ولاردا قاجەتتى مەديتسينالىق قۇرال- جابدىقتار جانە جەتكىلىكتى ءدارى- دارمەك قورى بار. حالىقتى ۆاكسيناتسيالاۋ جۇمىسى جالعاسۋدا. 1-كومپونەنتتى 440 مىڭنان استام ادام الدى. 2-كومپونەنت 410 مىڭنان استام ادامعا ەگىلدى»، - دەدى ەلوردا اكىمى.
پرەمەر- مينيستر تاپسىرمالارى
كوتەرىلگەن ماسەلەگە قاتىستى قورىتىندى ءسوز سويلەگەن قر پرەمەر- ءمينيسترى اسقار مامين جالپى ەپيدەميولوگيالىق احۋال باقىلاۋدا ەكەندىگىن باسا ايتتى. «دەگەنمەن كورشى ەلدەردە جاعدايدىڭ قيىنداعانىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان وڭىرلەردىڭ، اسىرەسە شەكارالاس وڭىرلەردىڭ اكىمدەرى سانيتارلىق- ەپيدەميولوگيالىق نورمالاردىڭ قاتاڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتسىن، ناۋقاستانۋ دەڭگەيىنە ناقتى مونيتورينگ جۇرگىزۋ جانە جەدەل ءىس- شارالار قابىلداپ وتىرۋ قاجەت. مونيتورينگتىك توپتاردىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ قاجەت. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەملەكەتتىك شەكارادا ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋدى كۇشەيتسىن»، - دەدى ۇكىمەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار پرەمەر- مينيستر ۆاكسينا ەگۋ قارقىنى تومەندەپ وتىرعانىنا باسا نازار اۋدارىپ، ونى اسىرەسە، ارتا قالىپ كەلە جاتقان وڭىرلەر ۇلعايتۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى.
«ماڭعىستاۋ، باتىس قازاقستان، قوستاناي، اقمولا وبلىستارى مەن نۇر- سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمدەرى ۆاكسينالاۋ ماسەلەسىن جەكە باقىلاۋعا السىن جانە ونىڭ قاجەتتى دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتسىن. دەنساۋلىق ساقتاۋ، اقپارات مينيسترلىكتەرى حالىق اراسىندا ۆاكسينالاۋ مەن ريەۆاكسيناتسيالاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى، سونىمەن بىرگە دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ جالعىز جولى - كوروناۆيرۋسقا قارسى ەكپەنى الۋ ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرسىن»، - دەدى اسقار مامين.
اۆتور: مارلان جيەمباي