الەمدى الاڭداتقان زىمىران سىناعى

None
None
نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - تاياۋدا Financial Times گازەتى تاراتقان اقپارات الەمدى ءدۇر سىلكىنتتى. باسىلىمنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قىتاي تامىز ايىندا دىبىستان دا جىلدام ۇشاتىن زىمىراندىق قارۋدى سىناقتان وتكىزگەن.

ءبىر قىزىعى، راكەتا جەر شارىن بىرنەشە رەت اينالىپ وتكەن. ءبىراق ونى اۋە شابۋىلىنا قارسى بىردە- ءبىر قورعانىس جۇيەسى بايقاماعان. زەرتتەۋ اۆتورىنىڭ جازۋىنشا، زىمىراندىق قارۋ يادرولىق وقتۇمسىقتاردى نىساناعا جەتكىزۋگە قابىلەتتى.

Financial Times گازەتى كەلتىرگەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا، قارۋدى Long March راكەتاسى ارقىلى سىناقتان وتكىزگەن. الايدا بەيجىڭ بيلىگى تاجىريبەگە قاتىستى بۇكىل مالىمەتتى جاسىرىپ وتىر.

وسى وقيعاعا بايلانىستى الەم ەلدەرىنىڭ باسشىلارى ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ماسەلەن، اق ءۇي تاراپى قىتايدىڭ مۇنداي ارەكەتىنە الاڭداۋشىلىق تانىتتى. ا ق ش- تىڭ قارۋسىزدانۋ جونىندەگى ەلشىسى روبەرت ۆۋدتىڭ ايتۋىنشا، الەم مۇنداي جاڭا قارۋ تۇرىنەن قالاي قورعانۋ كەرەگىن بىلمەيدى.

«ءبىز دىبىستان جىلدام ۇشاتىن زىمىراندار سالاسىندا قىتايدىڭ جاساعان ارەكەتتەرىنە الاڭدايمىز. مۇنداي تەحنولوگيا تۇرىنە قارسى قالاي قورعانۋدى بىلمەيمىز. ءتىپتى، قىتاي مەن رەسەيدىڭ ءوزى دە حابارسىز»، دەيدى ول.

بەيجىڭ بيلىگى مۇنىڭ ءبارىن جوققا شىعاردى. قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى جياو ليدجان سىناقتان وتكەن دىبىستان جىلدام ۇشاتىن زىمىران ەمەس، عارىش كەمەسىن ۇشىرۋعا قاجەتتى راكەتا ەكەنىن ايتادى.

«بىلۋىمشە، ادەتتەگى عارىش كەمەسى سىناقتان ءوتتى. وسىلايشا، عارىش كەمەسىنە قاجەتتى تەحنولوگيانى قايتا قولدانۋعا تاجىريبە جاسالدى. بۇل - عارىشتى بەيبىت ماقساتتا ادامزات يگىلىگىنە پايدالانۋ ءۇشىن تاپتىرماس ءارى ارزان جول»، دەيدى جياو ليدجان.

پەنتاگون وكىلى دجون كەربي Financial Times باسىلىمىندا جاريالانعان ماقالاعا قاتىستى ەشتەڭە ايتا المايتىنىن جەتكىزگەن. ءبىراق قىتايدىڭ قارۋلانۋعا ۇمتىلۋىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى.

«قىتايدىڭ اسكەري ارسەنالىن مولايتىپ، ايماقتاعى جانە ودان تىس جەرلەردەگى شيەلەنىستى كۇشەيتەتىن ارەكەتتەرىن توقتاتپاۋىنا الاڭدايمىز. بۇل - قىتايمەن كۇرەستى قارقىندى تۇردە جۇرگىزىپ، ونى باستى مىندەت رەتىندە ۇستاۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى»، دەيدى دجون كەربي.

دەگەنمەن رەسەي تاراپى قىتايدىڭ گيپەرسونيك زىمىراندى سىناقتان وتكىزۋىنەن قاۋىپتەنبەيدى. ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆتىڭ ايتۋىنشا، كرەمل قىتايدىڭ يادرولىق وقتۇمسىق تاسىمالداۋعا قابىلەتتى دىبىستان تەز زىمىراندى سىناۋى قاۋىپ توندىرمەيدى دەپ ەسەپتەيدى.

«ءبىز وداقتاستىق قارىم- قاتىناس ورناتقانبىز. قىتاي حالىقارالىق مىندەتتەمەلەر شەڭبەرىنەن شىقپايدى. بۇل بەلگىلى، باسى اشىق ماسەلە. رەسەي دە حالىقارالىق مىندەتتەمەلەرىنىڭ شەڭبەرىنەن شىقپايدى. سونداي- اق ا ق ش- تىڭ جاساعان ارەكەتتەرىنە بايلانىستى ءوز قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن شارا قابىلدايدى»، دەدى د. پەسكوۆ.

جالپى، كەيىنگى جىلدارى دىبىستان جىلدام ۇشاتىن راكەتالارعا قۇمارتقاندار سانى ارتىپ كەلەدى. قىتايدان بولەك مۇنداي قارۋدى ا ق ش، رەسەي سەكىلدى بىرنەشە مەملەكەت سىناقتان وتكىزىپ كورگەن.

گيپەرسونيك زىمىرانداردىڭ بالليستيكالىق راكەتالاردان ايىرماشىلىعى بار. ماسەلەن، بالليستيكالىق راكەتا ەڭ اۋەلى تىكە اسپانعا قاراي ۇشادى. سودان كەيىن عانا نىساناسىنا قاراي باعىت الادى. اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەلەرى نەگىزىنەن وسىنداي بالليستيكالىق راكەتالاردى انىقتايدى.

ال دىبىستان جىلدام ۇشاتىن زىمىرانعا اسپانعا تىكە ۇشۋ قاجەت ەمەس. ول كولبەۋ، جەرگە جاقىن ۇشىپ- اق دىتتەگەن جەرىنە جەتە الادى. ونىڭ ۇستىنە، مۇنداي قارۋدىڭ جىلدامدىعى دىبىستان بەس ەسە جوعارى. سونىڭ ناتيجەسىندە نىساناسىنا تەز ارادا جەتەدى.

ايتا كەتەرلىگى، گيپەرسونيك زىمىراندار باسقارۋعا قولايلى. سوندىقتان ونى انىقتاپ، ودان قورعانۋ وتە قيىن. قازىرگى تاڭدا مۇنداي قارۋدىڭ يادرولىق وقتۇمسىقتاردى دىتتەگەن جەرگە جەتكىزۋگە قابىلەتتى ەكەنىن ەسكەرسەك، كەز كەلگەن ەلدىڭ گيپەرسونيك راكەتانى سىناقتان وتكىزۋى جاپپاي قىرىپ- جوياتىن قارۋدان كەلەتىن قاۋىپتى ەكى ەسەلەي تۇسەدى.

وكىنىشكە قاراي، كەيىنگى كەزدە مۇنداي قارۋعا قىزىعاتىندار سانى ارتتى. ماسەلەن، وتكەن ايدا سولتۇستىك كورەيا دا دىبىستان جىلدام ۇشاتىن راكەتانى سىناقتان وتكىزگەن.

زىمىران ك ح د ر- دىڭ شىعىس جاعالاۋى ماڭىنان تەڭىزگە قاراي اتىلعان كورىنەدى. سولتۇستىك كورەيا يادرولىق جانە بالليستيكالىق زىمىران ارسەنالىن كەڭەيتۋگە ارنالعان باعدارلاماسىن بۇرىننان كۇشەيتىپ كەلەدى.

ا ق ش- تىڭ سولتۇستىك كورەيا جونىندەگى ارنايى وكىلى سۋن كيمنىڭ ايتۋىنشا، دىبىستان جىلدام زىمىراندى سىناقتان وتكىزۋ ايماقتى تۇراقسىزدىققا اكەلىپ، وڭىرگە قاۋىپ توندىرەدى. سوعان قاراماستان، ۆاشينگتون بيلىگى كورەيا تۇبەگىن يادرولىق قارۋدان ازات ەتۋ جونىندەگى ديپلوماتيالىق ارەكەتىن جالعاستىرا بەرمەك.

وڭتۇستىك كورەيا بىرلەسكەن اسكەري شتابىنىڭ حابارلاۋىنشا، سولتۇستىك كورەيانىڭ گيپەرسونيك زىمىرانى ءالى تولىققاندى جەتىلمەگەن. مۇنداي قورىتىندى راكەتانىڭ جىلدامدىعى مەن باسقا دا مالىمەتتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ جاسالعان.

وسى ورايدا، بىرنەشە مەملەكەتتىڭ گيپەرسونيك زىمىرانداردى سىناقتان وتكىزگەنىن ايتا كەتكەن ءجون. ماسەلەن، ا ق ش- تا، رەسەيدە بىرنەشە راكەتا ءتۇرى بار. دەگەنمەن ولاردىڭ ەشقايسىسى تولىققاندى قولدانىسقا ەنە قويعان جوق.

ونىڭ ۇستىنە، مۇنداي قارۋدان قورعانۋ جۇيەسى دە جەتىلمەگەن. قازىرگى تاڭدا قولدا بار اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس جۇيەلەرى بالليستيكالىق زىمىرانداردى انىقتاپ، ونى جويىپ جىبەرە الادى. ال گيپەرسونيك راكەتالارعا قارسى قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىن بەلگىسىز.

وكىنىشتىسى سول، كەيىنگى كەزدە قارۋلانۋ جارىسى قايتا باستالعانداي. اسىرەسە، يادرولىق قارۋدى يگەرۋگە تالپىنىس بۇرىنعىدان بەتەر ارتا تۇسكەن. قازىرگى تاڭدا الەمنىڭ بىرنەشە ەلىندە يادرولىق قارۋ بار. ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرى – ا ق ش، رەسەي، قىتاي، فرانتسيا جانە ۇلى بريتانيا اتوم بومباسىنىڭ زاڭدى يەگەرى سانالادى. بۇدان بولەك، يزرايل، ءۇندىستان جانە پاكىستان دا يادرولىق ارسەنالى بار ەلدەر قاتارىندا. يران دا اتوم بومباسىن يەلەنۋگە مۇددەلى. ال سولتۇستىك كورەيانىڭ ءجونى بولەك. كحدر بيلىگى بىرنەشە رەت يادرولىق قارۋىن سىناقتان وتكىزىپ، الەمدى شۋلاتقانى ەسىمىزدە.

باراك وباما اق ءۇيدى باسقارىپ تۇرعاندا الەمدى يادرولىق قارۋدان ازات ەتۋگە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتاندى. ءبىراق ول ا ق ش- تىڭ يادرولىق ارسەنالىن جاڭعىرتۋعا ۋادە بەرگەنى ەسىمىزدە. ناتيجەسىندە، ا ق ش «سمارت بومبا» ازىرلەدى. سالماعى 350 كيلو تارتاتىن جاڭعىرتىلعان B61-12 مودەلى جەر سەرىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، نىسانانى ءدال كوزدەي الادى.

سونداي- اق كەيىنگى كەزدە اقش يادرولىق قارۋ سالاسىن جانداندىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن حابارلادى. بۇل اقپارات حالىقارالىق قوعامداستىقتى الاڭداتقانى انىق. بيىل اق ءۇي يادرولىق قارۋعا ارنالعان بيۋدجەتتى 37,3 ميلليارد دوللاردان 44,5 ميلليارد دوللارعا كوبەيتۋدى جوسپارلاپ وتىر.

كرەملدىڭ دە يادرولىق قارۋعا قاتىستى ۇستانىمى وزگەرۋى ىقتيمال. بىرىنشىدەن، رەسەي الەمدەگى يادرولىق ارسەنالى ۇلكەن مەملەكەت سانالادى. قازىرگى تاڭدا سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدە التى مىڭعا جۋىق وقتۇمسىق بار. سونىڭ 1500 دەن استامى كەز كەلگەن ساتتە قولدانۋعا دايىن.

ەكىنشىدەن، رەسەي جىل سايىن يادرولىق ارسەنالىن جاڭارتىپ وتىرادى. ماسەلەن، قۇرلىق ارالىق زىمىران «بۋريەۆەستنيك» الەمنىڭ كەز كەلگەن نۇكتەسىن نىساناعا الا الادى. «پوسەيدون» يادرولىق تورپەدوسىنىڭ قۋاتى ەرەكشە. قۇرلىقارالىق «سارمات» زىمىرانى، دىبىستان جىلدام ۇشاتىن «اۆانگارد»، مۇنىڭ ءبارى - رەسەيدىڭ يادرولىق قارۋدى جاڭعىرتۋداعى جوسپارىنا كىرگەن.

قىتاي دا قارۋلانۋعا قۇمار. حالىقارالىق بەيبىتشىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ (SIPRI) ەسەپتەۋىنشە، قىتايدا قازىرگى تاڭدا 320 وقتۇمسىق بار. ونىڭ ەشقايسىسى تەز ارادا قولدانۋعا ارنالماعان.

دەگەنمەن بەيجىڭ بيلىگى ىشكى قۇپياسىن سىرتقا شاشا بەرمەيتىنىن ەسكەرسەك، SIPRI- ءدىڭ ەسەپتەۋى شىنايى مالىمەتتى كورسەتپەۋى مۇمكىن. قىتاي ەشقاشان وقتۇمسىقتارىنىڭ ناقتى سانى تۋرالى ءتىس جارعان ەمەس. ءتىپتى جالپىلاما اقپارات بىلدىرۋگە دە ەمەۋرىن تانىتقان جوق. بۇعان قوسا يادرولىق قارۋدى ازايتۋ جونىندەگى كەلىسىمدەرگە مۇشە ەمەس. ەندەشە، بەيجىڭ بيلىگى ءوز ارسەنالىن الاڭسىز ۇلعايتا الادى.

قازىرگى تاڭدا قىرعي- قاباق سوعىس كەزىندەگىگە قاراعاندا يادرولىق قارۋ سانى ايتارلىقتاي ازايعان. دەگەنمەن قازىرگى بار يادرولىق قارۋلار ادامزاتتى جويىپ جىبەرۋگە جەتكىلىكتى. ونىڭ ۇستىنە، يادرولىق قارۋدى يگەرۋگە تالپىنعان مەملەكەتتەر سانى بىرتىندەپ ارتىپ كەلەدى. وسىندايدا، قىتاي سەكىلدى جابىق مەملەكەتتەردىڭ دىبىستان جىلدام ۇشاتىن، يادرولىق وقتۇمسىقتاردى تاسۋعا قابىلەتتى زىمىرانداردى سىناقتان وتكىزۋى حالىقارالىق تۇتاستىق پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋعا ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

اباي وتار

egemen.kz

سوڭعى جاڭالىقتار