اۆتورى بەلگىسىز تۋىندى

None
None
نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - 1992 -جىلى اشىلعان بۇقار جىراۋ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىنىڭ قورىندا 55 مىڭ جادىگەر ساقتالعان.

ونىڭ 15 مىڭنان استامى نەگىزگى قورداعى قۇندىلىق سانالادى. سونىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى قازاق دراما تەاترىنىڭ العاشقى قارلىعاشتارىنىڭ ءبىرى - جانبيكە شانينانىڭ مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز» پەساسىندا قاراگوز ءرولىن سومداعان كيىمىندە سالىنعان سۋرەتى.

سۋرەت مايلى بوياۋمەن سالىنعان، اۆتورى بەلگىسىز. مۇنى مۋزەيگە جانبيكە شانينانىڭ ءسىڭىلىسى ماعزيا تولەۋبەكوۆا 1992 -جىلى تاپسىرعان.

قازاق ونەرىندە وزىندىك ءىز قالدىرعان جانبيكە شانينا 1900 -جىلى قازىرگى قاراعاندى وبلىسى قازىبەك بي اۋدانىنىڭ شوپتىكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاستايىنان انگە قۇشتار جاننىڭ ونەر جولىندا قانات قاعۋىنا سەبەپ بولعان ۇلتتىق تەاتر ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، قازاق كسر- ءنىڭ حالىق ءارتىسى جۇمات شانين ەدى. ول 1917 -جىلى قارقارالى قالاسىنا كەلىپ، ۋەزدىك كووپەراتيۆكە بۋحگالتەر بولىپ ورنالاسادى. ساۋىق كەشتەرىنىڭ بىرىندە ونەرلى ءارى سۇلۋ بويجەتكەن جانبيكەمەن تانىسىپ، ەكەۋى ماڭگىلىككە قوسىلادى.

جۇمات شانين 20-جىلدارى سەمەيدە «ەس ايماق» ترۋپپاسىن باسقاردى. رەجيسسەرلىك ونەر جولىن وسىندا باستاعان تالانتتى جاس حالىق جىرى نەگىزىندە جازىلعان ءوزىنىڭ «ارقالىق باتىرى» مەن ساكەن سەيفۋلليننىڭ «قىزىل سۇڭقارلارىن» (1922) قويدى. سونىمەن قاتار ءوزى بۇل قويىلىمداردا ارقالىق باتىردىڭ جانە ەركەبۇلاننىڭ ءرولىن سومدادى.

1926 -جىلى قىزىلوردا قالاسىندا قازاق تەاترى اشىلىپ، جۇمات شانين سونىڭ ديرەكتورى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىسى بولادى. ول اكتەرلەر مادەنيەتىن كوتەرۋگە، تەاتر جۇمىسىن بەلگىلى ءبىر جوسپار بويىنشا جۇرگىزۋگە، رەپەرتۋاردان تاربيەلىك، يدەيالىق- كوركەمدىك ساپاسى جوعارى درامالىق شىعارمالاردىڭ ورىن الۋىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى.

جۇمات جان جارىن تەاترداعى ارتىستىك جۇمىسقا تارتىپ، ساحنانىڭ قىر- سىرىن مەڭگەرۋگە باۋليدى. ونەرگە جانى قۇشتار، ءارى ءانشى جانبيكە ءۇشىن بۇل زور قۋانىش ەدى. سودان تەاتردا جانبيكە ءارتۇرلى رولدەردە ويناپ، ءوزىنىڭ اكتەرلىك قىرىن اشادى.

1936 -جىلى قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ماسكەۋدەگى ونكۇندىگىنە تەمىربەك جۇرگەنوۆ، ساكەن سەيفۋللين، جامبىل جابايەۆ، كۇلاش بايسەيىتوۆا باستاعان قازاقستان باسشىلارى مادەنيەت قايراتكەرلەرىمەن بىرگە پويىزبەن استاناعا جول تارتادى. جولدا جانبيكەنىڭ ەمشەكتەگى بالاسى ايان شەتىنەپ كەتەدى. وسىناۋ قايعىلى جاعدايعا بايلانىستى ۇلكەندەر جۇمات پەن جانبيكەگە بالانى جەرلەۋ ءۇشىن ەلگە قايتىڭدار دەيدى. سوندا جۇمات: «ولەر بالا ءولدى، بالا بىزدىكى، ءبىراق قازاق ونەرى ولمەسىن، مەن دە، جانبيكە دە قايتپايمىز»، دەيدى. قايعىنى ونەرگە دەگەن ماحابباتقا جەڭدىرە بىلگەن ولار ءسابيدى ماسكەۋدەگى مۇسىلماندار زيراتىنا جەرلەيدى. سول جولى ماسكەۋ جۇرتىنا جۇماتتىڭ رەجيسسۋراسىمەن «جالبىر»، «قىز جىبەك» وپەرالارى كورسەتىلەدى. اسىرەسە، قىز جىبەك رولىندەگى كۇلاش بايسەيىتوۆا مەن تولەگەننىڭ اناسى قامقانى بەينەلەگەن جانبيكە شانينانىڭ شەبەرلىگى كورەرمەندى ەرەكشە ءتانتى ەتتى. بالاسىنان ايىرىلعان انا ءوز قايعىسىن قامقانىڭ ءرولى ارقىلى بەرە بىلگەن.

سابيىنەن ايىرىلىپ قاسىرەت شەككەن انانىڭ قايعىسىنا قايعى قوسىلا بەردى. 1937 -جىلى جۇمات شانين «حالىق جاۋى» دەپ ايىپتالىپ، تۇتقىندالدى. 1938 -جىلى 26-اقپان كۇنى تەرگەۋسىز، سوتسىز اتىلادى. نكۆد- نىڭ 1937 -جىلى 15 -تامىزداعى №00486 بۇيرىعى بويىنشا «وتانىن ساتقانداردىڭ» وتباسى مۇشەلەرىنە قارسى جاپپاي قۋعىن- سۇرگىن باستالادى. وسى بۇيرىققا سايكەس، 1938 -جىلى جانبيكە دە قاماۋعا الىنادى. ول 8 -جىلعا سوتتالىپ، «الجير» تۇرمەسىنە تۇسەدى. اۋىر دا ازاپتى كۇندەردى باستان كەشىرەدى.

ونىڭ بار ءۇمىتى ۇلكەن ۇلى راۋپبەكتە بولعان ەدى. راۋپبەك ماسكەۋ ونەر ينستيتۋتىن سكريپكا ماماندىعى بويىنشا ۇزدىك ءبىتىردى. الايدا انادان تىرىدەي ايىرىلعان راۋپبەك 1939 -جىلى اۋىر قايعىدان قايتىس بولدى.

جانبيكە 1946 -جىلى تۇرمەدەن بوساپ شىعادى. ابدەن جۇدەپ، جۇزىنەن نۇرى تايعان جانبيكە قاراعاندىداعى ءسىڭلىسى ماعزيانىڭ قولىنا كەلىپ، تىگىن فابريكاسىنا جۇمىسقا ورنالاسادى. الايدا ۇزاق جىلعى ازاپتى ءومىردىڭ سالدارىنان وكپە اۋرۋىنا شالدىعىپ، 1950 -جىلى كوز جۇمادى.

ءاليا مەتبەكوۆا،

بۇقار جىراۋ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرى

egemen.kz

سوڭعى جاڭالىقتار