قاسىم-جومارت توقايەۆ ج ە ە ك وتىرىسىندا قانداي ماسەلەلەر كوتەردى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ توراعالىعىمەن جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ كەزەكتى وتىرىسى بەينەبايلانىس رەجيمىندە ءوتتى، دەپ حابارلايدى اقوردانىڭ رەسمي سايتى.

جيىن بارىسىندا بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينيان، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، سونداي-اق ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جانىنداعى باقىلاۋشى مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى - كۋبا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ميگەل دياس- كانەل بەرمۋدەس پەن وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەيەۆ جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا القاسىنىڭ ءتوراعاسى ميحايل مياسنيكوۆيچ ءسوز سويلەدى.

مەملەكەت باسشىسى پاندەمياعا قارسى كۇرەستە ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلگەنىنە قاراماستان، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەردەگى احۋال بۇرىنعىشا كۇردەلى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

ونىڭ ايتۋىنشا، كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا شتامدارىنىڭ پايدا بولۋى، حالىقتىڭ تولىق ۆاكسينا الماۋى سياقتى تۇيتكىلدى جاعدايلار ءالى دە بار.

- قازاقستان رەسەي فەدەراتسياسى سياقتى ءوز ۆاكسيناسىن - QazVac ەكپەسىن ازىرلەي الدى. ۆاكسينا قازاقستاندا جاپپاي سالىنۋدا. قازىر ونى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىندا تىركەۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر. قاراعاندى قالاسىندا رەسەيلىك سپۋتنيك- V ۆاكسيناسىن ءوندىرۋ جونىندەگى جوبانى پاندەميا كەزەڭىندەگى ينتەگراتسيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جارقىن ۇلگىسى دەپ سانايمىن. ءبىز پاندەميانى ءساتتى ەڭسەرۋ ءۇشىن كۇش-جىگەرىمىزدى ودان ءارى بىرىكتىرە ءتۇسىپ، عىلىم مەن فارماتسيەۆتيكا سالالارىنداعى بىرلەسكەن جوبالاردى ازىرلەگەنىمىز ءجون. سونداي-اق، قاجەت بولعان جاعدايدا، سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق رەجيم ورناتۋ جونىندەگى ءىس-قيمىلدارىمىزدى ۇيلەستىرۋىمىز قاجەت، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكونوميكاسى بىرتىندەپ قايتا قالپىنا كەلە باستاعانىن جەتكىزدى.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيانىڭ مالىمەتىنە سايكەس، بيىلعى ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەردەگى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ ءوسىمى 4,5 پايىز بولدى.

ىشكى جالپى ءونىمنىڭ جيىنتىعى شامامەن 900 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇعان قاراماستان، بەلگىسىز سىرتقى قاتەرلەر مەن فاكتورلاردىڭ قاۋپى جوعارى. وسىنداي جاعدايلارعا بايلانىستى قازاقستان پرەزيدەنتى بىرنەشە ماڭىزدى باعىتقا نازار اۋدارۋدى ۇسىندى. ەڭ الدىمەن، بۇل جاھاندىق دەڭگەيدە وزەكتى بولىپ وتىرعان ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنە قاتىستى.

- بۇگىندە جەر شارىنىڭ ءاربىر ونىنشى تۇرعىنى، ياعني 700 ميلليوننان استام ادام ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىنىڭ زاردابىن تارتىپ وتىر. ارينە، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدەگى احۋال ايتارلىقتاي جاقسى. ءبىراق نارىعىمىز الەمدىك باعانىڭ قىمباتتاۋىنا بايلانىستى تۋىنداعان قىسىمدى قازىردىڭ وزىندە سەزىنۋدە. پروبلەمانىڭ وزەكتىلىگى جىلدان جىلعا ارتا بەرەدى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا وداققا مۇشە ەلدەرمەن بىرلەسىپ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ورتاق قاعيداتتارى مەن ادىستەرىن ازىرلەدى. قۇجاتتا ازىق-تۇلىك تاۋارلارىمەن قامتاماسىز ەتۋگە، تاپشىلىقتىڭ پايدا بولۋ ءقاۋپىن ازايتۋعا، سونداي-اق اگروونەركاسىپ كەشەنىندە پايدالانىلاتىن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق رەسۋرستاردىڭ يمپورتىن الماستىرۋعا باعىتتالعان شارالار قامتىلعان.

اتالعان قۇجاتتىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ونى كەڭەستىڭ الماتىدا وتەتىن وتىرىسىندا بەكىتۋدى ۇسىنامىن. قۇجات جۇيەلى ءارى ءىس-جۇزىندەگى ىقپالداستىققا جانە ناقتى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ناتيجە شىعارۋعا نەگىزدەلۋى قاجەت، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاننىڭ ءداستۇرلى تۇردە ونەركاسىپتىك كووپەراتسياعا ەرەكشە ءمان بەرەتىنىن جەتكىزدى. بۇل باستاما قازاقستان ءتوراعالىعىنىڭ باسىمدىعى رەتىندە جاسالدى جانە ەلىمىز ونى بەلسەندى ىلگەرىلەتەدى.

- تاراپتار باعدارلامالىق قۇجاتتى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىن - 2025-جىلعا دەيىنگى ونەركاسىپتىك ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ماقۇلدادى. ءبىز بۇل باعىتتا رەسەي فەدەراتسياسىمەن جۇيەلى تۇردە ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. تەك سوڭعى 2 جىلدىڭ ىشىندە ءبىرقاتار ءىرى ونەركاسىپتىك جوبالاردى جۇزەگە اسىردىق. اتاپ ايتقاندا، «لۋكويلمەن» بىرلەسىپ جاعارماي ماتەريالدارىن شىعاراتىن زاۋىت، «كامازبەن» بىرلەسىپ اۆتوموبيل بولشەكتەرىن شىعاراتىن ەكى جوبا، «تاتنەفتپەن» بىرلەسىپ دوڭگەلەك شىعاراتىن زاۋىت جانە باسقا دا ءبىرقاتار جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. الايدا، وداققا مۇشە وزگە ەلدەرمەن اراداعى ونەركاسىپتىك ىنتىماقتاستىقتىڭ الەۋەتى ءالى پايدالانىلماي وتىر. ءىرى ءارى وزەكتى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بايقالادى. ۇكىمەتتەرگە ينتەگراتسيالىق ىقپالداستىقتىڭ وسى باعىتىن كۇشەيتۋدى تاپسىرعان ءجون، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

مەملەكەت باسشىسى ترانسشەكارالىق كولىك جولدارى مەن لوگيستيكالىق حابتاردىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ ماڭىزدى دەپ سانايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسىنا ۇشتاسۋى جانە زاماناۋي لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قالىپتاسۋى وداقتىڭ الەمدىك تاۋار تاسىمالىنا تيگىزەتىن ەكونوميكالىق اسەرىن ايتارلىقتاي كۇشەيتەدى.

- وداققا مۇشە مەملەكەتتەر ينفراقۇرىلىمدىق جانە كولىكتىك جوبالاردىڭ توپتاماسىن دايىندادى. ولاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن جەدەلدەتۋ عانا ەمەس، سونداي-اق ترانسشەكارالىق تاۋارلاردىڭ لەگىنە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر ءۇشىن وڭتايلى تاريفتىك باعا جاساۋ دا ماڭىزدى. ءبىزدىڭ كولىكتىك ۆەدومستۆولاردى مەيلىنشە تىعىز ىنتىماقتاستىق جاساۋعا تاعى دا شاقىرامىن. بۇدان بولەك كوميسسيا تاراپتارمەن بىرلەسىپ، كولىك دالىزدەرىنە، كەدەرگىلەرگە، شەكاراداعى كەپتەلىستەرگە كەشەندى ساراپتاما جاساپ، كەلەڭسىزدىكتەردى جويۋدىڭ ناقتى شارالارىن ۇسىنا الار ەدى، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، پاندەميانىڭ سالدارىن بىرتىندەپ جويۋدى ەسكەرە وتىرىپ، ءۇشىنشى ەلدەرمەن جانە وداقتارمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋ اسا ماڭىزدى بولماق.

- يزرايل، ەگيپەت، ءۇندىستان ەلدەرىمەن ەركىن ساۋدا-ساتتىق تۋرالى كەلىسىم جاساۋ جونىندە كەلىسسوزدەردىڭ جۇرگىزىلىپ جاتقانىنا 5-6 جىل بولدى، ال موڭعوليا مەن يندونەزيا نارىقتارى ەكى جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى زەرتتەلۋدە. كوميسسيا كەلىسسوزدەر ۇدەرىسىن جىلدامداتىپ، وزگە ەلدەرمەن ساۋدا-ساتتىق جونىندە ىنتىماقتاستىق ورناتۋ ءۇشىن ۇسىنىستار دايىنداعانى ءجون بولار ەدى دەپ ويلايمىن. بۇل جۇمىستاردىڭ ءبىرشاما كەشەۋىلدەۋى پاندەمياعا بايلانىستى ەكەنى تۇسىنىكتى. ءبىراق وسى كۇردەلى جاعدايدان بىرتىندەپ شىعىپ، كەلىسسوزدەردى تەزدەتۋگە بولار ەدى. شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىمەن اراداعى ىقپالداستىقتى دا ارتتىرۋ ماڭىزدى. بۇل باعىتتا العاشقى جانە اسا ماڭىزدى قادام جاسالدى.

بيىلعى قىركۇيەكتە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق پەن شاڭحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اراسىندا ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. ەندىگى جۇمىستار ناقتى ىسكە اسىرىلاتىن باعىتتا جۇرگىزىلۋى كەرەك. جاڭا ساۋدا بىرلەستىگى - جان-جاقتى قامتىلعان وڭىرلىك ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكپەن ءوزارا ءىس-قيمىلداردىڭ جولدارىن پىسىقتاعان ءجون بولار ەدى، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ كليماتقا قاتىستى كۇن ءتارتىبى وعان مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پەن كومىرتەگىنە بەيتاراپ دامۋ باعىتىنا كوشۋدىڭ جاھاندىق ماقساتتارىنا بەيىلدى ەكەنىن كورسەتەدى دەپ سانايدى. بۇگىندە قازاقستان پارنيكتىك گازداردىڭ قالدىعىن ازايتۋعا ارنالعان ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگيانى ازىرلەۋ سالاسىنداعى پاريج كەلىسىمىنىڭ مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزە باستادى.

2060-جىلعا قاراي قازاقستاننىڭ كومىرتەگىنەن بەيتاراپتىققا قول جەتكىزۋ دوكتريناسىنىڭ جوباسى ازىرلەندى. بۇل باعىت بويىنشا پرەزيدەنت ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا مۇشە ەلدەر ەكونوميكاسىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇرىلىمىن ەسكەرە وتىرىپ، كۇن تارتىبىندەگى «جاسىل» ەكونوميكا ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەر اراسىنداعى تاجىريبە الماسۋ مەن ىقپالداستىقتى جولعا قويۋدى ۇسىندى. مەملەكەت باسشىسى ءىس-شاراعا قاتىسۋشىلارعا قازاقستاننىڭ وداق اياسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ الەۋەتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن جۇمسايتىنىن ايتتى.

وتىرىس قورىتىندىسى بويىنشا وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ ورتاق نارىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە كوشۋ تۋرالى شەشىمدى بەكىتتى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ ورتاق نارىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە ادىستەمەلىك نەگىزىن جاساۋعا باعىتتالعان ءبىرىنشى كەزەڭنىڭ ءىس-شارالارى تابىستى ورىندالدى.

وداقتىڭ مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ ورتاق نارىعىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى حالىقارالىق شارتتىڭ جوباسىن ازىرلەۋ ەكىنشى كەزەڭنىڭ نەگىزگى ناتيجەلەرى بولۋعا ءتيىس. سونىمەن قاتار مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ كليمات ماسەلەسى جونىندەگى مالىمدەمەسى ماقۇلداندى.

وندا وداققا مۇشە ەلدەردىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پەن كومىرتەگىنە بەيتاراپ دامۋ باعىتىنا كوشۋدىڭ جاھاندىق ماقساتتارىنا جانە اگروونەركاسىپ كەشەنى، ونەركاسىپ، ەنەرگەتيكا، كولىك سالالارى بويىنشا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا بەيىلدى ەكەنى كورسەتىلگەن. سونىمەن قاتار ماڭىزدى تاۋارلاردىڭ ءتىزىمىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتى ءبىرىڭعاي تاۋار نومەنكلاتۋراسىنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقاسىمەن سايكەستەندىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.

ول 2022-جىلعى 1- قاڭتاردان باستاپ كۇشىنە ەنەدى. مەملەكەتتەر باسشىلارى جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ كەلەسى وتىرىسىن، سونداي-اق «جاھاندىق وزگەرىستەر كەزەڭىندەگى ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا» اتتى ءبىرىنشى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق فورۋمدى بيىل 10- جەلتوقساندا الماتى قالاسىندا وتكىزۋگە ۋاعدالاستى.