ا ق ش-قا تىكەلەي قاتىنايتىن اۋە رەيستەرى قاشان اشىلادى
توقتاتىلعان حالىقارالىق رەيستەر قاشان قايتا جاندانادى؟ قانداي جاڭا رەيستەر اشىلۋى مۇمكىن؟ بۇل سۇراقتارعا ق ر ييندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى ازاماتتىق اۆياتسيا كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى سالتانات تومپيەۆا «قازاقپارات» ح ا ا تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا جاۋاپ بەردى.
- سالتانات ەركىن قىزى، اۋە قاتىناسى پاندەميادان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن سالانىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. قازىرگى جاعدايى قانداي ؟
- اۋە تاسىمالدارىنىڭ ىشكى نارىعىن 100 پايىزعا قالپىنا كەلتىردىك دەۋگە بولادى. ءتىپتى ىشكى تاسىمالداردا جولاۋشىلار اعىنىنىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى بايقالادى. ايتالىق، 2019 -جىلى پاندەمياعا دەيىن اپتاسىنا 46 باعىت پەن 540 رەيس بولعان ەدى. ءقازىر اپتاسىنا 57 باعىت پەن 720-دان استام رەيس جۇزەگە اسىرىلۋدا. ەگەر بۇرىن اۋە كومپانيالارىنىڭ جولاۋشىلار اعىنى ورتا ەسەپپەن %7-10 وسسە، 6-8 ايدىڭ ىشىندە ىشكى رەيستەردىڭ ءوسۋى ءىس جۇزىندە %30 بولدى. بۇعان ءۇش فاكتور اسەر ەتتى دەپ سانايمىز: حالىقارالىق رەيستەردى شەكتەۋ، Flyarystan لوۋكوستەرىنىڭ ىسكە قوسىلۋى، تۇركىستانداعى جاڭا اۋەجايدىڭ جۇمىسىن باستاۋى.
بۇگىنگى تاڭدا FlyArystan 5 ميلليون بيلەت ساتتى. تۇركىستان اۋەجايىندا ءۇش حالىقارالىق رەيس، 12 ىشكى باعىت جولعا قويىلىپ، 136 مىڭعا جۋىق جولاۋشى تاسىمالداندى. حالىقارالىق اۋە تاسىمالدارى نارىعىنا كەلسەك، ءبىز سالانى شامامەن %49 قالپىنا كەلتىردىك. بۇرىن حالىقارالىق باعىتتار بويىنشا 100 باعىت بولسا، ءقازىر 50 گە جۋىق باعىت بار. بۇرىن اپتاسىنا 450 رەيس بولسا، ءقازىر 230-عا جۋىق رەيس بار. بىرتە- بىرتە ءبىز حالىقارالىق نارىقتى دا قالپىنا كەلتىرىپ جاتىرمىز. ءبىر كۇن بۇرىن كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنىڭ الدىن الۋ جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ وتىرىسى ءوتتى جانە كوپتەگەن حالىقارالىق رەيستەرگە قولداۋ كورسەتىلەتىن بولدى. جوسپارلاعانىمىزداي بولسا، تاعى 106 رەيس جاندانادى. مىسالى، رەسەي فەدەراتسياسىمەن ءبىز اپتاسىنا 10 رەيس جاساپ وتىرمىز. ال پاندەمياعا دەيىن رەيستەر سانى اپتاسىنا 180 بولاتىن. بۇگىنگى تاڭدا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ ماقۇلداۋىنىڭ ارقاسىندا رەسەيمەن اراداعى اۋە رەيستەرىن 46 عا ارتتىرامىز. بۇعان دەيىن نۇر-سۇلتاننان ماسكەۋگە ءۇش رەت جانە الماتىدان ماسكەۋگە ەكى رەيس جاسالىپ كەلگەن. جاقىندا ماسكەۋگە شىمكەنت، اقتاۋ، قاراعاندىدان اۋە رەيستەرى اشىلادى. ال نۇر-سۇلتان مەن الماتىدان كۇندەلىكتى رەيستەر بولادى. سونىمەن قاتار، سانكت- پەتەربۋرگ، نوۆو ءسىبىر، ومبى، گروزنىي جانە باسقا قالالارعا رەيستەر اشىلادى. بۇل تاريفتەرگە دە اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن.
- جاقىن ارادا قانداي جاڭا، بالكىم حالىقارالىق باعىتتار اشۋ جوسپاردا بار؟
-15-قازاننان باستاپ العاش رەت الماتى- دوحا اۋە رەيسىنىڭ اشىلۋى جوسپارلانعان. ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيادا يتالياعا حالىقارالىق تىكەلەي رەيستەر اشۋ ماسەلەسى قولداۋ تاپتى. چەحياعا رەيس قايتا باستالدى. سونداي- اق كۋۆەيتكە، ساۋد ارابياسىنا، شري- لانكاعا جاڭا رەيستەردى ىسكە قوسۋ جوسپارلانعان. تۇركياعا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە، گەرمانياعا، ماجارستانعا، پولشاعا ۇشاتىن رەيستەردىڭ سانىن ارتتىرامىز. ازەربايجانعا رەيستەردى جاڭعىرتامىز. 9-قازاننان باستاپ مالديۆ ارالدارىنا كۇندەلىكتى رەيستەر قايتا باستالادى. كۇزگى-قىسقى ناۆيگاتسيادان باستاپ نارىق كەزەڭ- كەزەڭمەن قالپىنا كەلۋى كەرەك دەپ ويلايمىز. بۇل باعىتتا اۋقىمدى جوسپار بار. پاندەمياعا بايلانىستى حالىقارالىق نارىق %50 قالپىنا كەلتىرىلگەنىن اتاپ وتۋگە بولادى.
- اۆيارەيستەردە ورىن تاپشىلىعى سەزىلىپ جاتىر ما؟ كەرىسىنشە ادام تولماي جاتقان رەيستەر بار ما؟
- ىشكى رەيستەر بويىنشا ورىن تاپشىلىعى جوق دەپ ويلايمىن. ىشكى رەيستەگى تاريف تۇرلەرىنىڭ سانى جولاۋشىلار ءۇشىن ارتىپ، كوپتەگەن رەيستەر پايدا بولدى. بىزدە نارىق ىرىقتاندىرىلعان جانە كەز كەلگەن قازاقستاندىق اۋە كومپانياسى رۇقساتى بار رەيستەردى ورىنداي الادى. اۋە كومپانياسى قانشا رەت جانە قانداي پۋنكتەرگە ۇشۋ كەرەكتىگىن ءوزى شەشەدى. حالىقارالىق رەيستەرگە كەلەتىن بولساق، ءيا، ورىن تاپشىلىعى بار. اسىرەسە تانىمال مارشرۋت بولسا، ورىن تاپشىلىعى بايقالادى. ويتكەنى رەيستەردىڭ ۇشۋ جيىلىگى اپتاسىنا 1-2 رەت. تيىسىنشە، اۋە كومپانيالارى تاريفتەردىڭ بارلىق كەستەسىن پايدالانا المايدى. ال رەيستەر سانى ۇلعاياتىن بولسا، وندا تاريفتەر كەستەسى ۇلعايىپ، بيلەتتەر ارزانداي باستايدى.
- قازاقستان مەن ا ق ش اراسىندا تىكەلەي رەيستى اشۋ ماسەلەسى پاندەميادان كەيىن دە وزەكتى مە؟ ءبىز بۇل ماسەلە جوعارى دەڭگەيدە قاراستىرىلعانىن بىلەمىز. قازىر نە ىستەلىپ جاتىر؟
- قازاقستان مەن ا ق ش اراسىندا تىكەلەي اۋە قاتىناسىن ورناتۋ ماسەلەسى ءسوزسىز وزەكتى. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ا ق ش-پەن تىكەلەي رەيس اشۋ ماسەلەسى پىسىقتالا باستادى. 2019 -جىلى ءبىز ا ق ش اۆياتسيا بيلىگىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدىك. 2019 -جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىندا ءبىز قازاقستان مەن ا ق ش اراسىندا اشىق اسپان قاعيداتى بويىنشا اۋە قاتىناسىن ورناتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدىق ءبىز دايىنداعان اۋە قاتىناسى تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى زاڭ جوباسى ماجىلىستە قارالىپ جاتىر. 14-قىركۇيەكتە زاڭ جوباسىن قاراۋ جونىندەگى وتىرىستىڭ ءبىرىنشى جۇمىس توبى ءوتتى. جوبا ماقۇلداندى. قازان ايىنىڭ باسىندا ءماجىلىستىڭ باسقا كوميتەتىندە كەزەكتى جۇمىس توبىندا قارالادى. جىل سوڭىنا قاراي بۇل كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالايمىز دەپ ۇمىتتەنەمىز.
سونىمەن قاتار، ا ق ش- قا تىكەلەي رەيستەر اشۋدىڭ ءوز شارتتارى بار. ءبىز فەدەرالدى اۋە كولىگى باسقارماسىندا تەكسەرۋدەن ءوتۋىمىز كەرەك. اۋديتتەن رەيستەر ورىندالۋعا ءتيىستى اۋەجاي دا، قازاقستان اۆياتسيا اكىمشىلىگىنىڭ ءوزى دە وتەدى. سەرتيفيكاتتاۋدان اۋە كومپانياسىنىڭ ءوزى ءوتۋى ءتيىس. سول اۋديتكە دايىندىق بويىنشا قازاقستاننىڭ اۆياتسيا اكىمشىلىگىنە باعىنىشتى ۇيىم قۇرىلدى. اۋە كومپانياسىنان ءوتىنىم قازاقستاننىڭ اۆياتسيا اكىمشىلىگىنە جولدانعاننان كەيىن، تيىسىنشە، اۋديتكە دايىندىق باستالادى. بۇگىندە امەريكا تاراپىمەن كەلىسسوزدەر باستالدى جانە كونسۋلتاتسيالىق كومەك جۇرگىزىلۋدە. قازان ايىندا كەزدەسۋ جوسپارلانعان، وندا اۋديتتەن ءوتۋ ماسەلەسى قارالادى. بولاشاقتا ءبىز قازاقستان مەن ا ق ش اراسىندا تىكەلەي رەيستەر اشامىز دەپ ۇمىتتەنەمىن. بۇل ءۇشىن الىس ماگيسترالدى اۋە كەمەسىن ساتىپ الۋ قاجەت. بۇعان دەيىن اتالعان كەمەلەردى 2023 -جىلى ساتىپ الۋ جوسپارلانعان بولاتىن. ءبىراق ءقازىر پاندەمياعا بايلانىستى الىس ماگيسترالدى اۋە كەمەلەرىن ساتىپ الۋ مەرزىمى تەك قازاقستاندىق تاسىمالداۋشىلار ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل الەم بويىنشا 2025 -جىلعا اۋىستىرىلدى. ول مەرزىم قايتا كەرى جىلجىتىلۋى دا مۇمكىن. جالپى جۇمىس جالعاسىپ جاتىر.
- قازاقستاندىقتار ۇشىپ جۇرگەن اۋە كولىكتەرىنىڭ جاعدايى قانداي؟ حالىقارالىق ستاندارتتار مەن تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن جاڭا اۋە كەمەلەرىن ساتىپ الۋ جوسپاردا بار ما؟
- اۋە كەمەلەرىنىڭ تىزىلىمىندە 915 ۇشاق تىركەلگەن. ونىڭ 73 ى تۇراقتى جولاۋشى تاسىمالىنا تارتىلعان. اۋە كومپانيالارى بويىنشا ايتساق، Air Astana-دا 24 ۇشاق، FlyArystan-دا 10، SCAT- تا 22، Qazaq Air- دە 5، «جەتىسۋدا» 2، «وڭتۇستىك اسپاندا» 5، Zhezkazgan air- دە 5 ۇشاق بار. Air Astana ساپىنداعى ۇشاقتاردىڭ ورتاشا «جاسى» 4 جىلدان اسادى، FlyArystan-دا 6، SCAT- تا 13، Qazaq Air- دە 3،5 «جاس». وسىلاردىڭ ۇستىنە 40-تان استام زاماناۋي ۇشاق ساتىپ الۋ جوسپارلانعان. ونىڭ ىشىندە: Air Astana - 20 ۇشاق، SCAT - 16 ۇشاق، Qazaq Air - 5 ۇشاق ساتىپ الۋى ءتيىس. بۇل ماسەلە بويىنشا، ارينە، قازاقستاندا دا، باسقا شەت مەملەكەتتەردە دە ەپيدەميولوگيالىق احۋال ەسكەرىلەدى. ويتكەنى الىس ماگيسترالدى اۋە كەمەلەرىن ساتىپ الۋ نەعۇرلىم كەشىرەك مەرزىمدەرگە اۋىستىرىلۋى مۇمكىن.
- ەكى جىل بۇرىن پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا باعا بەلگىلەۋ، تاسىمالداۋ سالاسىنداعى تاريفتەر ماسەلەلەرىن قوزعاعان بولاتىن. پاندەميا كەزىندە كەيبىر باعىتتارعا بيلەتتەردىڭ قۇنى قاتتى ءوستى. اسىرەسە ماسكەۋگە ۇشۋ باعاسى قىمباتتاعانى تۋرالى شاعىمدار كوپ سياقتى…
- قىرعىزستان مەن وزبەكستاننان تۇركيا مەن رەسەيگە قاتىناۋ بىزدەگىدەن الدەقايدا ارزان ەكەنىن كوپ جازادى. مىسالى، قىرعىزستان مەن رەسەي اراسىندا اپتاسىنا 90-نان استام رەيس جاسالادى. ال قازاقستاننان رەسەيگە اپتاسىنا 10 رەيس قاتىنايدى. ەگەر اۋە كومپانيالارى بيلەتتەردى ەڭ تارتىمدى تاريفتەرمەن ساتسا، ەكى- ءۇش ايدان كەيىن ءسىز بۇل رەيستى كەستەدەن كورمەيسىز. ويتكەنى ءبىر جىلداعى بيلەتتەر تۇگەل الدىن الا ساتىلىپ كەتەدى. تانىمال باعىتتارعا ماۋسىمدىق جانە دەمالىس كۇندەرىندە ورىن تاپشىلىعى بولسا، باعا وسەدى. ال بيلەتتى الدىن-الا ساتىپ الساڭىز، قولايلى جانە تارتىمدى باعانى تابا الاسىز. ال ەگەر ۇشۋدان 2-3 كۇن نەمەسە 3 ساعات بۇرىن ساتىپ الساڭىز، ەڭ قىمبات تاريفكە تاپ كەلەتىنىڭىز تۇسىنىكتى. ءيا، ماسكەۋگە تاريفتەر وتە جوعارى دەگەن سىن بولدى. بۇل ورىنداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىمەن بايلانىستى. بۇعان دەيىن ءار تاراپ اپتاسىنا بەس رەيس جاساي الاتىن. ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا نۇر-سۇلتان مەن ماسكەۋ اراسىنداعى رەيستەردى اپتاسىنا ەمەس، تاۋلىگىنە ءۇش رەيس ەتۋ تۋرالى ۇسىنىستى قولدادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل تاريف كەستەسىنە ەلەۋلى اسەر ەتەدى.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي