باتىس قازاقستان وبلىسىندا كونە مەشىتتىڭ ورىنى تابىلدى
الايدا عيماراتتىڭ ىرگەتاسى ساقتالىپتى. كەيبىر ادەبي شىعارمالار مەن ەسكى قۇجاتتاردا ءدال وسى ماڭ سيپاتتالادى. زەرتتەۋشىلەر مەشىت توڭىرەگى بۇرىن وركەنيەت ورداسى بولعان دەيدى.
- مىناۋ كەلىپ تۇرعان جەرىمىز اقمەشىت قورىمى. تومەندەگى اق مەشىتتى بۇزىپ، مىنا جەردەگى تاستاردى الىپ كەتكەن. اقمەشىت قورىمى شالقار كولىنە جاقىن ورنالاسقان. جاقسىباي اقساقال زيراتتار كەشەنىن ساقتاپ قالۋعا جانە زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قولايلى جاعداي جاساۋعا دەن قويعان. ول بىرەر جىل بۇرىن ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن ماڭايعا باسپانا تۇرعىزىپ بەردى. ارحەولوگتار سول ۇيگە جايعاسىپ، ەمىن- ەركىن توڭىرەكتى زەرتتەۋمەن اينالىسا الادى.
جاقسىباي سەيىتقاليەۆ، شىراقشى:
- شالقار ءوڭىرى دەگەن زەرتتەلمەگەن. سوندىقتان مىنا جەرگە ارحەولوگتاردىڭ دا، تاريحشىلاردىڭ دا قىزىعۋشىلىعى ارتىپ وتىر. وعان جاعداي دا جاسالىپ وتىر. بۇرىن دەگەن كەلگەندە دالادا جاتاتىن. ەندى زەرتتەيتىن بولسا ءبىر ورىن بار دەپ ەسەپتەيمىز.
قازبا جۇمىستارىن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قولداۋىمەن جەرگىلىكتى تاريحشى مۇرات قالمەنوۆ شاكىرتتەرىمەن بىرگە جۇرگىزدى. عالىم مەشىتتىڭ تابىلۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس ەكەنىن ايتادى. ەسكى جازبالار مەن قۇجاتتاردا ءدىني نىسان تۋرالى كوپ كەزدەسكەن كورىنەدى. عاسىر بۇرىن بوداندىق قامىتىنىڭ كەسىرىنەن عيمارات قاساقانا بۇزىلعان.
مۇرات قالمەنوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:
- ول سامان جانە قىزىل كىرپىشتەردەن تىكتەلگەن. ال ءبىراق ونىڭ سىرتى اق كىرپىشتەرمەن، ياعني فاساد دەيمىز عوي، سونىمەن كومكەرىلگەن. مۇمكىن سول سىرتقى كورىنىسى اق بولعاسىن جەرگىلىكتى حالىق بۇل جەردى «اقمەشىت» دەپ اتاعان بولۋى مۇمكىن. %90 كە دەيىن الىپ كەتكەن كىرپىشتەردىڭ. قۇرىلىستى بۇزىپ.
جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ايتۋى بويىنشا وسى كىرپىشتەردى شالقار كولىنىڭ اينالاسىنداعى ءبىر- ەكى عيماراتتارعا سوۆەتتىك كەزەڭدە پايدالانىلدى دەگەن سوزدەر بار. كۇيدىرىلگەن قىزىل كىرپىشتەرمەن قوسا، كەراميكا سىنىقتارى دا تابىلدى. عالىمدار ماتەريالدىڭ ۇلگىسىنە قاراپ، مەشىت شامامەن 18-عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنا تيەسىلى دەگەن پىكىردە.
ەركەبۇلان سمادياروۆ، ءتىلشى:
- كونە مەشىت عيماراتىنىڭ ەنى 10 مەتر شاماسىندا. ال ۇزىندىعى 27 مەترگە جۋىقتايدى. قابىرعاسىنىڭ قالىڭدىعى 80 س م. ازىرگە مەشىت ورىنىنىڭ تەك %30 ءى عانا قازىلعان. مۇرات قالمەنوۆ اۋماقتا مەشىتپەن قوسا، 200 شاقتى قۇرىلىس نىسانىنىڭ ورنى بارىن العا تارتىپ وتىر.
وزگە دە زيالى قاۋىم وكىلدەرى بۇل بولجامنىڭ شىندىققا جاناساتىنىنا نەگىز بارىن جەتكىزدى. ويتكەنى جازۋشى حامزا ەسەنجانوۆتىڭ «اقجايىق» تريلوگياسىندا كەزدەسەتىن وركەنيەت ورداسى گەوگرافيالىق سيپاتتالۋى جاعىنان ءدال وسى تاڭىرەكتى مەڭزەپ تۇر.
نۇرلان ءسادىر، جۋرنال رەداكتورى:
- تاپ سولاي ءۇزىلدى- كەسىلدى مالىمدەمەگەنىمەن مىنا قولدا بار مالىمەتتەر سوعان مەڭزەيدى. سەبەبى كورسەتىلگەن وزەننىڭ ورىنى، ت. ب. سوعان سىلتەيدى. جانە بۇل جەردە ابۋباكىر كەردەرى ءبىلىم العان، وسى جەردە ءىلىم جايعان دەيدى باستاپقى كەزدە. سول جاعىنان قۇندى. جانە ءبىر قولدا بار دەرەك بويىنشا وبلىستا بەلگىلى جالعىز ورىن دەۋگە بولادى، ازىرگە اشارشىلىق قۇرباندارى جەرلەنگەن جەر وسى اقمەشىت قورىمى.
ءبىر شۇڭقىرعا كوپتەگەن ادام جەرلەنگەن. شالقار كولى مەن شولاقاڭقاتى وزەنىنىڭ اراسى شارۋاشىلىققا قولايلى ەكەنىن ەسكەرسەك، قالاشىق بولعانىنا كۇمان كەلتىرۋ قيىن. تاسىن تۇرتسە تاريحى توگىلگەن توڭىرەك ءالى دە تەرەڭ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. قازبا جۇمىستارى ۋاقىتشا توقتاتىلدى. قالعانى الداعى جىلداردىڭ ەنشىسىندە. ارحەولوگتار تاعى دا قۇندى جادىگەرلەر تابىلاتىنىنا سەنىمدى. كەلەشەكتە قورىمدى اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي قىلسا، تاريح پەن ءتۋريزمدى توعىستىرۋعا بولاتىنىن تىلگە تيەك ەتتى.
www.24.kz