پرەزيدەنت ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋى جونىندە كەڭەس وتكىزدى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - قاسىم- جومارت توقايەۆتىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسىنا جۇمىس ساپارى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋى جونىندە كەڭەس وتكىزۋدەن باستالدى.

پرەزيدەنت ءوز سوزىندە قازاقستاندى ەكونوميكالىق جانە رۋحاني- مادەني تۇرعىدان دامىتۋدا ءوڭىردىڭ ءرولى زور ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

- 30 جىلدا بۇل ولكەگە 7 تريلليون تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ايماقتاعى ونەركاسىپ ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 2 ەسەگە، ياعني 3,5 پايىزدان 8 پايىزعا دەيىن ارتتى. وبلىس وڭىرلىك جالپى ءونىم دەڭگەيى بويىنشا الدىڭعى قاتارداعى بەستىككە كىرەدى. ەلىمىزدىڭ توراپتىق كولىك- لوگيستيكا ورتالىعى وسىندا ورنالاسقان. اقتاۋ جانە قۇرىق ايلاقتارى - قازاقستاننىڭ تەڭىزگە شىعاتىن قاقپاسى. تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە وبلىستا 11,3 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. 78 مەكتەپ، 334 بالاباقشا سالىندى، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ايماقتا جىلدام شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ءبىرقاتار قوردالانعان ماسەلە بار ەكەنىنە نازار اۋداردى. اتاپ ايتقاندا، مەملەكەت باسشىسى وبلىستا ەڭبەك داۋلارى ءورشىپ تۇرعانىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

- جىل باسىنان بەرى وڭىردە وسىنداي 150 داۋ تۋىندادى. ءبارى زاڭ اياسىندا شەشىلۋگە ءتيىس. جاڭاوزەندە تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن ۆەدومستۆوارالىق شتاب قۇرۋ قاجەت. وعان مەملەكەتتىك ورگاندار مەن «سامۇرىق- قازىنا» بەلسەنە قاتىسۋى كەرەك. بۇل شتاب شۇعىل شەشىم قابىلداۋعا جانە حالىقپەن تىعىز قاتىناس ورناتۋى قاجەت، - دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى وبلىستا جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنىڭ ۋشىعىپ تۇرعانىنا ءمان بەرىپ، جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ جۇمىس تاپپاي جۇرگەنىن، ال مەردىگەرلەردىڭ باسقا جاقتان ەڭبەك كۇشىن تارتاتىنىن ايتتى. قاسىم- جومارت توقايەۆ اكىمدىك پەن «سامۇرىق- قازىنا» قورىنا، ەڭ الدىمەن، ءوڭىردىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتۋعا باسا ءمان بەرۋدى تاپسىردى. پرەزيدەنت ينفلياتسيا دەڭگەيىنىڭ جوعارى ەكەنىن جانە ازىق- تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسى تەز قىمباتتاپ جارا جاتقانىن كەلەسى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە رەتىندە اتاپ ءوتىپ، اتالعان پروبلەمانى شەشۋ قاجەتتىگىن ايتتى.

- ازىق- تۇلىكتىڭ 80 پايىزعا جۋىعى يمپورتتالادى. وسى رەتتە، 50 مىڭ توننا كوكونىس سىياتىن قويمالاردىڭ تاپشىلىعى بايقالادى. بۇل ەلىمىز بويىنشا ەڭ جوعارى كورسەتكىش. اتالعان ماسەلەنى ماڭىزدىلىعىنا قاراي شەشۋ قاجەت. ول ءۇشىن ءتيىستى مەحانيزمدەر بار. وسىعان قاتىستى ۇكىمەت كوكونىس قويمالارىنىڭ قۇرىلىسى جونىندەگى جول كارتاسىن ازىرلەدى. ازىق- تۇلىك باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىن توقتاتۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە تولىق قول جەتىمدى ءارى رەتكە كەلتىرىلگەن ساۋدا الاڭدارىن اشۋ كەرەك. اكىمدىككە اقتاۋ قالاسىندا كوممۋنالدى جانە كوتەرمە بازارلاردى سالۋدى تاپسىرامىن، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت بانكروت جاعدايىندا تۇرعان بەينەۋ استىق تەرمينالىنىڭ جۇمىسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ قاجەتتىگىن جەتكىزدى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل ءوڭىردى ۇنمەن جانە جەممەن تولىق قامتاماسىز ەتىپ، 200 جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن قاسىم- جومارت توقايەۆ وبلىس اكىمدىگى مەن الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك كورپوراتسياعا ازىق- تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسىن تومەندەتۋ، ساۋدا ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ شارالارىن قابىلداۋدى، وزگە ايماقتاردىڭ وندىرۋشىلەرىمەن ۇزاقمەرزىمدى شارتتار جاساۋدى تاپسىردى. پرەزيدەنت وبلىستاعى وزەكتى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى - ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ ساپالى اۋىزسۋمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلمەۋىنە ارنايى توقتالدى. قاسىم- جومارت توقايەۆ وڭىردە قىرۋار قارجىنىڭ ءتۇرلى قىمبات عيماراتتار سالۋعا جانە باسقا دا ماقساتتارعا جۇمسالىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل دا كەرەك، ءبىراق، ەشقايسىسى سۋدان ماڭىزدى ەمەس.

- مەن جولداۋىمدا كەندىرلى ەلدى مەكەنىندە سۋ تۇشىتۋ زاۋىتىن سالۋدى تاپسىرعان بولاتىنمىن. ۇكىمەت «سامۇرىق- قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، 2024 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن زاۋىتتى ىسكە قوسۋى كەرەك. اۋىلدىق جەرلەر ءالى كۇنگە دەيىن ساپالى اۋىزسۋعا مۇقتاج. وبلىستاعى 12 ەلدى مەكەندە، ياعني اۋىلداردىڭ 20 پايىزىندا اۋىزسۋ جوق. بيىل 4 اۋىلعا عانا سۋ جەتكىزۋ جوسپارلانعان. بۇل جۇمىستىڭ قارقىنى وتە باياۋ. اكىمدىككە كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن وسى 12 اۋىلدىڭ بارىنە تازا سۋ بەرۋدى تاپسىرامىن، - دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى 2025 -جىلعا قاراي سۋعا دەگەن سۇرانىس ارتا تۇسەتىنىنە توقتالدى. اقتاۋ قالاسىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە قاتىستى بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەت پەن ءوڭىر اكىمدىگىنە «م ا ە ك- قازاتومونەركاسىپ» كەشەنىن جاڭعىرتۋ جونىندەگى ءىس- شارالاردىڭ شۇعىل جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىردى. قاسىم- جومارت توقايەۆ شەنەۋنىكتەردىڭ بىلىكسىزدىگىنەن «كاسپي» سۋ تۇشىتۋ زاۋىتىنىڭ قۋاتىن ارتتىرۋ جوباسىنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى سوزبالاڭعا سالىنىپ كەتكەنىن جانە جوبانىڭ قۇنى كوتەرىلگەنىن سىنعا الدى. پرەزيدەنت جىل سوڭىنا دەيىن اتالعان جوبانى اياقتاۋدى تاپسىردى. مەملەكەت باسشىسى مۇناي- گاز سالاسىن ودان ءارى دامىتۋ، سونىڭ ىشىندە وڭىردەگى جاڭا كەن ورىندارىن يگەرۋ ماسەلەسىن كوتەردى.

وسى رەتتە، مەملەكەت باسشىسى جالپى قۇنى شامامەن 5 ميلليارد دوللار بولاتىن «قالامقاس تەڭىز» جانە «حازار» ءىرى كەن ورىندارىن يگەرۋ جۇمىستارىن باستاۋ جونىندەگى شەشىمىن ەسكە سالدى. پرەزيدەنت كەن ورىندارىن يگەرۋ جۇمىستارىنا جەرگىلىكتى كومپانيالار مەن كادرلاردى بارىنشا تارتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

بۇدان بولەك قاسىم- جومارت توقايەۆ مۇناي كەن ورىندارىنىڭ بىرتە- بىرتە توزۋىنا، 2030 -جىلعا قاراي وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ ازايۋىنا بايلانىستى پروبلەمانى دا قوزعادى. اتالعان ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن پرەزيدەنت گەولوگيالىق بارلاۋ جانە جاڭا كەن ورىندارىن ىزدەۋ باعىتىنا بەلسەندى تۇردە ينۆەستيتسيا تارتۋعا شاقىردى.

بۇل جۇمىستاردى اتقارۋ بارىسىندا جىل سوڭىنا دەيىن قۇرىلاتىن ۇلتتىق گەولوگيالىق قىزمەت ماڭىزدى ءرول اتقارۋعا ءتيىس. كەڭەس بارىسىندا ءوڭىر ەكونوميكاسىن، سونىڭ ىشىندە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى ءارتاراپتاندىرۋعا ارنايى ءمان بەرىلدى. شيكىزات سەكتورىنداعى، ونىڭ ىشىندە ءدارى- دارمەك، مەديتسينالىق بۇيىمدار، ەلەكتر كابەلدەرى ءوندىرىسى بويىنشا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ءمان بەرە وتىرىپ، ارناۋلى ەكونوميكالىق ايماقتىڭ الەۋەتىن ودان ءارى ارتتىرۋدىڭ وزەكتىلىگىنە نازار اۋدارىلدى.

قاسىم- جومارت توقايەۆ وڭىردە جاپپاي مال شىعىنىنا الىپ كەلگەن قۋاڭشىلىق ماسەلەسىنە قاتىستى كوزقاراسىن ءبىلدىردى. مەملەكەت باسشىسى مۇقتاج فەرمەرلەرگە كومەك كورسەتۋ كەزىندە شەنەۋنىكتەردىڭ سىلبىرلىعىن سىنعا الدى. ونىڭ ايتۋىنشا، وبلىس اكىمدىگى مەن قۇزىرلى مينيسترلىك قايتا- قايتا قاعازىن تۇگەندەپ، قۇجاتىن رەتتەپ وتىرعاندا احۋالدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن رەزەرۆتەن بولىنگەن ءتيىستى قاراجات قينالعان شارۋالارعا مەزگىلىندە جەتپەگەن.

- قۇدىق قازۋعا بولىنەتىن سۋبسيديا 80-نەن 50 پايىزعا دەيىن قىسقارعان بولاتىن. ۇكىمەتكە بۇل شەشىمدى قايتا قاراۋدى تاپسىرامىن. ماڭعىستاۋ جانە قىزىلوردا وبلىستارى ءۇشىن وتەماقى مولشەرىن قايتادان 80 پايىزعا دەيىن كوبەيتۋ قاجەت. قۇزىرلى مينيسترلىك ءشولدى ايماقتا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن ۇسىنىس ەنگىزسىن. ونىڭ عىلىمي نەگىزى بولۋى شارت. حالىقارالىق وزىق تاجىريبەنى، سونىڭ ىشىندە يزرايلدىڭ ءتاسىلىن زەرتتەڭىزدەر، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت زاڭسىز بالىق اۋلاۋ ارەكەتتەرىنىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن تاعى ءبىر وزەكتى پروبلەما رەتىندە اتادى. وسى رەتتە، مەملەكەت باسشىسى مۇنىڭ قۋدالاۋمەن عانا شەشىلمەيتىنىن ايتتى. قاسىم- جومارت توقايەۆ بالىق ءوسىرىپ، ونى وڭدەيتىن كاسىپورىن قۇرۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. پرەزيدەنت ەلىمىزدەگى ەڭ ۇزدىك ون تۋريستىك ايماقتىڭ قاتارىنا قوسىلاتىن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ تۋريستىك الەۋەتى زور ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ول مۇنىڭ دالەلى رەتىندە وسى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا تۋريستەر سانى ءۇش ەسە ارتقانىن العا تارتتى. دەگەنمەن، پرەزيدەنت كۋرورتتى جەرلەردىڭ تۋريستىك الەۋەتى تولىق يگەرىلمەي وتىرعانىن جەتكىزدى.

- كاسپي جاعالاۋى سياقتى ءداستۇرلى باعىتتارمەن قاتار، جاقىن كەلەشەكتە كەندىرلى كۋرورت ايماعى مەن باۋتين پورتىنىڭ دا مۇمكىندىگىن ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت. اقتاۋ قالاسىنداعى تۋريستىك اۋماقتا ينجەنەرلىك جانە كولىك ينفراقۇرىلىمى جاسالۋعا ءتيىس. «سامۇرىق- قازىنا» قورى بيىل «سارشا» ەلدى- مەكەنى مەن «جىلى جاعاجاي» كۋرورتتىق ايماعىنا گاز تارتۋ جۇمىسىن اياقتاۋى كەرەك، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت گازبەن قامتۋدىڭ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى ايتا كەلىپ، ۇكىمەتكە «سامۇرىق- قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، ءۇش جىل مەرزىمدە «بەينەۋ- جاڭاوزەن» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ ەكىنشى بولىگىنىڭ قۇرىلىسىن قامتاماسىز ەتۋدى جانە ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ گاز تاسىمالداۋ جۇيەسىن رەكونسترۋكتسيالاۋدى تاپسىردى. بۇل گاز حيميا ونەركاسىبىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قاسىم- جومارت توقايەۆ دەنساۋلىق ساقتاۋ پروبلەمالارىنا ارنايى توقتالدى. مەملەكەت باسشىسى وبلىستا ەكپە سالۋ جۇمىسى وتە باياۋ ءجۇرىپ جاتقانىن، ەڭبەك ۇجىمدارى ەكپەدەن جاپپاي باس تارتىپ وتىرعانىن، جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ جارتىسىنا جۋىعى مەديتسينالىق قىزمەتتىڭ ساپاسىنا ريزا ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنت دارىگەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تاعى ءبىر وتكىر پروبلەما رەتىندە كوتەردى.

- وڭىردە 276 مەديتسينا مامانى جەتىسپەيدى. سونىڭ ىشىندە ەمحانالارعا 147 دارىگەر قاجەت. سويتە تۇرا، جولدامامەن كەلگەن جاس مامانداردىڭ 28 پايىزى عانا الەۋمەتتىك قولداۋعا يە بولعان. بۇل ەش قيسىنعا كەلمەيدى. ءبىز جاس مامانداردى جۇمىسقا بەلسەندى تارتىپ جاتىرمىز. ءبىراق، ولارعا ۋادە ەتكەن كومەكتى بەرە الماي وتىرمىز. ايماققا قاجەتتى بارلىق مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە تولىق الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋدى وبلىس اكىمدىگىنە تاپسىرامىن، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.

سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ينفراقۇرىلىمى مەن ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسىن جاڭارتۋدى ماڭىزدى مىندەت سانايدى. ۇكىمەت پەن اكىمدىك وسى ماسەلەنى شەشۋى كەرەك. وڭىردەگى تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ جاعدايى دا پرەزيدەنت نازارىنان تىس قالمادى.

- قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى وسكەن سايىن ەلەكتر قۋاتىن تۇتىنۋ كولەمى دە ارتا تۇسپەك. سوندىقتان اكىمدىك 2023 -جىلعا دەيىن اقتاۋداعى بوتانيكالىق باقتىڭ ماڭىنا قوسالقى ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋعا ءتيىس، - دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.

سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى اقتاۋ قالاسىن كوگالداندىرۋ جۇمىستارىن ساپالى ۇيىمداستىرۋدى تالاپ ەتىپ، وبلىس اكىمىنە اعاش وتىرعىزۋ ماسەلەسىن شەشۋدى تاپسىردى. بۇدان بولەك پرەزيدەنت جەرگىلىكتى ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا، سونىڭ ىشىندە «قوشقار اتا» قالدىقتار قويماسىنا قاتىستى ماسەلەگە توقتالدى. مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەت پەن وبلىس اكىمدىگىنە ءۇش جىل مەرزىم ىشىندە قالدىق قويماسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋدى جانە قالدىق جينالاتىن تولىق ينفراقۇرىلىم قالىپتاستىرۋدى، سونداي- اق قاتتى تۇرمىس قالدىقتارىن نورماتيۆتى تالاپتارعا ساي وڭدەۋ جۇمىستارىن تولىق اياقتاۋدى تاپسىردى. قاسىم- جومارت توقايەۆ وڭىردەگى كولىك- ترانزيت الەۋەتىن دامىتۋدى تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت رەتىندە اتادى.

بۇل رەتتە ەلىمىزدىڭ تەڭىز پورتى ارقىلى وتەتىن ترانسكاسپيي مۋلتيمودالدى حالىقارالىق جولىنىڭ ماڭىزى ارتا تۇسەدى. وسىعان وراي مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ بازاسىندا كونتەينەرلىك حاب قۇرۋعا جانە قىتايدان كەلەتىن ەكسپورتتىق جۇكتەردىڭ ءبىر بولىگىن قايتا باعىتتاۋعا تاپسىرما بەردى.

پرەزيدەنت ءسوزىنىڭ سوڭىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ۇكىمەت پەن وبلىس اكىمدىگىنە ەكى اپتانىڭ ىشىندە ءوڭىردى دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىن بەكىتۋدى تاپسىردى.

جيىن بارىسىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعايەۆ، پرەمەر- ءمينيستردىڭ ورىنباسارى رومان سكليار جانە «سامۇرىق- قازىنا» ۇلتتىق ءال- اۋقات قورى» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى الماسادام ساتقاليەۆ بايانداما جاسادى.