قارىشتا، قازاق كينوسى

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - قازاق كينوسى - قازاقتىڭ وتكەن عاسىردان بەرگى سان تاراۋ تاريحىن التىن قورىمىزعا تۇگەل تاسپالاپ، جاس ۇرپاقتى جاسامپاز رۋحتا تاربيەلەپ كەلە جاتقان ەل رۋحانياتىنىڭ ەڭ ۇلكەن تىرەگى.

جالپى، كينو سالاسى، ونىڭ ءتۇرلى تارماقتارى كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق باستى قۇرالى ەكەنى شىندىق. ەرتەڭگى ۇرپاق تاربيەسى ەكرانعا تىكەلەي بايلانىستى. سول رەتتە قازاق كينوسى الاش بالاسى ءجۇرىپ وتكەن ونەگەلى جولدى كەلەشەك جاس بۋىنعا ءتۇرلى جانردا وڭ ناسيحاتتاپ كەلەدى.

قازاق كينوگەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى تۇسىندا ءبىز وسىناۋ ماڭىزدى سالانىڭ مايتالماندارى اتقارىپ كەلە جاتقان ەلەۋلى ىستەردى سانامالاپ وتكەنىمىز دۇرىس. عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بۇرىن وتاندىق فيلمدەرىمىز ءوز كورەرمەندەرىنە العاش جول تارتا باستادى. ايتالىق، 1938 -جىلى تۇسىرىلگەن «امانگەلدى» فيلمى ءبىزدىڭ العاشقى كينو ونىمدەرىمىزدىڭ ءبىرى. رەسەيلىك «لەنفيلم» كينوستۋدياسى تاسپالاعان «امانگەلدىنىڭ» سەناريى وزىمىزدە جازىلسا، رولدەردى وتاندىق اكتەرلەر سومداپ شىققان بولاتىن. جالپى، قازاق كينوسىنىڭ تاريحىن بۇدان دا ءارى باستاۋعا بولادى.

ەڭ ءبىر ەرەكشە ايتىلۋى كەرەك جايت، 1941 -جىلى الماتى كوركەمفيلمدەر كينوستۋدياسى قۇرىلىپ، ول بىلدەي كسرو كينوسىنىڭ نەگىزگى ورتالىعىنا اينالدى. ياعني سوعىس جىلدارى «موسفيلم» مەن «لەنفيلم» الماتىدا جۇمىس ىستەدى. قازاق كينوسىنىڭ وسى رەتتە ىرگەتاسى مىعىم، ۇلكەن مەكتەپتەردى باستاۋشى ورتالىقتان قاناتتانعانى ونىڭ بۇگىنگى نىق قادامدارىنان ايقىن كورىنەدى.

كەشەگى شاكەن ايمانوۆ، ابدوللا قارساقبايەۆ، ءماجيت بەگالين، سۇلتان قوجىقوۆ سىندى الىپتار نەگىزىن قالاعان وتاندىق كينو بولاشاعى ءالى دە جارقىن بەلەستەردى باعىندىرۋى كەرەك. ايتالىق «قىز جىبەك»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «تاقيالى پەرىشتە» باستاعان كلاسسيكالىق قازاق كينولارى تەك قانا وتاندىق كينو يندۋستريانىڭ جەتىستىگى مەن جەمىسى ەمەس، ولار تۇتاس ۇلتتىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن، سالت- ءداستۇرى مەن ادەت- عۇرپىن، ءتىلىن، تاريحىن تىنباي ناسيحاتتاپ كەلە جاتقان باعا جەتپەس قۇندى جادىگەرلەر.

«قازاقفيلم» - ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ نەگىزى قاينار باستاۋى. وندا جۇمىس ىستەگەن ءاربىر مامان مەملەكەتتىڭ رۋحاني ساۋلىعىنا تىكەلەي جاۋاپتى جاندار. ءبىز نەگىزىنەن كينو تۋرالى ايتقاندا، اكتەرلەر مەن رەجيسسەرلاردىڭ ەڭبەگىن عانا اتاپ وتەمىز دە، ونىڭ سىرتىندا تەر توگىپ جاتقان جۇزدەگەن ماماندى تاسپادان بولەك، تاريحتىڭ دا تاساسىندا قالدىرىپ كەتەمىز. وتاندىق كينو جەتىستىگىن ايتقاندا جارىق تۇسىرۋشىدەن باستاپ، سول فيلمنىڭ شىعۋىنا شىن جاناشىر جانداردىڭ بارىنە قۇرمەت بىلدىرگەنىمىز ءجون.

جالپى، قازاق كينوسى قانداي دەگەندە الەم الدىنا ۇلتىمىز ۇيالماي ۇسىنا الاتىن ونىمدەرىمىز جەتەرلىك. ونىڭ سانى دا، سالماعى دا تاۋەلسىزدىگىمىزدى العان كەيىنگى وتىز جىل مۇعدارىندا ءتىپتى ارتا ءتۇستى.

تاريحي درامالارمىزدى ايتپاعاندا، «تاقيالى پەرىشتە» باستاعان كينوكومەديالارىمىزدىڭ كوشىنىڭ ءوزى بۇگىن ۇلكەن بەلەستەردى باعىندىرىپ، كورەرمەندەردىڭ شىنايى كوزايىمىنا اينالىپ كەلەدى.

دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اسىل ازاتتىعىمىزعا قول جەتكىزگەن كۇننەن بەرى قازاق كينوسى 600 دەن استام ساپالى ءونىم ءتۇسىرىپ ۇلگەرىپتى. وعان قىزمەت ەتىپ، تەر توككەن قايراتكەر ونەر يەلەرىنىڭ ەڭبەگى زور. ءبىر- ەكەۋىن اتاپ كەتەر بولساق، كۇنى كەشە ومىردەن وزىپ كەتكەن ساتىبالدى نارىمبەتوۆ بار، ەرەكشە قولتاڭبالارىمەن تانىمال ەرمەك تۇرسىنوۆ، رۇستەم ءابدىراش، اقان ساتايەۆتار قازاق كينوسىنىڭ كەشەگىسى مەن كەلەشەگىن جالعاپ كەلە جاتقان جاسامپاز دا جاڭاشىل ناعىز مايتالمان ماماندار.

قازاق كينوسى تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان باستاپ قايتا تۇلەدى. ۇلتتىق رۋحقا سۋارىلعان سونى كارتينالار كورەرمەندەردىڭ مول ولجاسىنا اينالدى. تاريحي تۇلعالارىمىز وسى سالا ارقىلى تۋعان حالقىمەن قايتا قاۋىشتى. ارينە كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا دا قازاق حالقىنىڭ وتكەن ءومىرىن بارىنشا كورسەتكەن «اباي ءانى»، «شوقان ءۋاليحانوۆ»، «قىز جىبەك»، «سۇلتان بەيبارىس»، «جامبىلدىڭ جاستىق شاعى» سىندى فيلمدەر ءتۇسىرىلىپ كەلدى. دەگەنمەن ولاردىڭ بارلىعىنىڭ استارىندا تولىق قامتىلماعان قازاقتىڭ باي تاريحى تۇنشىعىپ جاتاتىن.

ەل ەگەمەندىك العان سوڭ ۇلت شەجىرەسى ۇردا- جىق ساياساتتان ادا ەركىن جازىلدى. «كوشپەندىلەر»، «ءبىرجان سال»، «قۇنانباي»، «قازاق حاندىعى»، «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» سىندى فيلمدەر كوشپەلى قازاق ۇلىسىنىڭ باي تاريحىن جاس ۇرپاققا ەركىن تانىستىرا الدى.

ەكران ارقىلى ەل مادەنيەتى قالىپتاسادى.

قازاق كينوسى - ۇلت شەجىرەسى.

ۇرپاق ءوز جادىنا تاريح ارقىلى، ادەبيەت ارقىلى ۇڭىلەدى. سول كەزدە كينو سالاسى بىردەن- ءبىر كومەكشى قۇرال.

سونداي- اق كينو ۇلت تالعامايتىن اۋقىمى الدەقايدا كەڭ ونەر سالاسى. كەز كەلگەن ۇلتتى ولار جايلى تۇسىرىلگەن بولماسا ولاردىڭ وزدەرى تاسپالاعان تۋىندىلاردان تانىپ الۋعا بولادى.

مەملەكەت انا ءتىلىن ەرەكشە ناسيحاتتاعىسى كەلسە، بالا تاربيەسىمەن تولىققاندى اينالىسۋ كەرەك بولسا، شىن ونەرگە تولىق قامقورلىق تانىتامىز دەسەك وتاندىق كينو كوكجيەگىن كەڭەيتۋ ءىسىن كەنجەلەتپەگەن ءجون.

ءوز تاريحىمىزدى، وتكەن جولىمىزدى، اسىل تەگىمىزدى، اتا- بابامىز قالدىرىپ كەتكەن باعا جەتپەس باي قازىنامىزدى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ - ءار قازاق بالاسىنىڭ پارىزى بولۋى كەرەك. بۇل رەتتە تاريح پەن كينو تامىرلاسىپ، استاسىپ جاتقانى ءجون.

عالامتور جەلىسىنىڭ ارزان اقپاراتى ۇرپاق ساناسىن قاجەتسىز اقپاراتتارمەن ۋلاپ جاتقان الماعايىپ كەزەڭدە ءبىز وتاندىق كينوعا ەرەكشە ءمان بەرگەنىمىز دۇرىس. تاريحي سانامىزدى وياتاتىن سالماقتى دا ساپالى ونىمدەر ۇلت كەلەشەگىنىڭ جارقىن كەپىلى.

قارىشتا، قازاق كينوسى!

ميراس اسان

egemen.kz