جىلقى ەتى تۇسىڭە كىرەدى...

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ىلكىدەن قالعان، ءتورت تۇلىكتىڭ باعاسىن بىلەتىن ارىداعى جۇرتتىڭ «ەتتى جەسەڭ تىسىڭە، جەمەسەڭ تۇسىڭە كىرەدى» دەيتىن ءتامسىلى بار ەدى.

ايتقاندارى شىندىققا اينالدى. قازىر كوكشەتاۋداعى ورتالىق بازاردا جىلقى ەتىنىڭ كيلوسى ءۇش مىڭ تەڭگەدەن ساتىلۋدا. ەكى ەلى قازى بايلاعان تۋ بيەگە 800 مىڭ تەڭگە سۇراپ تۇر.

وڭىردە مال باسى بارشىلىق. ايتالىق، بيىل جايلاۋعا 212 مىڭ باس توڭىرەگىندە تۇلىك تورەسى شىقتى. وبلىستاعى اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارىنىڭ ەسەپ- قيسابىنا قاراعاندا، بىلتىرعى جىلدىڭ سايكەس مەرزىمىمەن سالىستىرعاندا ازداعان ءوسىم بار. قىسى- جازى ءوز اياعىمەن كۇن كورەتىندىكتەن وزىندىك قۇنى ارزان بولىپ ەسەپتەلەتىن جىلقى ەتىنىڭ قىمباتتاۋ سىرى نەدە؟

الدىمەن وبلىس ورتالىعىنداعى مال بازارىن جاعالادىق. قوڭىر كۇزدە، قىستىڭ باسىندا سەمىرتىلىپ، وسىندا جەتكىزىلەتىن جىلقىنىڭ قاراسى مول ەدى. قازىر جىلان جالاعانداي. قابىن قولتىعىنا قىستىرعان الارمان انتالاپ ءجۇر. ءبۇتىن ءبىر بازاردا تۋ بيەنىڭ جارتى ەتى عانا بار ەكەن. ساتارمان جارتى ەتكە 400 مىڭ تەڭگە سۇراپ تۇر. تاباق كوتەرەتىن ەكى ەلى قازىسى بار، قىرتىسى دا ءتاپ- ءتاۋىر بولعانىمەن ءتۇسى سارعىش. ادەتتە كارى مالدىڭ ەتى ساپ- سارى بولادى. الۋشىلار وسىدان سەسكەنەتىن بولۋى كەرەك، بەتتەي الماي- اق تۇر. ال ساتارمان بولسا جاس مالدىڭ ەتى ەكەندىگىن دالەلدەپ الەك.

- ارنايى سەمىرتىلمەگەن جىلقى، جاس مال. كوك ءشوپ جەگەننەن كەيىن ەتى وسىلاي سارعايىپ كەتەدى، - دەيدى ول، - سارىلىعى بولماسا ءدامدى.

جىلىكتەپ بۇزىلماي جاتقان ەتتىڭ ءدامىن قايدان بىلە قويدى ەكەن دەگەن دە كۇدىك ءىلىندى كوڭىلگە. الىپساتارلاردىڭ مالدى بۇتارلاپ سويعاننان كەيىن بار مۇشەسىندەگى جالبىراعان جەرىن بوي- بويىمەن سىلىپ الىپ تاستايتىنى راس بولعانى- اۋ، ءسىرا. الۋشىنىڭ دا وكپەسى قارا قازانداي بولاتىن جەرى وسى. ەتتى كەلىلەپ تارازىعا سالىپ ساتپاعاننان كەيىن قاساپشىنىڭ پىشاعى باتىڭقىراپ تا كەتەتىن تۇسى از ەمەس.

ال ورتالىق بازارداعى باعا كۇيىپ تۇر. ءبىزدىڭ باعامداۋىمىزدا شاما جەتسە، سيراقتاپ العان دۇرىس. تاباق ەتتىڭ باعاسى ءبىرشاما قىمباتتاۋ شىعاتىن سىڭايلى. ءبىر تاباعىڭىز، بار مۇشەسىن تولايىم، تۇگەل سالعاندا 40 مىڭ تەڭگەگە تاياۋ. ءىرى مالدان 24 تاباق ەت شىعادى دەسەك، جىلقىنىڭ قۇنى سوندا ميلليونعا تاياپ قالادى ەكەن.

- ءبىز مىنا اينالۋعا كەلمەيتىن ورىندى جالعا العانىمىز ءۇشىن ايىنا ءجۇز مىڭ تەڭگە كولەمىندە اقى تولەيمىز، دەيدى ساتۋشى جىبەك شىمىربايەۆا. - ەتتىڭ قىمبات بولۋ سەبەبى بىرىنشىدەن، اۋىلدىق جەردەن سەمىرتىلگەن مال تابىلمايدى. وتكەن قىستان جىلقى مالى جۇدەپ شىقتى. ونىڭ ارعى جىلى دا جۇت بولماعانىمەن، اق قار، كوك مۇزدا كوپ بيە قۇلىن تاستادى. تاي- جاباعى ازايعان سوڭ، سەمىرتىپ وتىرعان جىلقى دا از. مالساق قاۋىم انالىق مالىن تاقا ءبىر مۇقتاجدىق قىسپاسا، ساتا قويمايدى عوي.

ءبىر كۇندە قىرىق قۇبىلىپ تۇرعان باعا تۋرالى باعامداعانىمىزدا، ۇققانىمىز - مال يەسىنىڭ بازارعا باس سۇعا المايتىندىعى. سەبەپ، بۇرىن ەت بازارىندا حالىقپەن ەتەنە جاقىن جۇمىس ىستەگەن ۆەتەرينارلىق قىزمەت باسقا جەرگە كوشىرىلىپتى. انىقتاما الۋ قيامەت- قايىم. مال يەسىنىڭ اۋىلدىق كەڭەستەن اكەلگەن انىقتاماسىنان شيكىلىك شىعىپ جاتادى. قايتادان شابىلۋى كەرەك. ال كۇن ىستىق. اكەلگەن ەت ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىتتا قىزىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن.

- تاياۋدا ورتاق اۋىلىنان ءبىر تانىسىم توقتى اكەلىپتى. بازار باعاسىمەن 40 مىڭ تەڭگەنىڭ ەتى. اۋدان ورتالىعى - زەرەندىگە انىقتاما قاعاز اكەلۋ ءۇشىن ەكى بارىپ كەلدى، - دەيدى ەت ساتۋشى سامال بارجاقسينا. - اقىرى شارشاعان سوڭ انىقتاماسىز ساتامىن دەپ ايىپتى بولىپ قالدى. ايىپپ ۇلى - 60 مىڭ تەڭگە. وسىدان كەيىن اۋىلداعى اعايىن «كورمەگەنىم بازار بولسىن!» دەمەي مە؟!

دەمەك، ەتتىڭ باعاسىن ءسال دە بولسا ءتۇسىرۋ ءۇشىن الدىمەن مال سۇمەسىمەن كۇن كورىپ وتىرعان اۋىلداعى اعايىننىڭ بازارعا كەدەرگىسىز كەلۋىنە جول اشۋ كەرەك. ول ءۇشىن ۆەتەرينارلىق قىزمەت بۇرىنعىشا بازاردىڭ وزىندە بولعانى ءلازىم. ەكىنشىدەن، قاعازباستىلىق توسقاۋىلدى ازايتسا. ارينە، تازالىق پەن ءتارتىپتىڭ بولعانى ءجون. ەڭ باستىسى، ۇرلانعان مال وتپەي، تازا، ساپالى ەت ساتىلسا بولدى ەمەس پە؟ سوندا عانا ناقتى مال يەسىنىڭ ىرىزدىعى ارتا تۇسەدى. بازارعا كىرىپ باققان اق ادال مالىن بۇلداپ ساتا الماعاننان كەيىن مال يەلەرى الىپساتارلارعا ءالى كۇنگە دەيىن جەم بولىپ ءجۇر.

ەندىگى ءبىر سويىلداي ماسەلە - مال ازىعىنىڭ قىمباتتىعى. قازىر ارپا- سۇلىنى بىلاي قويعاندا، استىق قالدىعىنىڭ ءبىر تونناسى 60 مىڭ تەڭگە توڭىرەگىندە. استىق قالدىعىمەن جازدا جىلقى سەمىرتۋ مۇمكىن ەمەس. ال تازا ارپا قاسقالداقتىڭ قانىنداي تاپشى. وسى ورايدا، جەتكىلىكتى مال ازىعىن وزدەرى كۇنى بۇرىن دايىنداپ الاتىن كووپەراتيۆتەر ۇيىمداستىرسا وڭ بولار ەدى. بۇل ماسەلە بىزگە دەيىن دە تالاي كوتەرىلگەن بولاتىن. ءبىراق جەرگىلىكتى بيلىك كوڭىل بولەتىن ەمەس. مال يەسى ساتاتىن مالىن كوتەرمە باعامەن كووپەراتيۆتەرگە تاپسىرسا، بار ماشاقاتتان ءبىرجولا قۇتىلادى. قازىرگىدەي قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىن قىمبات جەمشوپتى ىزدەپ، ءوزىنىڭ تولىنەن باققان تۇلىگىنە انىقتاما دايىنداپ اۋرەگە تۇسپەس ەدى. ەسەسىنە، جۇرت ۇستىنەن كۇن كورگەن الىپساتارلاردىڭ جولى كەسىلىپ، تيىسىنشە سالىق تولەنەدى.

- جىلقى باعۋ دا وڭاي ەمەس، - دەيدى زەرەندى اۋدانىنداعى شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى قۇلان بولاتوۆ. - ەڭ الدىمەن جايىلىمدىق جەر جوقتىڭ قاسى. ءبىزدىڭ اۋىل ءدال كۇرە جولدىڭ بويىندا ورنالاسقان. ءتورت اياقتى مال ەمەس پە، كەيدە جولعا دا شىعىپ كەتەدى. شابىندىق جەر دە الىستا. وتكەن قىستا جىلقىدا شىعىن كوپ بولدى. ونىڭ ورنىن تولتىرۋ ءبىر ۋايىم. جىلقى جىلىگىنە ماي جينايتىن جاز ايلارىندا قاماپ باعامىز. ەگىنگە ءتۇسىپ كەتپەۋى ءۇشىن. قاماپ باققان مال قوڭ جيناي ما؟ قىسقا كۇيسىز تۇسكەن تاي- جاباعى كوكتەمگە ازەر جەتەدى. نەگىزى مەن اۋىلدا تۇرعاندىقتان، مال باعاسىنىڭ وسكەنىن قۇپتايمىن. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ اق ادال ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى عوي.

مالساق قاۋىمنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ەڭبەككە دەگەن ەنجارلىق ۇدەپ تۇرعان كەزدە قارىنا قۇتتى قۇرىق ىلەتىن جىلقىشى تابۋ ءبىر قيامەت ەكەن. قازىر اۋىلداعى اعايىن جىلقىشىعا ءار باس ءۇشىن شامامەن ەكى مىڭ تەڭگە تولەيدى. تابىندا ءجۇز جىلقى بولدى دەگەن كۇننىڭ وزىندە ەڭبەكاقى ايىنا 200 مىڭ تەڭگەدەن اينالماي ما؟ ءبىراق سونىڭ وزىندە دە ۇمتىلىپ تۇرعان ادام از. كىسى تابىلمايتىنىنا كوزدەرى جەتكەن سوڭ جىلقىشىنىڭ داۋسى ۇستەم. مال يەسىمەن كەلىسىمشارت جاسالمايدى. شارت جاسالماعان سوڭ، جوعالسا، ولسە قۇنىن تولەمەيدى.

- قازىر تەپسە، تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەر جۇمىس جوق دەگەن جالعان سىلتاۋدى جەلەۋ ەتىپ، بوسقا ءجۇر، دەيدى ەل اعاسى ەسەنباي كەرەيەۆ. - اۋىلدان كوشكەن كەزىمدە ءتورت بيەمدى جىلقىشىعا تاپسىرىپ كەتىپ ەدىم. ەڭبەكاقىسىن ۋاقىتىندا تولەيمىن. كوكتەمدە ەكى تايىم ارام ءولىپ قالدى. جىلقىشىدا جاۋاپكەرشىلىك جوق. ەگەر كۇنى بۇرىن «جىلقىڭ اۋىرىپ تۇر» دەپ حابار بەرسە، قولعا ۇستار ەدىك. ەندى امال بار ما؟!

مال تۇقىمىنىڭ ازىپ كەتۋى دە ەل ىشىندە قانى شىعىپ تۇرعان تاقىرىپقا اينالعان. وزدەرى مال سۇمەسىمەن كۇن كورىپ وتىرسا دا، اۋىلداعى اعايىن ورتالارىنان قارجى جيناپ ايعىر جاڭارتا المايدى. سول سەبەپتى قۇنان تايداي، تاي جاباعىداي بولىپ تۇرقى كىشىرەيىپ، ازىپ كەتتى. ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى ويپاڭعا سالساڭ، تاۋداي بولىپ تەڭكيىپ تۇرۋى ءۇشىن اۋىزبىرلىك كەرەك ەكەن. قازىر ۇيىرگە تۇسەتىن جاقسى ايعىرلاردىڭ قۇنى ميلليون تەڭگەنىڭ توڭىرەگىندە. وكىنىشكە قاراي، بەرەكەنى مولايتار بىرلىك جەتىسپەي جاتىر. دەگەنمەن، كوزگە قوراش كورىنەتىن جىلقى باعاسى اسپانداپ تۇر.

بازارداعى سۇرانىسقا يە ازىق- تۇلىكتىڭ قىمباتتاۋىمەن بىرگە اتا مالى - جىلقى ەتىنىڭ باعاسىنىڭ اسپانداپ كەتۋى جاماعاتتىڭ جانىنا باتىپ تۇر.

اقمولا وبلىسى

egemen.kz