قاسىم-جومارت توقايەۆ گاز سالاسىن دامىتۋ جونىندە كەڭەس وتكىزدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قاسىم-جومارت توقايەۆ گاز سالاسىن دامىتۋ جونىندە كەڭەس وتكىزدى، دەپ حابارلايدى اقوردا.

بەينە بايلانىس رەجيمىندە وتكەن جيىن بارىسىندا ەنەرگەتيكا ءمينيسترى نۇرلان نوعايەۆ، «سامۇرىق-قازىنا» ۇ ءا ق» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى الماسادام ساتقاليەۆ، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ، قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك، تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ءومىرزاق شوكەيەۆ جانە «تەڭىزشيەۆرويل» ج ش س- ءنىڭ باس ديرەكتورى كيەۆين لايون بايانداما جاسادى.

جيىندى اشقان پرەزيدەنت گاز سالاسىنىڭ ەلىمىز ءۇشىن دە، الەمدىك ەنەرگەتيكا جۇيەسى ءۇشىن دە ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

- گاز سالاسى ەلدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىندا ماڭىزدى ورىن يەلەنىپ وتىر. سونىمەن بىرگە ەلىمىز گازدى جىلدان جىلعا كوبىرەك تۇتىنۋدا. ءبىراق، گاز ءوندىرۋ قارقىنى وعان ساي ەمەس. ونەركاسىپ وندىرىستەرىن گازعا كوشىرەتىن جاڭا جوبالار ىسكە قوسىلۋدا. كوگىلدىر وتىن جاعاتىن تۇرعىندار سانى كوبەيىپ كەلەدى. سوندىقتان گازعا دەگەن سۇرانىس ارتا تۇسەدى. وسى سۇرانىسقا ساي ءاردايىم ۇسىنىس بولۋعا ءتيىس، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

گاز سالاسىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى جولدارى جونىندەگى باياندامالاردى تىڭداعان مەملەكەت باسشىسى سالانى دامىتۋدىڭ جانە باسقارۋدىڭ قازىرگى مودەلى جاڭعىرتۋدى قاجەت ەتەتىنىن ايتتى.

- تاۋەلسىزدىك جىلدارى كومىرسۋتەگى شيكىزاتىنىڭ نەگىزگى كوزدەرى مۇناي كەن ورىندارىنا تيەسىلى بولدى. گاز كەن ورىندارىن بارلاپ، يگەرۋدە، سونىڭ ىشىندە، كاسپيي اكتيۆتەرى بويىنشا ءىس جۇزىندە العا جىلجۋ جوق. سوندىقتان گازدىڭ رەسۋرستىق بازاسىن گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارى ارقىلى كەڭەيتۋ ۇكىمەت پەن «سامۇرىق-قازىنا» قورى ءۇشىن سالانى دامىتۋدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولۋعا ءتيىس، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، سالانىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا باسا ءمان بەرۋ كەرەك.

قازىرگى جۇيە اياسىندا پايدالى قازبالاردى يگەرۋشىلەر گاز ءوندىرىسى مەن گاز وڭدەۋ قۋاتىن ارتتىرۋعا مۇددەلى ەمەس. ۇكىمەتكە گاز ءوندىرۋ سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ جونىندە تاپسىرما بەرىلدى.

وسى رەتتە قاسىم-جومارت توقايەۆ «قازترانس گازدىڭ» ۇلتتىق گاز كومپانياسىنا اينالاتىنىن جانە گەولوگيالىق بارلاۋدان باستاپ دايىن ءونىم شىعارۋعا دەيىنگى بۇكىل جۇمىستاردى اتقاراتىنىن جەتكىزدى. پرەزيدەنت جاڭا كەن ورىندارىندا پايدالى قازبالاردى يگەرۋدە باسىمدىق قۇقىعىن «قازترانس گاز» كومپانياسىنا بەرۋ تۋرالى «سامۇرىق- قازىنا» قورىنىڭ ۇسىنىسىن قولدادى.

- سونىمەن قاتار ۇكىمەت مۇنداي قۇقىق بەرۋدىڭ بارلىق قىرلارى مەن شارتتارىن مۇقيات زەردەلەۋى قاجەت. گاز كەن ورىندارىنا قول جەتىمدىلىكتى مونوپولياعا اينالدىرماۋ اسا ماڭىزدى. ۇكىمەت تاۋەلسىز ينۆەستورلاردىڭ دەربەس بارلاۋ جۇرگىزۋىنە جانە گاز كەن ورىندارىنا قاتىستى ازىرلەمەلەر دايىنداۋىنا جاعداي جاساۋعا ءتيىس. گاز كومپانيالارىنىڭ ۆەرتيكالدى ۇيلەسىم بويىنشا جۇمىس ىستەۋ تۇجىرىمداماسى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلعان جاعدايدا ۇكىمەت سامۇرىق قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، 2022-جىلى «قازترانس گاز» كومپانياسىن IPO- عا، سونىڭ ىشىندە، حالىقتىق IPO ارقىلى شىعارۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەۋى قاجەت. بۇل قارجى نارىعىن ايتارلىقتاي جانداندىرادى جانە ازاماتتاردىڭ ەلىمىزدەگى گاز بايلىعىنىڭ ءبىر بولىگىن يەلەنۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى، - دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى ىشكى گاز نارىعىنداعى باعا بەلگىلەۋ ءىسىن جەتىلدىرۋدى نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، وڭىرلەردى جاپپاي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ گازدى تۇتىنۋ كولەمىنىڭ ارتۋىنا اكەپ سوعادى. سوڭعى بەس جىلدا ىشكى نارىقتاعى گاز 40 پايىزعا، ياعني 12 دەن 17 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن ارتتى. وسى رەتتە قازاقستانداعى گازدىڭ باعاسى ت م د ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەڭ تومەنگى دەڭگەيدە بولىپ وتىر.

- بۇعان دەيىن وڭىرلەر بويىنشا گاز تاريفىن رەتتەۋ جانە حالىقتى قول جەتىمدى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە تاپسىرما بەردىم. وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن توپتارىن، سونداي-اق، جۇمىسى گاز باعاسىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكونوميكا سالالارىن جۇيەلى تۇردە قورعاۋ ماقساتىمەن باعا بەلگىلەۋدىڭ تۇسىنىكتى ءارى جاڭا اشىق مودەلى قاجەت. ۇكىمەتكە 1- قىركۇيەككە دەيىن اتالعان ماسەلەنىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت گاز تاسىمالداۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ ءۇشىن ۇكىمەت پەن قورعا، ەكسپورتتان، ءتىپتى، جەكەشەلەندىرۋدەن تۇسەتىن تابىستاردى قوسا العاندا، قوسىمشا قارجىلاندىرۋ كوزدەرىن ىسكە قوسۋدى تاپسىردى. قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ءۇش جىلدا ەلىمىز بويىنشا سۇيىتىلعان مۇناي گازىن تۇتىنۋ دەڭگەيى ەكى ەسەدەن استام وسكەن.

- تەك ماڭعىستاۋ وبلىسىندا اۆتوكولىكتەردىڭ 90 پايىزدان استامىندا سۇيىتىلعان گاز پايدالانىلادى. ءوڭىردىڭ نەگىزگى گاز جەتكىزۋشىسى قازاق گاز وڭدەۋ زاۋىتى بولىپ تابىلادى. ونىڭ نەگىزگى قۇرال-جابدىقتارىنىڭ 90 پايىزى توزعان. زاۋىتتىڭ اپاتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى توقتاپ قالۋى حالىقتى گازسىز قالدىرۋى مۇمكىن.

وسى رەتتە قازاق گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ بازاسىندا سالىناتىن جاڭا گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسىن كەشىكتىرۋ ەكونوميكالىق تۇرعىدان عانا ەمەس، سونداي-اق، الەۋمەتتىك جاعىنان دا قاۋىپ تۋعىزادى. ۇكىمەتكە «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، اتالعان باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋدى تاپسىرامىن. جاڭا زاۋىت 2023-جىلدان كەشىكپەي پايدالانۋعا بەرىلۋى ءتيىس، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.

كەڭەس بارىسىندا پرەزيدەنت تاعى دا ءبىر سۇيىتىلعان گاز جەتكىزۋشى كاسىپورىننىڭ - اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ جۇمىسىن سىنعا الدى.

- جاڭعىرتۋ جۇمىستارى 2018-جىلى اياقتالعانىنا قاراماستان، كاسىپورىن جۇمىسىندا ءالى دە ىركىلىستەر بار. ناتيجەسىندە، مۇناي ونىمدەرىنىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا ءوندىرىس كولەمى كەمىپ، سونىڭ ىشىندە، سۇيىتىلعان گاز ازايىپ كەتتى. بۇل جانارماي قۇيۋ ستانتسيالارىنداعى تاپشىلىققا جانە باعانىڭ شارىقتاۋىنا الىپ كەلدى. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەتكە سۇيىتىلعان گازعا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋ پەرسپەكتيۆاسىن زەرتتەپ، ونى ءوندىرۋدىڭ قوسىمشا قۋات كوزدەرىن ىزدەستىرۋ جونىندە ۇسىنىس ەنگىزۋدى تاپسىرامىن. گاز تاراتۋ جۇيەسىنە قاتىستى ماسەلەنى جەكە قاراستىرۋ قاجەت.

قازىرگى ۋاقىتتا اتالعان پروتسەسس جابىق ءارى تۇسىنىكسىز جاعدايدا ىسكە اسىرىلادى. بۇل سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ەتەك جايۋىنا الىپ كەلەدى. ءتيىمسىز دەلدالدارعا جول بەرمەۋ جانە نارىق باعاسىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ەلەكتروندى ساۋدا الاڭدارى ەنگىزىلدى. ولاردىڭ الەۋەتىن بارىنشا پايدالانۋ كەرەك. مەملەكەتتىك ورگاندار مەن بيزنەس جاڭا تارتىپتە جۇمىس ىستەۋگە بەيىمدەلۋى ءتيىس، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت ءوز سوزىندە قازاقستاندى گازداندىرۋ ىسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ەلىمىز بويىنشا گازداندىرۋ دەڭگەيى 53 پايىزدان استى. التى ءوڭىر 90 پايىزدان استام كولەمدە گازبەن قامتاماسىز ەتىلگەن. بۇل رەتتە، مەملەكەت باسشىسى ەلوردانى، قاراعاندى جانە اقمولا وبلىستارىن گازبەن قامتاماسىز ەتۋ مەرزىمىنىڭ كەشىكتىرىلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

- «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز قۇبىرى 2019-جىلى ۋاقىتىلى پايدالانۋعا بەرىلگەن. بۇكىل ەلىمىزگە ورتاق بۇل الەۋمەتتىك ماڭىزى بار جوبا ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا جانە تۇرعىنداردىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. اكىمدىكتەردىڭ سالعىرتتىعىنان تۇرعىن ۇيلەردى گازبەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ بەلگىلەنگەن مەرزىمدەرى كەيىنگە شەگەرىلۋدە. سوندىقتان ۇكىمەتكە ناقتى مەرزىمىن، ينديكاتورلار مەن جاۋاپتى تۇلعالاردى كورسەتە وتىرىپ، اتالعان وڭىرلەردى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جوسپارىن جانداندىرۋدى تاپسىرامىن، - دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرىن، اتاپ ايتقاندا، اقمولا جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىن گازبەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدى قاجەت ەتەدى دەپ سانايدى. گازبەن قامتاماسىز ەتۋ اتالعان وڭىرلەردىڭ كاسىپورىندارىنىڭ قارقىندى دامۋىنا، بيزنەس جۇرگىزۋ جانە ءومىر ءسۇرۋ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

- بۇل - مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ماسەلە. ونى شەشۋدىڭ ەكى جولى بار. اتاپ ايتقاندا «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىن ۇزارتۋ نەمەسە رەسەيلىك گاز تاسىمالداۋ جۇيەسىنە قوسىلۋ. اتالعان ەكى ءتاسىلدىڭ دە ءوز كەمشىلىكتەرى مەن ارتىقشىلىقتارى بار. ۇكىمەتكە وڭىرلەردىڭ اكىمدەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، جۋىق ارادا تاڭداۋ جاساۋى قاجەت، - دەدى پرەزيدەنت.

كومىرسۋتەگىن ساپالى وڭدەۋ - مۇناي-گاز سەكتورىن دامىتۋدىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى. مەملەكەت باسشىسى قۇرىلىسى ون جىلدان استام ۋاقىت بويى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان بىرىكتىرىلگەن گاز-حيميا كەشەنىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن بىتپەگەنىن سىنعا الدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، جوعارى باسەكەلەستىك جاعدايىندا نارىق تالاپتارىنا تۇتاستاي ساي كەلەتىن وڭتايلى تاسىلدەردى پىسىقتاعان ءجون. ۇكىمەتكە كەشەندى ينۆەستيتسيالىق ۇسىنىس ازىرلەۋ تاپسىرىلدى.

- مۇناي-گاز حيمياسى ءسوز بولعاندا، ادەتتە، ەكى ءونىم، ياعني پوليەتيلەن جانە پوليپروپيلەن تۋرالى عانا ايتامىز. ءونىم ءتۇرىن كوبەيتۋ كەرەك. نارىقتاعى سۇرانىس اتالعان ماتەريالدارمەن عانا شەكتەلمەيدى. مۇناي-گاز حيمياسى بويىنشا ىشكى جانە سىرتقى نارىقتارعا باعىتتالعان ونەركاسىپتىك جانە تۇرمىستىق دايىن زاتتاردىڭ بازالىق ءونىمىن وڭدەۋ جونىندەگى كاسىپورىندار اشۋ قاجەت.

جوعارىدا ايتىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، ۇكىمەت دايىن ءونىمدى ءارتاراپتاندىرۋعا باسىمدىق بەرۋ ارقىلى سالانى ودان ءارى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋى قاجەت، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى بۇكىل الەمدە ونەركاسىپ پەن ەكونوميكانى كومىرتەگىنەن ادا ەتۋدىڭ تۇراقتى ءۇردىسى بايقالىپ وتىرعانىن ەسكە سالدى.

قازاقستان بۇل يگى ىستەن سىرت قالماي، 2060-جىلعا قاراي كومىرتەگىنەن تازا ەل بولۋعا قول جەتكىزەتىنىن مالىمدەدى.

- قالدىقتاردى بولدىرماۋ ماقساتىندا كاسىپورىندار مەن ەكونوميكاعا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت. 2030-جىلعا قاراي گاز ءوندىرۋ كولەمىن 1,5 ەسەگە - 21-دەن 33 ميلليارد كيلوۆاتت ساعاتقا دەيىن ارتتىرۋدى تاپسىرامىن. ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق تەڭگەرىمىنىڭ كەمىندە تورتتەن ءبىر بولىگى گازعا تيەسىلى بولۋى كەرەك. مەنىڭ تاپسىرماما سايكەس سول ۋاقىتقا قاراي جاڭارتىلاتىن قۋات كوزدەرىنىڭ كولەمى 15 پايىزدى قۇراۋى ءتيىس. وسىلايشا، وسى ون جىلدىقتىڭ سوڭىنا قاراي ەلىمىزدەگى ەلەكتر قۋاتىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى مەيلىنشە ەكولوگيالىق تازا ەنەرگيا كوزدەرىنەن وندىرىلەتىن بولادى، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.