ايسبەرگ اقيقاتى
«جازۋ»
ول كۇندە كەشكىسىن سەرۋەنگە شىققاندا، وقۋشى داپتەرىنىڭ جىرتىلعان ءبىر پاراعى اعاراڭداپ ەلەۋسىز عانا جولىندا جاتادى. ول جاقىنداعاندا، استىنان سامال كەۋلەپ، كوتەرىلىپ- باسىلىپ، كوتەرىلىپ- باسىلىپ، ۇشا جونەلگىسى كەلگەندەي قالباڭداي ءتۇسىپ، تىنشي قالادى.. . تۇرسىنجان شاپايدىڭ «جازۋ» اتتى قىسقا اڭگىمەسىنىڭ وقيعاسى وسىلاي باستالادى.
العاش بايقاعاندا اۆتور وعان ءمان بەرمەيدى: «.. . كادىمگى قاعاز: جاتادى، سارعايادى، كىرلەيدى.. . جەل ۇشىرىپ اكەتەدى.. . ءشىريدى.. .» ءبىر كۇنى سول قاعاز قىزىق مىنەز شىعارادى. «ءبىر جاعى كومەسكى- قوشقىل، ءبىر جاعى قىلاۋسىز اپپاق وقۋشى داپتەرىنىڭ ءبىر پاراعى. مەنىڭ ءىزىمدى قۋالاي سوققان سامالمەن بىردە تەپ- تەگىس قاتقاق جەردىڭ ۇستىمەن سۋسىلداي سىرعىپ، بىرەسە، تولقي سوققان مايدا لەپتىڭ ىرقىمەن اۋدارىلىپ ءتۇسىپ، اۋدارىلىپ ءتۇسىپ، جانۇشىرا ەمپەڭدەپ كەلەدى ەكەن» . جازعان جاپىراق نە ايتقىسى كەلەدى سوندا؟ كادىمگى ءبىر جانى بار ما دەرسىز.. .
بۇرىندارى ءبىر جاپىراق قاعاز تور كوز سىزىقتارى كومەسكىلەنىپ، ءار تۇسى قوڭىر- قوشقىل داقتانىپ، سارعايسا دا وتكەن- كەتكەن ادامدارعا «باس كوتەرمەي» مۇلگىپ جاتا بەرەتىن. ءتىپتى كەيىن ءدال بەل ورتاسىنان باتەڭكە وكشەسى اياماي باسقاندا دا قىڭق دەمەگەن (تاعدىردان نە تەپەرىش كورسە دە، ىشىندە عوي). الايدا سول كۇننەن باستاپ، كەيىپكەر- قاعاز اڭگىمەگە سامال جەلمەن بىرگە ەنتىگە ەنگەندە اۆتوردىڭ دا ءجۇرىسى باياۋلاپ، كۇدىكتەنىپ قالدى. سونداي- اق اڭگىمەنىڭ الداعى وقيعالارىن ءوزىنىڭ قۇرعاق سىبدىرىمەن بىرگە ىلەستىرىپ وتىردى.
ەلەۋسىز الا قاعاز تەگىن بولماي شىقتى. ونى بايقاعان اۆتوردان دا مازا كەتتى. «ورتا شەنىندە قاراڭداپ الدەبىر جازۋلار كورىنەدى. بەيۋاقتاعى الاكولەڭكەدە انىق اجىراتا الماي، ەڭكەيىپ تونە بەرگەنىمدە، قالباڭ ەتىپ قايتا اۋدارىلىپ ءتۇستى. قولىمدى سوزعانشا بولماي، سىتىر- سىتىر ەتىپ، سىرعي جونەلدى.. . مەنىڭ كۇمانىم قالعان جوق - ءبىر جاعى كۇڭگىرت، ءبىر جاعى اپپاق وسى الا قاعازدا ءبىر قۇپيا بار!.. «
وسىلايشا، كەيىپكەر- قاعاز اۆتورىن ءبىراز اۋرە- سارساڭعا سالادى. ءبىرىن- ءبىرى قۋالاپ جۇرگەن ەكەۋ ءبىر ۋاقىتتا جارقاباق شەتىنە كەلىپ توقتايدى.
«جىندى پاراق بەر جاعىنان جەل يتەرىپ، ار جاعىنان وزەن اڭعارىنىڭ سالقىن لەبى سۇيەپ، جارقاباقتىڭ ءدال ەرنەۋ جيەگىندە قالتيىپ تىگىنەن تۇر ەكەن. تاياپ كەلىپ، وسىناۋ، ءبىر ساتتىك تەپە- تەڭدىك ىرقىندا قالتىلداپ، بيلەپ تۇرعان جۇمباق قاعازدىڭ بەرگى اپپاق بەتىندەگى تىلسىم جازۋدى اپ- انىق وقىدىم.. . اپ- انىق بولاتىن، اپ- انىق تۇسىنگەم - سول مەزەتتە ۇمىتتىم.. .» ونىڭ وقىعان- وقىماعانى، ۇمىتقان- ۇمىتپاعانى بەلگىسىز وسى ءبىر مەزەتتە كەيىپكەر- قاعاز جار جيەگىنەن ارعى جاققا قالىقتاي جونەلدى. «ارنانى كەمەرلەي سىرعاناپ، تومەن سۋسىعان بەتتە، جوڭكىگەن تولقىندار قاقشىپ الىپ، قاقپاقىل ويناتىپ كەتە باردى.. .» بەيمالىم جازۋ دا ارناسىنان جاڭىلماعان اساۋ اعىستىڭ قۇشاعىندا كەتتى.
وسىنىڭ ءبارى بەينەبىر ءتۇس سياقتى دەدى. جازۋدى اپ- انىق كورگەنىمەن، ماعىناسىن ەسىنە تۇسىرە الماي، جارقاباق جيەگىندە اڭتارىلىپ تۇردى دا قويدى. «مەن تۇسىمدە تالاي جازۋدى وقىدىم - كوزىمدى اشقاندا ەلەس بولىپ ەرىدى. ۇمىتىپ قالمايىن دەپ تۇسىمدە تالاي ولەڭدى جاتتادىم - ويانعاندا، ساعىم بوپ بۇلدىراپ اداستىردى. تۇسىمدە انىق ەستىگەن نەبىر سىرلى اۋەندەردەن وڭىمدە ايىرىلدىم - قايدا؟ .. «
ول ەشتەڭە بىلمەدى. بىلگەنى، وتكەننىڭ ءبارى كورگەن تۇستەي سەزىلدى. سوندا شىعارمانىڭ ايتپاعى نە؟ ماعىناسى قانداي؟ قاعازداعى جازۋ شە؟ اۆتوردىڭ ءتۇيىنى اڭگىمەنىڭ عانا ەمەس، ءومىردىڭ دە شەشىمى سياقتى.
«مەنىڭ بىلەتىنىم، تاعدىرىم، مەيىرىمسىز وكشەلەردىڭ تاڭباسىن ارقالاپ، سەن دە ءبىر كۇنى ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز جول شەتىندە جاتىپ سارعاياسىڭ.. . كۇندەردىڭ كۇنى كوڭىلسىز سىبدىرلاپ، مازاسىز ەلپەكتەپ، ەرەنسىز، نەمقۇرايدى سوقپاقپەن سەن دە سىرعيسىڭ ءبىر جاققا.. . كورمەس، ەستىمەس، ۇقپاس دۇنيەدەن سۋىپ، جارقاباقتىڭ جيەگىندە قالتىلداپ، سوڭعى رەت جۇرەگىڭدى اشاسىڭ.. . سۋسىپ جار تۇبىنە سۇلق تۇسەسىڭ دە، كۇڭىرەنگەن قۇردىمعا ەركىڭدى تاپسىراسىڭ.. .»
ءبىز «جىندى» قاعازبەن بىرگە قالباڭ قاعىپ جۇرگەندە بايقاماپپىز: اڭگىمەنىڭ ءون بويىندا حەمينگۋەي ايتقان ايسبەرگ تۇر ەكەن. ءبىر قاراعاندا، اڭگىمە سوڭىنداعى جاتتاندى ءارى قاراپايىم فيلوسوفيالىق تامسىلگە ورايلاسقان اۆتور ءسوزى سول الىپ مۇزدى ورتاسىنان قاق ايىرىپ، وپىرىلىپ تۇسكەندەي بولدى. ەكى بەتتىك اڭگىمەنىڭ باسى مەن اياعى ءبىر قارىس بولسا دا، الگى مۇزدىڭ ءبىر ۇشى سەنىڭ باسىڭا كەلىپ قۇلاعانداي ميىڭ شۋلاپ، ارەڭ ەس جياسىڭ.
ءيا، جالعىز اقيقات - ءومىردىڭ وتكىنشى ەكەندىگى. جەر بەتىندەگى، ارينە، كوشە جولىنداعى سارعايعان، بالكي ومىردەن تۇڭىلگەن، ەشكىمگە كەرەكسىز الا قاعازدى كورگەن، سوڭىنان ەرگەن، ەرمەگەن بارشا ادامنىڭ جان تۇكپىرىندە بۇل اقيقات ساقتاۋلى. كوپ ويلامايمىز، سەبەبى قورقامىز. ءبىراق سەزەمىز. ۇمىتىلعان ەمەس: ارا- تۇرا سۋىق تۇستەي ەسكە ءتۇسىپ تۇرادى. ال قاعازداعى جازۋ - اۆتوردىڭ كوركەم شىندىعى. سول قۇپيا جازۋ ارقىلى شەشىمدى ءومىردىڭ وزگەرمەس زاڭدىلىعىنا الىپ كەلدى.
وسىلايشا، اۆتور اڭگىمە باسىندا جايباراقات سەرۋەندەپ ءجۇرىپ، كۇندەلىكتى قوڭىر تىرشىلىگىمىزدە ەشبىر ءمان- ماڭىزى جوق جۇلىنعان قاعازدى اڭگىمەلەپ وتىرىپ، سوڭىندا ءوزى دە سوقپاق سوڭىنا تىرەلىپ، ايتار ويى دا الگى كەيىپكەر- قاعازبەن بىرگە «سەرۋەندەپ» ىلەسىپ كەلگەن وقىرمان ساناسىنا ءومىردىڭ سوڭىن ەلەستەتەدى. ءسويتىپ وتىرىپ، «سەن دە سول جاپىراق قاعاز سىندى ءبىر كۇنى ءبىر جاققا سىرعيسىڭ» دەپ قالامىن سۇيكەي سالادى.
وقيعا بارىسى مەن سۋرەتتەۋلەردىڭ ءبارى جاپىراق قاعازدىڭ جەل تەربەگەن قوزعالىسىنداي وپ- وڭاي، نازىك. ءتۇرلى كەيىپكەردىڭ جاقسىلى- جاماندى ارەكەتىن جارىستىرىپ، وقيعالاردى قىم- قۋىت شيەلەنىستىرىپ، شىعارمانىڭ ءتۇپ ماعىناسىن قۇرعاق مورالمەن اياقتاۋ مۇندا جوق. جول بويىنان ءبىر- بىرىمەن اڭدىسىپ كەلگەن ەكەۋدىڭ ايىرىلىسۋىندا كىشىگىرىم تراگەديا بار (ارينە، سالماعى اۋىر). جان- دۇنيەسىندەگى سول كۇيدىڭ تولقىپ- شارپۋىنان ادام بالاسىنىڭ قىسقا عۇمىرى زۋ ەتىپ كوز الدىنان وتە شىعادى. ءومىردىڭ شىندىعى - وسى. تاعدىردىڭ جازۋى - سول. ءومىردىڭ سوڭىندا ءبارى كورگەن تۇستەي بولادى دەيدى.
ءبىزدى دە ءبىر كۇنى ءبىر جاپىراق سىبدىرلاپ ءبىر جاققا جەتەلەرى انىق. جازۋدى ارتىنان قۋىپ ءجۇرىپ وقۋ مىندەت ەمەس، جازۋدىڭ ءمانى - اقيقات.
مارجان ءابىش
egemen.kz