سۇمبىلە دەگەن قانداي جۇلدىز؟

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - سۇمبىلە - باسقا جۇلدىزدارعا قاراعاندا تۇستىك كوكجيەككە ەڭ جاقىن، كوزگە وتكىرلەۋ كورىنەتىن، جارقىراعان جۇلدىز.

«بۇل جۇلدىز ورىس تىلىندەگى «ديەۆا» دەيتىنىنە قاراپ، كەيدە بيكەش دەپ اتاۋ دۇرىس ەمەس.

سۇمبىلە جۇلدىزى شىعىس كۇنتىزبەسىندە ەرەكشە ماڭىزى بار. شىعىس كۇنتىزبەسىندە سۇمبىلەنى جىلدىڭ التىنشى ايى دەپ بەلگىلەگەن. سۇمبىلەنىڭ عىلىمي اتاۋى - سيريۋس. ەرتەدەگى مىسىر حالقى اسپانداعى ەڭ جارىق سيريۋس دەگەن جۇلدىزدىڭ تۋۋىنا قاراپ ەگىن سالاتىن كەزدى باعامداپ وتىرعان.

قازاق حالقى دا سۇمبىلە جۇلدىزىن جاقسى تانىعان، ونى شارۋاشىلىق وندىرىسكە بايلانىستىرا بىلگەن. قازاق ءتىلىنىڭ ءسوز ورامدارىندا «سۇمبىلە تۋار جىلتيىپ، ات سەمىرەر قۇنتيىپ»، «سۇمبىلە تۋماي، سۋ مۇزدامايدى»، «سۇمبىلەنىڭ تۋعانىن سۋ بىلەدى»، «سۇمبىلە تۋسا سۋ سۋيدى»، «سۇمبىلەنىڭ ءتۇنى سالقىن، كۇنى ىستىق»، «سۇمبىلە تۋسا، سۋعا ءزىل تۇسەدى». ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل ءسوز ورامدارىنان قازاق تۇسىنىگىندە سۇمبىلەنىڭ تۋۋى سۋ قاتاتىنداي، ياعني 0 گرادۋس تومەن تەمپەراتۋرانىڭ ورنايتىنىن اڭعارتادى.

سۇمبىلە قىركۇيەك ايىندا تۋادى، ياعني، تاڭعا ءۇش ۇيقى قالعاندا (تاڭعى ساعات ۇشتە) كوككە كوتەرىلەدى، كوزگە كورىنەدى. «سۇمبىلە تۋسا، سۋ سۋىر» دەگەن تۇراقتى ءسوز ورامى سۇمبىلەنىڭ تاڭ اتا العاش كورىنگەن شاعىنا وراي ايتىلعان. سۇمبىلەنىڭ سالقىن سۋىن ءتورت تۇلىك ءسۇيسىنىپ ىشەتىن كەزى. «سۇمبىلەنىڭ تۋعانىن كىم بىلەدى؟» دەپ جۇمباق ايتقاندا، ونى شەشۋشى «سۇمبىلەنىڭ تۋعانىن سۋ بىلەدى» دەپ جاۋاپ قاتادى.

بۇلاي دەيتىن سەبەبى - سۇمبىلە كوزگە كورىنگەن كەزدەن باستاپ ءتۇن سۋىق تارتادى دا، سۋ بىردەن سالقىنداي باستايدى، بۇل كەز قىركۇيەك ايىنىڭ ءىشى. «سۇمبىلەنىڭ ءتۇنى سالقىن، كۇنى ىستىق» دەيتىن كەز وسى شاماعا قاتىستى ايتىلعان.

دۋلات يسابەكوۆتىڭ «مازاسىز» اتتى شىعارماسىندا «استە، سۇمبىلەنىڭ سالقىن تۇنىنەن قاشىپ، ولار دالاعا جاتۋدى قويعان بولار» دەگەن ۇزىندىسىنەن دە سۇمبىلە تۋعان ءتۇننىڭ سۋىق بولاتىنىن اڭعارامىز.

سۇمبىلە تۋعان سوڭ جاز اياقتالىپ، مال تىنىشىن الادى، شىبىن-شىركەي كەشىكپەي جوعالادى.

مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن قازاقتار ءۇشىن سۇمبىلەنىڭ تۋۋى مەن جەرگە ءتۇسۋى ەرەكشە بەلگى دەپ سانالادى.

مىسالى تۇيە باعاتىن مالشىلار سۇمبىلە تۋماي، تاۋ ەتەگىنە تۇسپەيدى. سەبەبى تۇيە جىلى سۋ ىشسە قاراوكپە اۋرۋىنا شالدىعادى، ال سۇمبىلە تۋسا، سۋ سالقىندايدى، ول كەزدە مال وكپە اۋرۋىنا ۇرىنبايدى. سۇمبىلە تۋعان كەزدە تاۋ ەتەگى سالقىن تارتا باستايدى. وسى تابيعاتتىڭ قۇبىلىسىن جۇلدىز ارقىلى باقىلاپ وتىراتىن حالىق ءوز قامىنا قاراي كوش باستايتىن بولعان.

سۇمبىلە تۋعان ۋاقىتتا ءتورت تۇلىك مالىن جايلاۋدان تۇسىرەدى. مالشىلار تاۋدان ەتەككە ءتۇسىپ، قويناۋى جىلى قۇم مەن جازىققا بەت الادى. قازان ايىنان باستاپ قىستاۋ-قوراسىن قامداپ، قىستىڭ ارەكەتىن قىلعان. سۇمبىلە تۋعان شاق ناعىز كۇزدىڭ كەزى بولعاندىقتان، جايلاۋدىڭ سالقىن اۋاسى مەن شۇيگىن شوبىنە جايىلعان ءتورت تۇلىك ىشەگىنە ماي جيناپ كۇنتيىپ سەمىرەدى. جىلقى جۇنتتاي بولىپ سەمىرەدى، قوي تۇلىگى شايلانادى، تۇيە تىكوركەشتەنەدى، سيىردىڭ جەلىنى سۇتتەنەدى. بۇلاي بولاتىن سەبەبى جەردىڭ تۇگى (ءشوبى) نارلەنىپ، ءشوپتىڭ باسى ءدان الادى. بۇنداي ءشوپ ءتورت تۇلىككە جۇعىمدى بولادى. ال ەل اراسىندا كەزدەسەتىن «سۇمبىلە تۋار ءسۇمپيىپ، ات سەمىرەر جۇنتيىپ» دەگەن ءسوزدىڭ دە زور ءمانى بار. سۇمبەلىنىڭ سارشا تامىزدىڭ اياعىندا تۋاتىنىن ايتتىق، ال بۇل ۋاقىتتا ءشوپ ەرەكشە قۇنارلانىپ، اسىرەسە، جىلقى مالىنىڭ سەمىرۋىنە قاتتى اسەر ەتەدى. ماقالدىڭ ءمانىسى قازاقتاردىڭ وسى جۇلدىزدىڭ تۋاتىن مەرزىمىن، ات ءسۇيىپ جەيتىن ءشوپتىڭ سەمىرتەتىن قاسيەتىن ءدال اڭعارعاندىعىندا.

سۇمبىلە قىركۇيەك ايىنىڭ ورتاسىندا تاڭ بىلىنە كورىنەدى، ال قازان ايىنىڭ ورتاسىندا ءتۇن اۋا كورىنەدى. بۇل كەزدە اۋا رايى وزگەرىپ، كۇن سۋىتا باستايدى. قىركۇيەك ايىندا سۋ سالقىنداسا، قازان ايىندا سۋ مۇزدايدى، قاتادى. وسىمدىك اتاۋلىنىڭ ءوسىپ-ءونۋى توقتاتىلادى، تەك شىتىراجاپىراق قانا شىعادى. كۇزگى جاۋىن- شاشىنمەن شىعاتىن بۇل ءشوپتى قازاقستاننىڭ كوكشەتاۋ ايماعىندا سۇمبىلە دەپ اتايدى.

وسىمدىكتىڭ اتاۋى مەن سۇمبىلە جۇلدىزىنىڭ قازان ايىنداعى تۋۋىنا وراي اتالعان. بۇل كەزدە جاۋىن- شاشىن جيىلەي تۇسەدى دە، سۋىقتان «قورىقپايتىن» شىتىراجاپىراق، سۇمبىلەنىڭ ءونىپ شىعۋىنا قولايلى بولادى.

سۇمبىلەنىڭ قاراشادان كەيىنگى كورىنىسىن مالشى قاۋىم سۋىققا بەيىم جۇلدىز دەپ ونشا ۇناتا قويماعان.

ال سۇمبىلە قاراشا ايىندا كوز بايلانار شاقتا شىعىستان كورىنەدى. ح. ابىشەۆتىڭ ەل ىشىنەن جيناعان دەرەگىندە بۇل كەزدە بيە قۇلىن تاستايدى دەپ، بۋاز مالدى مىنگىزبەگەن. بويى جىلىنىپ تەرلەپ كەلگەن بۋاز بيە وتقا جىبەرگەندە ءزىل تۇسكەن سۋدى (سۋىق سۋدى) ءىشىپ قويسا، ءىش تاستايىنى ايتىلعان.

جالپى حالقىمىز اتتى تەرلەپ تۇرعان ۋاقىتتا سۋارماعان، تەرى باسىپ، سۋىعان ۋاقىتىندا عانا سۋعا جىبەرەتىن بولعان. جىلقى تۇلىگى سۋىق سۋعا ءتوزىمسىز كەلەدى، تەرلەگەن كۇيىندە سۋ ىشسە، ءولىپ قالۋى مۇمكىن.

massaget.kz

سوڭعى جاڭالىقتار