بايىرعى قازاق بەينەسى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - شىنايى ونەردى شايناپ بەرسە دە جۇتا المايتىن، جۇتسا دا اقىل اسقازانى قورىتپايتىن قوعامنىڭ قىسپاعىنان قاشىپ قۇتىلعىسى كەلەتىن سەكىلدى.

جالعىزدىققا مويىنسۇنۋعا بار. ونەردە دارا ءجۇرۋ زاڭدىلىق ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ءىسى ونەگە ەمەي نەمەنە؟ «كەمتالانت مۇمكىندىگىنشە، شىن تالانت قالاعانىنشا جازادى» دەگەن قاتاڭ قاعيدانى ۇستاعان شەبەردىڭ شىعارماشىلىعى - تۇنىپ تۇرعان قايشىلىقتار قاقتىعىسى.

مىنە، عاجاپ! اسقار سۇلەيمەنوۆشە سويلەسەك، «ەڭ تەرەڭ يدەيالار - قيىن يدەيالار» دەپ نۇكتە قويا سالار ما ەدىك. ءبىراق وقىرماننىڭ ءبارى بىردەي ەمەس، قانشا قاماۋ تەرىن الساڭ دا وي شابىسى وراشولاق بولۋى مۇمكىن.

كارتينا جازۋ بوياۋدى كەنەپكە توگە سالۋ ەمەس. ءاربىر ءتۇس تامشىسىنان ءومىر كورىنىستەرىن ىزدەۋ. بالكىم، تاعدىر سۋرەتتەرى... تاپ باسىپ ايتا المايسىڭ. قىلقالامنىڭ قۇپياسى دا سوندا سەكىلدى. كەز كەلگەن تۋىندى بارىنە بىردەي تۇسىنىكتى بولۋى ءتيىس ەمەس. وقىرمان شىعارمانىڭ جان دۇنيەسىنە بويلاپ، جۇرەگىن ءيىتىپ، كوڭىل كورىنىستەرىن قاراشىعىنا قۇيىپ، وي ورىسىنە جارىلىس الىپ كەلۋىمەن قۇندى. ءبىز ونى ونەر قايراتكەرى، بەلگىلى گرافيكا مامانى يساتاي يسابايەۆ شىعارماشىلىعىنا قاراپ تۇيسىندىك. تەرەڭىرەك، تولىعىراق. مىسالى، «مالشىلار» كارتيناسى.

عاجابى سول، ونىڭ قىلقالامىنىڭ ۇشىندا قازاق حالقىنىڭ ەپوستىق سارىنى بار. ءاربىر تۋىندىسى باباتانىممەن تىندەسىپ، تۇلعالانىپ، توپتاسىپ كەلۋىمەن ەرەكشە. قوي باعىپ جۇرگەن اۋىل بالاسىنىڭ ومىرىنەن تارتىپ، سول ءداۋىردىڭ كەسكىن- كەلبەتىن سىزىپ شىعادى. بىلايشا ايتقاندا، بايىرعى قازاقتىڭ بەينەسىن كورگىڭىز كەلسە، اۆتوردىڭ شەبەرحاناسىنا بارىڭىز. وندا سىزگە كەرەك رۋحاني جاۋھارلاردىڭ بارلىعى بار. باتىرلار جىرى، جىراۋلار جاقۇتى، سالت- ءداستۇر، كەڭەستىك كەرتارتپا كەزەڭ، الاش ارىستارى، اباي تاعىلىمى، ءبارى- ءبارى بوياۋعا ۇلاسىپ، رۋحىڭدى كوتەرەدى. كور دە مارقاي.

شىنىندا وفورت، اكۆاتينتا ادىستەرى اسا اۋىر باعىت. سۋرەتشىنىڭ ەڭبەگىن وسىدان- اق باعالاۋعا بولاتىنداي. گرافيكا - جاقىننان قاراۋدى، ءاربىر سىزىعىڭ مەن نۇكتەڭ ورىن- ورنىندا بولۋدى تىلەيتىن، زەرگەردەي شىدامدى تىلەيتىن سالا. ال يساتاي يسابايەۆ سول سالادا جۇرگەن قاتەپتى قارا ناردىڭ سويى دەسەك تە بولادى.

ونىڭ قولتاڭباسى داقتان گورى ءيىرىمدى شتريحقا اۋەس. وقىس باستالىپ، كىلت توقتاپ، كۇرت دامىپ، شيرىعىپ- شيەلەنىسىپ، قايىرماسى شالقار اۋەندەي، كەرىلە- سوزىلا ءتۇسىپ، تىم ارىگە سامعاپ، كوكجيەككە ءسىڭىپ كەتەر ەدى. مىڭ- ميلليون شتريح- سىزىقتار ونىڭ حالقىنا دەگەن ماحابباتىنا تۇنىپ تۇرعان جۇيكە تالشىقتارى دەرسىز. سەنبەسەڭىز، كارتيناعا باجايلاپ قاراڭىزشى. اتاسىنىڭ ءتالىمىن ات ۇستىندە قايتالاعان نەمەرەسى قامشىنى وڭ قولىنا ۇستاپ، قوزى- لاقتى قۋىپ بارادى.

كارتينانىڭ ەكىنشى پلانىنداعى بەيىت پەن بالبال تاس، ەكى دەتال ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. بابالار قورعاعان جەردى بالالارى ەركىن جايلاپ، قورا- قورا مال جايىپ جۇرگەنى، تۇيەنىڭ بيىكتىگىندەي توبەنى اينالا وتىرىپ اڭگىمە وربىتكەن اكە مەن بالا، جىلقىشى جىگىت وبرازدارى كارتينانىڭ ءمانىن اشىپ تۇر. قازانبۇزارلىعى جوق حالىقتىڭ قالىپتى ءومىرىنىڭ قوڭىر سۋرەتى.

اڭگىمە سوزبە- ءسوز، جولما- جول اۋماي قالعاندا ەمەس، باسقادا. يدەيا مەن وبراز ەكەۋى تۇتاسىپ، جاڭا ءبىر وي كەڭىستىگىن تۇزۋىندە. مالدىڭ سوڭىندا جۇرگەن قازاقتىڭ عۇمىرىنان ونەگە ءوربىتىپ، رۋحاني مانەر قالايدى. ۇلكەنگە - قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت ءپرينتسيپىنىڭ نازىك ۇلگىسىن اق پەن قارا تۇستەردىڭ شيمايىمەن جەتكىزەدى. ال ءومىردىڭ ءوزى اق پەن قارانىڭ مايدانى ەمەس پە؟

ءداستۇر بويىنشا سۋرەتشى شىعارماشىلىق لابوراتورياسى جىل اتتاپ، جاڭا بيىككە كوتەرىلىپ وتىرۋى ءتيىس. يساتاي يسابايەۆ رەسەي اسىپ، ءسىڭىرىپ كەلگەن وقۋ ءبىلىمىن ۇلتتىق مۇرامىزدى بايىتا تۇسۋگە سارپ ەتتى. 70-جىلداردان كەيىنگى سۋرەتشى شىعارماشىلىعىنا كوز جۇگىرتسەڭىز، ونىڭ سۋرەت الەمىنىڭ قويۋلانا تۇسۋىمەن قاتار، ستيلدىك باعىتىنىڭ ءسال بولسا دا وزگەشەلىك تاپقانىن، پلاستيكالىق مانەرىنىڭ كۇردەلەنە تۇسكەنىن اڭدايسىز. اۋەلگى، قاتاڭ سيممەتريالىق ادىستەردەن اسسيممەترياعا قاراي ويىستى. ونىڭ ەل بىلە بەرمەيتىن «الەم ادەبيەتىنىڭ ءىنجۋ- مارجانى»، «اسىل مۇرا» سەريالارىنا جاساعان وفورت، لينوگراۆيۋرا پاراقتارى، «قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسى»، «قازاقتاردىڭ اندەرى» تريپتيحى سول جىلداردىڭ جەمىسى. «مالشىلار» كارتيناسىن دا اتاپ وتپەي كەتۋگە بولماس. 1971 -جىلى جازىلعان كارتينا قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ قورىنا قوسىلعان التىن كەنىش.

ونەردى ءسۇيۋدىڭ وزىندىك فورمۋلاسىن جاساعان شەبەردىڭ شىعارماشىلىعى تەڭىز تۇبىندە جاتقان گاۋھار تاس سەكىلدى. سول تەڭىزدى كەشىپ وتۋگە ازىرگە ەشكىمنىڭ جۇرەگى داۋالار ەمەس. بايىرعى قازاقتىڭ باتىل بەينەسىن قايتا تىرىلتۋگە ۇمتىلعان سۋرەتشىنىڭ تاعىلىمى ءالى دە ۋاقىت تارازىسىنا سالىنىپ، ءوز باعاسىن الادى دەگەن ويدامىز. اتامىز شوپان بولعان سوڭ با، ءبىز تەك «مالشىلار» كارتيناسىنىڭ ماڭايىنا عانا باردىق. ءارى قاراي ۋاقىت ەنشىسىندە.

egemen.kz