كارى قۇرلىقتىڭ «قوجايىنى» كىم؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات -الەمدەگى قۋاتتى ەكونوميكا سانالاتىن ەۋروپالىق وداق ءبىرقاتار ىشكى ماسەلەگە تاپ بولىپ وتىر.

سونىڭ ءبىرى - ۇيىم پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءوزارا تۇسىنىسە الماۋى. كەيىنگى كەزدە بۇل انىق بايقالا باستادى. اسىرەسە، كوروناۆيرۋس پاندەمياسى كارى قۇرلىقتى قۇرساۋىنا العاندا وداقتىڭ باسشىلارى ۇزاق ۋاقىت ورتاق مامىلەگە قول جەتكىزبەي، «اققۋ، شورتان ءھام شاياننىڭ» كەرىن كەلتىرگەن ەدى.

ەۋروپالىق وداقتاعى ىشكى جالپى ءونىم كورسەتكىشىنىڭ كولەمى بىلتىر 15 تريلليون دوللار بولدى. بۇل جالپى الەم ەكونوميكاسىنىڭ التىدان ءبىرىن قۇرايدى. سونداي- اق ە و الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ەكسپورتتاۋشى رەتىندە بەلگىلى. ماسەلەن، 2019 -جىلى وداققا مۇشە مەملەكەتتەر قۇنى 2,13 تريلليون ەۋرودان اساتىن تاۋاردى باسقا ەلدەرگە ساتقان. ءوز كەزەگىندە 1,93 تريلليون ەۋرونىڭ ءونىمىن يمپورتتاعان. بۇل - ەۋروپالىق وداقتان تىس ايماقتارمەن جاسالعان ساۋدا- ەكونوميكالىق بايلانىس.

وسىنداي الپاۋىت ۇيىمدى باسقارۋ بىرنەشە ادامعا سەنىپ تاپسىرىلعان. سانامالاپ بەرسەك، بۇگىندە ەۋروپالىق وداقتىڭ ءتۇرلى ينستيتۋتتارىن باسقاراتىن 11 پرەزيدەنت بار ەكەن. سولاردىڭ ىشىندە ۇشەۋىنىڭ شوقتىعى باسقالاردان بيىك تۇر.

دەۆيد- ماريا ساسسولي ەۋروپالىق پارلامەنتتى باسقارادى. ول 2019 -جىلى سايلانعان بولاتىن. بيىلعى جەلتوقساندا ساسسولي مىرزانىڭ وكىلەتتىگى اياقتالادى. ەۋروپالىق پارلامەنت پرەزيدەنتىن پالاتا مۇشەلەرى سايلايدى. ونىڭ مىندەتىنە پارلامەنت جۇمىسىن زاڭعا سايكەس جۇرگىزۋ، ونىڭ جۇمىسى مەن مىندەتتەرىن ناقتىلاۋ، زاڭدى جانە حالىقارالىق قاتىناستار ماسەلەسىندە ەۋروپالىق پارلامەنت اتىنان وكىلدىك ەتۋ جاتادى. سونداي- اق ەۋروپالىق وداقتىڭ بيۋدجەتىن بەكىتەتىن دە وسى ينستيتۋت.

ە و- داعى تاعى ءبىر بەدەلدى ۇيىم - ەۋروپالىق كەڭەس. قازىرگى تاڭدا ونىڭ پرەزيدەنتى - چارلز ميشەل. ەۋروپالىق كەڭەس پرەزيدەنتىن ە و- عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى سايلايدى. ءار ءۇش جىل سايىن اۋىسىپ وتىرادى. بۇل ينستيتۋت پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتى - كەڭەس جۇمىسىن باسقارۋ، ەۋروپالىق وداق قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىنداۋ، ەۋروپالىق كوميسسيامەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ جانە سىرتقى جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىندە ەو اتىنان وكىلدىك ەتۋ.

ءۇشىنشى بەلدى ۇيىم - ەۋروپالىق كوميسسيا. بۇل ينستيتۋتتىڭ ەرەكشەلىگى سول، ونىڭ پرەزيدەنتىن 4 -جىل مەرزىمگە ە و- عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى سايلايدى. قازىرگى تاڭدا كوميسسيانى ۋرسۋلا فون دەر ليايەن باسقارادى. بۇل پرەزيدەنت كوميسسيا جۇمىسىن جۇرگىزۋگە، ەۋروپالىق وداق ساياساتىن ىسكە اسىرۋدى باقىلاۋعا، G7 ەلدەرىنىڭ جيىندارىنا قاتىسۋعا، وداق پەن وعان مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ماسەلەلەردى شەشۋگە مىندەتتى.

بۇدان بولەك، ەۋروپالىق وداق كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتتىگى دەگەن لاۋازىم بار. ءبىراق بۇل پرەزيدەنتتىك جىل سايىن مۇشە مەملەكەتتەرگە رەتىمەن اۋىسىپ وتىراتىندىقتان، كارى قۇرلىقتى بيلەۋگە تالاسۋدا اسا ماڭىزعا يە ەمەس.

بۇرىن ەۋروپالىق وداقتىڭ پرەزيدەنتتەرى قۇرلىقتىڭ «قوجايىنى» كىم ەكەنىن كورسەتۋگە اسا ۇمتىلا قويمايتىن. ونداي امبيتسياسى بولسا دا، ونىسىن بىلايعى جۇرتقا بايقاتپايتىن. ءبىراق كەيىنگى كەزدە پرەزيدەنتتەردىڭ ءوزارا تايتالاسى انىق اڭعارىلا باستادى.

ەستەرىڭىزگە سالساق، بيىلعى ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا ەۋروپالىق كەڭەس پرەزيدەنتى چارلز ميشەل مەن ەۋروپالىق كوميسسيا باسشىسى ۋرسۋلا فون دەر ليايەن تۇركياعا ساپارمەن بارعان- دى. سول كەزدە بۇكىل الەم ەرەكشە وقيعاعا كۋا بولدى. تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تاييپ ەردوعان مەن قوناقتاردىڭ كەزدەسۋى كەزىندە تورگە ەكى- اق ۇستەل قويىلىپتى. ونىڭ بىرىنە ەردوعان جايعاسسا، ەكىنشىسىنە چارلز ميشەل وتىردى. ال ۋرسۋلا فون دەر ليايەن بىرنەشە سەكۋند بۇعان تۇسىنبەي قالىپ، كەيىننەن اۋدارماشىنىڭ قاراما- قارسىسىنداعى ديۆانعا جايعاستى.

«سوفاگەيت» اتانىپ كەتكەن وسى ءساتتىڭ ۆيدەوسى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تاراعاننان كەيىن- اق بۇكىل ەۋروپا ءدۇر ەتە ءتۇستى. بۇل تۇسىنىكتى دە. ويتكەنى، ۋرسۋلا فون دەر ليايەن دە، چارلز ميشەل دە تەڭ دەڭگەيلى پرەزيدەنتتەر. سوندىقتان پروتوكول بويىنشا ەكەۋى دە ر. ەردوعانمەن بىرگە وتىرۋى ءتيىس- تۇعىن.

العاشقىدا ەرىنبەگەننىڭ ءبارى تۇركيانى ايىپتاپ شىققان. كەيىنىرەك تۇركيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ميەۆليۋت چاۆۋشوگلۋ ماسەلەنىڭ اق- قاراسىن ايتىپ بەردى. ونىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، باسشىلاردى وسىلاي وتىرعىزۋ ەۋروپالىق وداق تاراپىنىڭ ۇسىنىسى بولعان.

جالپى، ۋرسۋلا فون دەر ليايەن مەن چارلز ميشەلدىڭ وسىنداي وعاش ساتكە تاپ كەلۋى ءبىرىنشى رەت ەمەس. ەكى پرەزيدەنت بۇعان دەيىن دە بىرنەشە مارتە باسەكەلەستىگىن اڭعارتىپ قويعان. اسىرەسە، اتى دارداي ەكى ينستيتۋتتىڭ تىزگىنىن ۇستاعالى ىشكى تارتىس باستالدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

ماسەلەن، ۋرسۋلا فون دەر ليايەن قىزمەتىنە كىرىسە سالا ەفيوپياعا ساپارمەن بارىپ، افريكالىق وداققا مۇشە ەلدەردىڭ باسشىلارىمەن كەزدەستى. كەيىنىرەك چارلز ميشەل ءدال سولاي قارا قۇرلىققا تارتىپ كەتتى. وسى ساپاردان ءۇش اپتا وتپەستەن ۋرسۋلا حانىم قايتادان ادديس ابەباعا ات باسىن بۇردى.

بىلتىرعى قاڭتاردا دا ۇيىم باسشىلارى باسەكەلەستىگىنە كۋا بولدىق. بەرليندە ليۆياداعى ازاماتتىق سوعىسقا قاتىستى كونفەرەنتسيا وتكەن- ءدى. جيىنعا چ. ميشەل مەن ۋ. ليايەن، سونداي- اق ەۋروپالىق وداقتىڭ سىرتقى ىستەر جونىندەگى جوعارعى وكىلى دجوزەف بوررەل قاتىستى. ءبىر قىزىعى، ە و- نىڭ ءۇش باسشىسى ورتاق مالىمدەمە جاساۋى ءتيىس ەدى. ءبىراق كونفەرەنسيا بارىسىندا چ. ميشەل ءوزى جەكە سويلەپ، ۋ. ليايەن مەن دج. بوررەل ورتاق مالىمدەمەمەن شەكتەلدى.

بىلتىر يەرۋساليمدە وتكەن حولوكوست فورۋمىندا دا ىشكى تارتىستىڭ ەلەمەنتتەرىن انىق اڭعاردىق. جيىن بارىسىندا شارتاراپتان كەلگەن مەملەكەت باسشىلارى مەن ۇيىم باسشىلارى قىرشىننان كەتكەن بوزداقتار رۋحىنا ارناپ گۇل شوقتارىن قويدى. ەۋروپالىق وداق اتىنان فورۋمعا چ. ميشەل مەن ۋ. ليايەن، سونداي- اق ەۋروپالىق پارلامەنت پرەزيدەنتى دەۆيد- ماريا ساسسولي قاتىستى.

ءتارتىپ بويىنشا گۇل شوعىن ۇشەۋى بىرگە اپارىپ قويۋى ءتيىس بولاتىن. ءبىراق بۇل جولى دا چ. ميشەل العا ءتۇسىپ، گۇلدى ءوزى كوتەرىپ اپاردى. ونىڭ ءىزىن الا جۇرگەن ۋ. ليايەن مەن د. ساسسولي امالسىز ءوز ورنىندا تۇرعان گۇل شوعىنا قولىن تيگىزۋمەن شەكتەلدى.

نەگىزى ەۋروپالىق وداقتىڭ جەكە- دارا كوشباسشىسى اتانۋعا تالپىنۋدىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. ەو - عا مۇشە مەملەكەتتەر 2007 -جىلى پورتۋگالياعا جينالىپ، ليسسابون كەلىسىمىنە قول قويدى. اتالعان كەلىسىمگە سايكەس، ەۋروپالىق كەڭەستىڭ پرەزيدەنتتىگى تۇراقتى تۇردە بەكىتىلدى. وعان دەيىن وداققا ءتوراعالىق ەتەتىن مەملەكەت كەڭەستىڭ پرەزيدەنتىن تاعايىندايتىن.

وسىلايشا، جوق جەردەن پرەزيدەنتتەردىڭ كوبەيۋى ءوزارا باقتالاستىق تۋدىردى. سوندىقتان شىعار، 2017 -جىلى ەۋروپالىق كوميسسيانىڭ سول كەزدەگى باسشىسى جان- كلاۋد يۋنكەر ەكى قىزمەتتى بىرىكتىرۋدى ۇسىنعان بولاتىن.

«ەگەر ەكى پرەزيدەنتتى بىرىكتىرسەك، ەۋروپا بۇدان دا بەتەر جاقسى قىزمەت ەتەتىن ەدى. ەگەر كەمەنى ءبىر كاپيتان باسقارسا، ەۋروپانى ءتۇسىنۋ وڭايعا تۇسەدى» ، دەگەن ەدى ج. يۋنكەر.

كەي ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، كەيىنگى كەزدە ەۋروپالىق وداقتىڭ نەگىزگى كوشباسشىسى اتانۋعا تالپىنۋدىڭ استارى بار دەپ ەسەپتەيدى. Politico.eu سايتىنىڭ جازۋىنشا، ۋ. ليايەن دە، چ. ميشەل دە ءوز ەلىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا تىرىسادى.

ماسەلەن، ۋرسۋلا حانىم كەزىندە گەرمانيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارعان. سونداي- اق بۋندەس- كانتسلەر انگەلا مەركەلدىڭ قول استىندا جۇمىس ىستەپ، ونىڭ مەكتەبىنەن وتكەن.

ۇلتى فرانسۋز چ. ميشەل بىرنەشە جىل بەلگيانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى رەتىندە تەر توكتى. سوعان قاراماستان، وعان فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكروننىڭ ىقپالى ۇلكەن دەپ ەسەپتەيتىندەر كوپ. ال گەرمانيا مەن فرانتسيا وداقتاعى ەڭ ۇلكەن مەملەكەتتەر ەكەنى تۇسىنىكتى.

قورىتا ايتقاندا، ەۋروپالىق وداقتىڭ باسشىلارى ءوزارا باسەكەلەسىپ، نەگىزگى ماسەلەدەن نازارىن اۋدارىپ العانداي. مۇندايدى دانا حالقىمىز «قويشى كوپ بولسا، قوي ارام ولەدى» دەپ قىسقا قايىرعان عوي. سوندىقتان كارى قۇرلىقتاعى قازىرگى احۋالعا قاراپ وتىرىپ، «پرەزيدەنت كوپ بولسا، ەۋروپالىق وداقتىڭ كەلەشەگى قالاي بولار ەكەن؟ .. « دەگەن وي كەلمەي قويمايدى.

اباي وتار

egemen.kz