قاي ەلدەر ءولىم جازاسىنا كەسۋدەن كوش باستاپ تۇر: قازاقستاندا جاعداي قالاي؟

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - 2020 -جىلى دۇنيە جۇزىندە ولىمگە كەسۋ ۇكىمى ازايدى.

بۇل تۋرالى Amnesty International قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى حابارلادى. ۇيىمنىڭ دەرەگىنشە، بىلتىر 18 ەلدە 483 ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن. 2019 -جىلمەن سالىستىرعاندا %26 عا ازايعان. 2019 -جىلى 20 ەلدە 657 ادامعا وسىنداي ۇكىم شىعارىلعان.

بۇل 2007 -جىلدان بەرگى ەڭ از كورسەتكىش. ايتا كەتەيىك، مۇنداي دەرەك 2007 -جىلدان باستاپ ەسەپتەلەدى.

Amnesty International ۇيىمىنىڭ دەرەگىنشە، ءولىم جازاسىنىڭ كوبى قىتايدا، يراندا، ەگيپەتتە، يراكتا جانە ساۋد ارابياسىندا تىركەلگەن.

الەمدە مۇنداي جازا بويىنشا جەتەكشى ورىندا تۇرعان ەل - قىتاي. ۇيىمنىڭ مالىمەتىنشە، بۇل ەلدە ءولىم جازاسى ۇكىمىنىڭ اۋقىمى ءالى دە ناقتى بەلگىسىز. سەبەبى وندا مۇنداي مالىمەت مەملەكەتتىك قۇپيا سانالادى. الەمدىك دەرەك بويىنشا، بىلتىر 483 ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلسە، قىتايدا تىركەلگەن مىڭداعان دەرەك جوققا شىعارىلعان. وندا كوبىنە تابىسىن جاسىرعاندار، جالعان اقشا جاساعاندار، براكونەرلەر، 460 مىڭ دوللاردان ارتىق اقشا جىمقىرعان جەمقورلار قىلمىسىن ومىرىمەن وتەيدى.

قىتايدان كەيىن يراندا ءولىم جازاسى كوپ قولدانىلادى. مۇندا ءولىم جازاسى كىسى ءولتىرۋ، زورلاۋ، قارۋلى توناۋ، اداسۋ، قورلاۋ، ەسىرتكى ساۋداسى، جەزوكشەلىك، نەكە وپاسىزدىعى، ساتقىندىق جانە تىڭشىلىق، پورنوگرافيانى تاراتقانى ءۇشىن قولدانىلادى. بىلتىر بۇل ەلدە كامەلەتكە تولماعان 3 ادام ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن.

2019 -جىلى ءولىم جازاسىنىڭ كوپتىگى بويىنشا رەيتينگتە ساۋد ارابياسى ءۇشىنشى ورىندا بولعان. جازانى ورىنداۋدىڭ نەگىزگى ءتاسىلى - شاريعاتقا سايكەس باس الۋ. كەيدە «تاسبوران» ءادىسى قولدانىلادى. ساۋد ارابياسىندا قاساقانا كىسى ءولتىرۋ، گوموسەكسۋاليزم، توناۋ، زورلاۋ، ەسىرتكى ساۋدالاۋ نەمەسە ساقتاۋ، سيقىرشىلىق، ءتىپتى اتەيزم ءۇشىن ءولىم جازاسىنا كەسەدى. ءبىراق امان قالۋدىڭ جالعىز مۇمكىندىگى بار: زارداپ شەككەن تاراپقا (ەگەر ول كەلىسسە) «قان اقىسى» دەپ اتالاتىن وتەم تولەۋ قاجەت. بۇل ەلدە 2020 -جىلى ءولىم جازاسى %85 عا، 184 تەن 27 گە دەيىن ازايعان.

2020 -جىلى تىركەلگەن ءولىم جازاسى دەرەگىنىڭ %88 ى ءتورت ەلدە بولعان. ولار: يران، ەگيپەت، يراك جانە ساۋد ارابياسى.

Amnesty International ۇيىمىنىڭ حابارلاۋىنشا، 2020-جىلى ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن 483 ادامنىڭ ىشىندە 16 ايەلدىڭ (%3) توعىزى يراندا، تورتەۋى ەگيپەتتە، ەكەۋى ساۋد ارابياسىندا، بىرەۋى وماندا تىركەلگەنىن انىقتادى.

ەگيپەتتە ءولىم جازاسىنىڭ سانى 32 دەن 107 گە دەيىن، ءۇش ەسە ارتتى. ال يراكتا، كەرىسىنشە، مۇنداي جازاعا تارتىلعاندار سانى ەكى ەسە ازايدى (2019 -جىلى 100 بولسا، 2020 -جىلى 45).

ءۇندىستاندا، وماندا، كاتاردا جانە تايۆاندا ءولىم جازاسى قايتا ەنگىزىلگەن. بەلارۋستە، پاكىستاندا، سۋداندا، باحرەيندە، سينگاپۋردە جانە جاپونيادا بىردە-ءبىر ءولىم جازاسى تاعايىندالماعان. بۇل ەلدەردە مۇنداي جازا 2019-2018 -جىلدارى ەنگىزىلگەن.

2020 -جىلدىڭ سوڭىنداعى دەرەك بويىنشا، 108 ەل بارلىق قىلمىس ءۇشىن تاعايىندالاتىن ءولىم جازاسىن الىپ تاستادى، ال 144 ەل زاڭ بويىنشا ءولىم جازاسىنان باس تارتتى. قازاقستان، رەسەي جانە تاجىكستان ءولىم جازاسىنا ءموراتوريدى ساقتاۋدى جالعاستىردى.

Amnesty International ۇيىمى 33 ەلدە ءولىم جازاسى جەڭىلدەگەنىن نەمەسە كەشىرىلگەنىن انىقتادى: اۋعانستان، بانگلادەش، باربادوس، گانا، گايانا، ءۇندىستان، يندونەزيا، كەنيا، يەمەن، كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى، كەنيا، كۋۆەيت، لەسوتو، مالايزيا، ماروككو/باتىس ساحارا، ميانما، نيگەريا، نيگەريا، ومان، پاكىستان، سينگاپۋر، سەررا- لەونە، وڭتۇستىك كورەيا، سۋدان، سيريا، تانزانيا، تايلاند، ترينيداد جانە توباگو، ا ق ش، شري-لەونە جانە جاپونيا.

2020 -جىلى ءولىم جازاسى مىناداي ادىستەرمەن ورىندالدى: باسىن كەسۋ، ەلەكتر توعىمەن سوعۋ، اسۋ، ولىممەن ينەكتسيالاۋ جانە اتۋ.

قازاقستان

قازاقستان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ شتاب- پاتەرىندە ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى حالىقارالىق پاكتىگە تىركەلگەن ەكىنشى فاكۋلتاتيۆتىك حاتتاماعا قول قويدى. سول ارقىلى ەلىمىز بۇل جازانى قولدامايتىن سىڭاي تانىتتى. ءولىم جازاسىن توقتاتۋ ماسەلەسى ەلىمىزدە 20 جىلعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى تالقىلانىپ كەلەدى.

2003 -جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءولىم جازاسىنا قاتىستى موراتوري جاريالادى. دەگەنمەن ول موراتوري سۋديالارعا ادامدى ءولىم جازاسىنا كەسۋگە كەدەرگى كەلتىرمەدى. قىلمىستىق كودەكس بويىنشا، سۋديا سوتتالۋشىنى ءولىم جازاسىنا كەسە الادى. الايدا ءولىم جازاسى ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا اۋىستىرىلدى. ال ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعاندار قوستاناي وبلىسىنداعى «قارا بۇركىت» تۇرمەسىندە جازاسىن وتەيدى.

قىلمىستىق كودەكستە كورسەتىلگەن ءولىم جازاسى قۇرامىندا 17 قىلمىس ءتۇرى بولعان. ونىڭ قاتارىندا «مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاساۋ»، «تەرروريستىك قىلمىستار»، «سوعىس ۋاقىتىندا جاسالعان قىلمىستار» بار.

قازاقستاندا ءولىم جازاسىنا موراتوري ەنگىزىلگەنگە دەيىن 536 ادامعا ءولىم جازاسى كەسىلگەن. ال موراتوري ەنگىزىلگەننەن كەيىن 5 ادامعا ءولىم جازاسى تاعايىندالعان. ءبىراق ولار بۇل جازانىڭ ورنىنا ءومىر بويى تۇرمەگە قامالدى.

قازاقستاندا ءولىم جازاسىنا سوڭعى رەت 2016 -جىلى كەسكەن. 4 جىل بۇرىن الماتىدا پوليتسيا ءبولىمى مەن ۇ ق ك دەپارتامەنتىنە قارۋلى شابۋىل جاسالىپ، سالدارىنان 10 ادام قازا تاپقان ەدى. شابۋىلعا كۇدىكتى رەتىندە 1990 -جىلى تۋعان، بۇعان دەيىن ەكى رەت سوتتالعان رۋسلان كۇلەكبايەۆ ۇستالعان بولاتىن. كەيىن الماتى سوتى ونى «تەراكت جاسادى» دەپ تانىپ، ءولىم جازاسىنا كەستى.


سوڭعى جاڭالىقتار