جەتى عاشىق جايلى نە بىلەمىز؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقتا جەتى سانى قاسيەتتى سانالاتىنى بەلگىلى. جەتى اتا، جەتى قازىنا دەپ جاتامىز.

سونداي قاسيەتتى اتاۋدىڭ ءبىرى - جەتى عاشىق. سوناۋ شىعىس حالقىنان باستاۋ العان عاشىقتىق حيكايا قازاق دالاسىنا دا جەتىپ، عاشىقتىق داستاندار دەگەن بولەك اتاۋ الدى.

ەگەر ەۋروپادا «رومەو مەن دجۋلەتتانىڭ» ماحابباتى اڭىز بوپ ايتىلسا، قازاق جەرىندە «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» اڭىزىمەن بىرگە شىعىس مادەنيەتىنەن كەلگەن «ءلايلى مەن ءماجنۇن» داستانى ونەگە بوپ ايتىلدى.

قازاق دالاسىندا تاراعان جەتى عاشىق مىنالار: ءلايلى-ءماجنۇن، ءجۇسىپ-زىليقا، فارحاد-شىرىن، تاھير-زۋھرا، ارزۋ-قامبار، ۋالىك-عافرا، ۋاكي-كۇلشاي.

ال كەي دەرەكتەردە جەتى عاشىقتىڭ نۇسقاسى بىلاي بەرىلەدى: ءلايلى-ءماجنۇن، ءجۇسىپ-زىليقا، فارحاد-شىرىن، باھرام-كۇلاندا، سەيپىلمالىك-جامال، بوزجىگىت-انۋلا (كەي نۇسقالاردا قاراشاش)، زيادا - حورلى (حورلى-عايىم).

ءبىر ايتا كەتەرلىگى، شىعىستىڭ عاشىقتىق داستاندارى قازاق جەرىندە وزگەشە سارىنمەن، بولەك موتيۆپەن جىرلانعان. سوندىقتان شىعىس حيكايالارىنىڭ جەلىسىنە قۇرىلعان قازاق داستاندارى دەسەك بولادى.

ءلايلى مەن ءماجنۇن

ءلايلى مەن ءماجنۇن حيكاياسى - شىعىس حالىقتارى اراسىندا ەڭ كەڭ تارالعان عاشىقتىق قيسساسى. اراب ەلىندە VII- VIII عاسىردا كايس يبن مۋاد ەسىمدى اقىن ءومىر سۇرگەن. سونىڭ ماحابباتىن جىرلايتىن داستان.

وقيعا بىلاي بولعان. اراب جەرىندە ءبىر پەرزەنتكە زار بولعان داۋلەتى اسقان ءبىر باي اللادان جاتسا- تۇرسا بالا سۇرايدى. تىلەگى قابىل بولىپ، ءبىر ۇل كورەدى. ەسىمىن قايىس دەپ قويادى. ءبىراق ءسابي ومىرگە كەلگەنىمەن، كۇندىز-ءتۇنى جىلاى بەرەدى. ءبىراق ءلايلى ەسىمدى ءسابيدى كورگەندە جىلاعانىن قويادى.

قايىس پەن ءلايلى بالا كەزىندە-اق ءبىر-ءبىرىن كورسە عانا ۋانىپ، بىرگە وسەدى. ون جاسىندا ەكەۋى ءبىر مولداعا مەكتەپكە بارىپ، سول جەردە كۇندە كەزدەسىپ ءجۇرىپ، عاشىقتىقتىڭ تورىنا شىرمالادى. قىزدىڭ اناسى ەلدىڭ قاۋەسەت سوزىنەن قورقىپ، ءلايلىنى ۇيىنەن شىعارماي قويادى. قىزدى كورمەسە تۇرا المايتىن حالگە جەتكەن قايىس ەسىنەن تانىپ، اقىلىنان اداسادى.

اكەسى جىندى ادامعا قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ قىزى ءلايلىنى بوتەن بىرەۋگە تۇرمىسقا بەرىپ جىبەرەدى. مۇنى ەستىگەن عاشىق جىگىت جاپان ءتۇزدى كەزىپ كەتەدى. ءسويتىپ قايىس «ءماجنۇن» اتالادى. ەلدەن جىراق كەتكەن ءماجنۇننىڭ كوكىرەگى تولعان اششى شەردى ۇشقان قۇس پەن جورتقان اڭنان باسقا ەشبىر جان تۇسىنبەيدى.

ەڭ سۇمدىعى دا سول - ءلايلى دە قوسىلعان جارىمەن باقىتتى عۇمىر كەشە الماي، قايىستى اڭساپ، قۇسادان قايتىس بولادى.

ءجۇسىپ-زىليقا

بۇل - ءجۇسىپ پايعامباردىڭ عاشىقتىق حيكاياسىن جىرلايتىن داستان. ءجۇسىپ پايعامباردىڭ قۇرانداعى وقيعاسىن ءبارىمىز بىلەتىن بولارمىز. جەر بەتىندەگى ەڭ سۇلۋ پايعامبار ءدال وسى ءجۇسىپ بولعان دەسەدى.

ءجۇسىپتىڭ داستانداعى وقيعاسى مىنانداي. ءبىر اكەدەن 12 باۋىر تاراعان ءجۇسىپ ەڭ كەنجەسى بولادى. ءجۇسىپتىڭ ءبىر قاسيەتى - ءتۇس كورەتىنى. تۇسىندە ءىس كورەتىن ءجۇسىپ 11 باۋىرىنىڭ وزىنە باس يەگەنىن كورىپ، مۇنى باۋىرلارىنا ايتادى. مۇنى كورە الماعان اعالارى ءجۇسىپتى قۇلدىققا بەرىپ تىنادى.

ءجۇسىپتى قۇلدىق مىسىر بيلەۋشىلەرىنىڭ ءبىرى ساتىپ الادى. ول - پاتشانىڭ ءۋازىرى ءارى قازىنا باسشىسى بولاتىن. جاس جىگىتتى قۇلدىققا ساتىپ الىپ، قىزى زىليحاعا تاپسىرادى. ءجۇسىپ پەن زىليحا ۇيلەنىپ، ون ەكى ۇل كورەدى.

بۇل وقيعا قۇران كارىمدە دە ايتىلعان دەسەدى. ءبىراق مۇندا قوس عاشىقتىڭ ءبىر-بىرىنە ۇيلەنگەنى جايلى ءسوز جوق. ءبىراق وقيعانىڭ مىسىر جەرى ەكەنى ايتىلعان. زىليحا اتى اتالماعان، تەك ايەل دەپ جازىلعان. تاپسىرلەردە ول ايەلدى پاتشا ءۋازىرىنىڭ ايەلى دەپ جازىلعان.

فارحاد-شىرىن

بۇل قوس عاشىقتىڭ وقيعاسى مىناداي. يران ەلىندە ءبىر قارت پاتشا بولىپتى. ونىڭ حۇسراۋ دەگەن جالعىز ۇلى بار ەكەن. حۇسراۋ كوپ وقىپ، ەر جەتىپ، ادەپتى جىگىت بولادى.

حۇسراۋ ءادىل تاپشا مەحينباۋ مەن ونىڭ سۇلۋ جيەنى شىرىن جايلى اڭگىمەلەردى ەستىپ ءجۇرىپ، شىرىنعا سىرتتاي عاشىق بوپ قالادى. اقىر سوڭى ەكەۋى ارمەنيادا كەزدەسىپ، شىرىن دا وعان عاشىق بولادى. ەكى عاشىق ەكى ەلدىڭ شەكاراسىندا كەزدەسەدى.

ءبىراق وسى ساتتە حۇسراۋدىڭ اكەسى قايتىس بولادى دا، ەلىنە قايتۋعا تۋرا كەلەدى. الايدا ەلىنە ورالعانىمەن، اكەسىنىڭ تاعىنا وتىرا الماي، قىسىم كورەدى. سودان شىرىننىڭ ەلىنە - ارمەنياعا قايتۋعا تۋرا كەلەدى. شىرىن تويعا اسىقپاۋ كەرەگىن ايتىپ، جىگىتكە الدىمەن يران تاعىن قايتارىپ ال دەپ كەڭەس بەرەدى. سودان حۇسراۋ جاردەم الۋ ءۇشىن ريمگە (ۆيزانتيا) بارىپ، ريم پاتشاسىنان اسكەر الادى ءارى ونىڭ قىزى ماريامعا ۇيلەنىپ قايتادى.

حۇسراۋ اكەسىنىڭ تاعىنا وتىرعان كەزدە مەحينبانۋ دۇنيەدەن ءوتىپ، پاتشا تاعىنا شىرىن وتىرادى. شىرىن مەملەكەتتى ادىلدىكپەن، بىلگىرلىكپەن باسقارادى. قالالار بۇرىنعىدان دا گۇلدەنە تۇسەدى. ەلدىڭ داۋلەتى ارتادى.

پاتشا شىرىن سول كەزدە فارحاد دەگەن اتاقتى ۇستا جىگىتتى شاقىرىپ، ءشول-دالانى سۋلاندىراتىن كانالدار قازدىرادى. ءسويتىپ جۇرگەندە فارحاد شىرىنعا عاشىق بولىپ قالادى. بۇعان قاتتى اشۋلانعان حۇسراۋ قالايدا فارحادتى قۇرتپاق بولادى.

ءسويتىپ بەسوتان تاۋىنان جارىپ جول سالىپ جاتقان فارحادقا حۇسراۋ شىرىن ءولدى دەگەن حابار جەتكىزەدى. بۇعان شىداي الماي فارحاد ءوزىن-ءوزى ولتىرەدى.

تاھير-زۋھرا

تاھير مەن زۋھرانىڭ عاشىقتىق حيكاياسى دا باسقا ليريكالىق داستاندارعا ۇقساس. ەكەۋى دە تاعدىردىڭ كەسىرىنەن قوسىلا الماي، دۇشپاندارىنىڭ كەسىرىنەن قازا تابادى.

عاشىقتىق وقيعانىڭ جەلىسى مىناداي. شىعىستا ءبىر پاتشا مەن ءۋازىرى ءومىر ءسۇرىپتى. ءبىراق ەكەۋىندە دە بالا بولمايدى. ءبىر كۇنى ەكەۋى الىپ باۋ-باقتىڭ ىشىندە ءبىر اقساقالعا جولىعىپ، جاعدايىن باياندايدى. اقساقال ەكى المانى بەرىپ، ايەلدەرىنە جەگىزۋدى وتىنەدى. ءارى قىز بەن ۇل دۇنيەگە كەلسە، ۇلعا تاھير دەپ، ال قىزعا زۋھرا دەپ ات قويۋىن ءارى بەسىك قۇدا بولۋىن وسيەت ەتەدى.

سودان پاتشانىڭ دا، ءۋازىردىڭ دە ايەلى ومىرگە ءسابي اكەلەدى. ءبىراق پاتشا ۇلدى قالاعان ەكەن. دۇنيەگە كەلگەن قىز بالانى ءولتىرۋدى بۇيرىق ەتەدى. ال ءۋازىردىڭ وتباسىندا ۇل دۇنيەگە كەلەدى. ءبىراق ءۋازىر بۇعان قاتتى قۋانىپ، اتتان قۇلاپ مەرت بولادى. سودان تاھير اش-جالاڭاش ءومىر سۇرەدى.

پاتشا قىز بالانى ءولتىر دەپ بۇيرىق بەرگەنىمەن، ساراي قىزمەتشىلەرى ءسابيدى امان الىپ قالادى. كەيىن قىزىنىڭ ءدىن-امان ەكەنىن بىلگەن پاتشا ونى قۋانا-قۋانا قارسى الادى.

تاھير الاڭسىز جۇرگەندە، اياق استىنان وعان اتاستىرعان قىز بارىن، ەسىمى زۋھرا ەكەنىن ءبىلىپ تاعات تاپپاي كەتەدى. اقىرى زۋحرانى تاۋىپ الادى. بىرگە مەكتەپتە وقيدى. اش-جالاڭاش تاھيرگە قىزىن بەرگىسى كەلمەگەن پاتشا ۇلدى ساندىققا بايلاپ سالىپ، وزەنگە اعىزىپ جىبەرەدى. ءبىراق ءتىرى قالادى. ونى تاۋىپ العان باسقا پاتشالىقتىڭ قىزىنا ۇيلەنىپ، سوندا قالادى.

زۋحرا دا امالسىزدان ەلىندەگى ءبىر بايعا تۇرمىسقا شىعادى. ءبىراق ءبىر كۇنى ءتۇس كورىپ، ءتاھيردىڭ ءتىرى ەكەنىنە كوزى جەتەدى. اۋىل-ايماققا ادام سالىپ، حابار جىبەرەدى. مۇنى ەستىگەن تاھير دە، ايەلىنە بار شىندىقتى ايتىپ، زۋحرانى ىزدەۋگە كەتەدى.

بۇدان حاباردار بولعان زۋحرانىڭ ەرى ءتاھيردى ۇستاپ الىپ ولتىرەدى. قايعىلى حاباردى ەستىگەن زۋحرا جاسىرىنىپ بارىپ، ءتاھيردىڭ قابىرىنىڭ باسىنا كەلىپ وزىنە پىشاق سالىپ ولەدى.

massaget.kz