سايلانعان اكىم بيلىكتىڭ ەمەس، حالىقتىڭ وكىلى بولادى
الەمدىك تاجىريبە سايلاۋ ارقىلى قىزمەتكە كەلگەن باسشى تۇرعىنداردىڭ ۇنىنە قۇلاق اسۋعا مۇددەلى بولاتىنىن كورسەتكەن، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.
مەملەكەت باسشىسى 2020 -جىلعى 1-قىركۇيەكتەگى «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس- قيمىل كەزەڭى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋدى ەنگىزۋدىڭ قاجەتتىگىن ايتتى.
بۇل ماسەلە ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىستارىندا دا بىرنەشە رەت كوتەرىلگەن بولاتىن. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەلدەگى سايلاۋ زاڭناماسىنا ونداعان وزگەرتۋ مەن تۇزەتۋ ەنگىزەتىن زاڭ جوباسىن ماجىلىسكە تانىستىردى. جوبا بويىنشا اۋداندىق ماڭىزداعى قالالاردىڭ، اۋىلداردىڭ، كەنتتەردىڭ، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ اكىمدەرىن ەندى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءوزى تىكەلەي داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلايتىن بولادى.
تىكەلەي داۋىس بەرۋدىڭ ارتىقشىلىعى قانداي؟
قولدانىستاعى ءتارتىپ بويىنشا دا بۇل اكىمدەر نەگىزىنەن جاناما سايلاۋ ارقىلى تاعايىندالىپ كەلگەن. ءبىراق داۋىستى حالىق ەمەس، جەرگىلىكتى ءماسليحات دەپۋتاتتارى بەرەدى نەمەسە جەرگىلىكتى قوعامداستىق جينالىسى شەشەدى. ال ۇمىتكەردى اۋدان اكىمى ۇسىنادى. بۇل پروتسەستىڭ رەسميلەنىپ كەتكەنى سونشا، قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ساناسىندا اكىمدى اۋدان باسشىسى جەكە-دارا تاعايىندايدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. ويتكەنى، اۋدان اكىمى ۇسىنعان كانديداتۋرانى جەرگىلىكتى اكتيۆتەردىڭ قولداماي قويعان كەزى نەكەن-ساياق.
قاراپايىمداپ ايتساق، اكىمدى تىكەلەي حالىققا سايلاتۋ ارقىلى اۋدان باسشىسىنان گورى جەرلەستەرىنە باعىنىشتى ەتە ءتۇسۋ كوزدەلىپ وتىر. ءبىر جاعىنان اكىمدى وزدەرى سايلاعاندىقتان، حالىقتىڭ جەرگىلىكتى بيلىككە دەگەن سەنىمى دە ارتادى. بۇعان دەيىن اكىمدەر تۇرعىنداردىڭ الدىندا جوعارىدان تاعايىندالعان بيلىكتىڭ وكىلى رەتىندە ەسەپ بەرسە، ەندى حالىق سايلاعان قىزمەتكەر رەتىندە ەسەپ بەرەتىن بولادى.
«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ اۋىلدىق دەڭگەيدە ىسكە اسۋىن دا وسى رەفورما قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
ۇمىتكەردى كىم ۇسىنادى؟
سونىمەن، 2021 -جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا وكىلەتتىك مەرزىمى اياقتالاتىن 836 اۋىلدىق وكرۋگ اكىمى سايلاۋعا تۇسكەلى وتىر. بۇل حالىق پەن اۋىل اكىمدەرى ءۇشىن عانا ەمەس، سايلاۋ ناۋقانىن ۇيىمداستىرۋشىلار ءۇشىن دە جاڭا تاجىريبە بولماق. قازىرگى جۇيەدە اۋىل مەن كەنت دەڭگەيىندەگى اكىمنىڭ كانديداتۋراسىن اۋدان اكىمدىگى ۇسىناتىندىقتان، ونىڭ حالىقتان بۇرىن ءوزىن ۇسىنعان باسشىنىڭ قاباعىنا كوپ قارايتىنى بەلگىلى. جاڭا ءتارتىپ بويىنشا ۇمىتكەردى ساياسي پارتيالار ۇسىناتىن بولادى. ەگەر ۇمىتكەر ساياسي پارتيادا جوق بولسا، ءوز-ءوزىن ۇسىنا الادى. ول ءۇشىن ۇمىتكەر ءتيىستى اۋىلدىق وكرۋگتە تۇراتىن سايلاۋشىلاردىڭ كەمىندە %1 ىنىڭ قولىن جيناۋى كەرەك. قانداي دا ءبىر سەبەپپەن سايلاۋعا تۇسەتىن ۇمىتكەر بىرەۋ عانا بولسا، اۋداننىڭ نەمەسە وبلىستىق ماڭىزى بار قالانىڭ اكىمى سايلاۋدىڭ بالامالى نەگىزدە ءوتۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرى وسىنداي جۇيەمەن ءاربىر 4 جىل سايىن سايلانىپ وتىرادى.
داۋىستى كىم سانايدى؟
اۋىلدىق وكرۋگ اكىمىنىڭ سايلاۋى تاعايىندالعان كەيىن ۇمىتكەرلەردى تىركەۋ جۇرگىزىلەدى. تىركەۋدەن ءساتتى وتكەن كانديدات ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ ءبىر ەسەلەنگەن مولشەرىندە سايلاۋ جارناسىن تولەيدى. سايلاۋعا كولدەنەڭ كوك اتتىلاردىڭ ەنبەۋى ءۇشىن كانديداتتىڭ بىلىكتىلىك تالاپتارىنا قانشالىقتى ساي ەكەنى تەكسەرىلەدى. بۇل ءىستى اۋداندىق (قالالىق) سايلاۋ كوميسسياسى اتقارادى. اتالمىش كوميسسيا كانديداتتاردىڭ دەكلاراتسياسىن تەكسەرىپ، ۇگىت ناۋقانىن جۇرگىزۋگە، سايلاۋ وتكىزىپ، داۋىس ساناۋعا، سايلاۋ جارامسىز دەپ تانىلسا جانە ەكى كانديدات تەڭ داۋىس سانىن جيناعان بولسا، اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىنىڭ قايتا سايلاۋىن وتكىزۋگە مىندەتتى. اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىن سايلاۋ قورىتىندىلارى جەرگىلىكتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانادى. وسىدان كەيىن بارىپ ەڭ كوپ داۋىس جيناعان ۇمىتكەر اۋىلدىق وكرۋگ اكىمى رەتىندە تىركەلەدى. تىزگىندى تەڭ ۇستاۋ ءۇشىن اۋداننىڭ جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالانىڭ ءماسليحاتتارىنا اكىمگە سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋ وكىلەتى بەرىلەتىن بولادى.
دەمەك، اۋىلدىق وكرۋگ اكىمى تەك سايلانىپ قانا قويماي، ونى سايلاعان قاۋىمداستىق الدىندا باقىلاۋدا بولادى. قازىر وسى نورمانىڭ ءبارى قامتىلعان زاڭ جوبالارى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ قاراۋىندا جاتىر.
اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي