قازاق دالاسىنان قۇندى دەرەكتەر جيناعان - بۇگىن توماس اتكينسوننىڭ تۋعان كۇنى
ت. اتكينسون مەن ونىڭ ايەلى ليۋسي 1848-1852 -جىلدارى قازاقستاننىڭ ءبىرقاتار جەرلەرىندە بولىپ، تاريحي- ەتنوگرافيالىق، گەوگرافيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن. اتكينسوننىڭ 1858 -جىلى لوندوندا جارىق كورگەن «شىعىس جانە باتىس سىبىردەگى زەرتتەۋلەر» اتتى ەكى تومدىق ەڭبەگىندە سەمەي، اياگوز، قاپال، الماتى قالالارى مەن بەكىنىستەرىندەگى تۇرعىنداردىڭ شارۋاشىلىعى، قازاقتاردىڭ تۇرمىس- سالتى، ادەت- عۇرپى، بيلەۋشى توپتارى اراسىنداعى تالاس- تارتىس، شىڭعىستاۋ كۇمىس كەنى، بالىققا باي زايسان كولى جونىندە كوپتەگەن دەرەكتەر بار.
1860 -جىلى «ءامۋداريا بويىمەن ساياحات» اتتى كىتابى شىققان. وندا قازاق قوعامىن ىشتەي جەگىدەي جەپ جاتقان «بارىمتا» دەگەننىڭ كۋاسى بولدىم دەي كەلىپ، «تۇنگى اۋىلعا شابۋىل»، «اتتىلى قىرعىزداردىڭ ۇرىسى» اتتى سۋرەتتەر جاريالادى.
سوڭعى سۋرەتىندە قازاقتاردىڭ سول كەزدەگى قارۋ- جاراعى (ايبالتا، نايزا) بەينەلەنگەن.
قازاقتاردىڭ كيىمىن، تاماعىن، قىسقى كيىز ءۇيىن سۋرەتتەپ، بۇل جونىندە بىرنەشە ەتنوگرافيالىق گراۆيۋرالار، كوپ ماعلۇماتتار قالدىرعان. الاتاۋدىڭ سولتۇستىك بەتكەيىندە، زايسان مەن بالقاش ارالىعىندا كەزدەسكەن ءتۇرلى وبالار مەن كونە زيراتتاردىڭ قۇرىلىسىن سيپاتتاپ جازعان. ت. اتكينسون دالا تۇرعىندارىنىڭ اقىندىق رۋحىنا، ءتۇرلى جەر اتتارىنا (قاركول، قالماقتاۋ، اقتاس، ەرتىس، تاعى باسقالار) بايلانىستى اڭىز- اڭگىمەلەردى بايانداعان.
سۇيىك پەن ايعانىم اراسىنداعى سۇيىسپەنشىلىك، سۇيىكتىڭ ايعانىمدى الىپ قاشۋى، ايعانىمنىڭ قامىستى كول جاعاسىندا جولبارىستان وپات بولۋى تۋرالى حالىق اراسىندا ەرتەدەن كەلە جاتقان اڭىز جەلىسىن بايانداۋى دا اعىلشىن اۆتورىنىڭ قازاقتاردىڭ رۋحاني مادەنيەتىنە ءجىتى نازار اۋدارعانىن كورسەتەدى. ۇلىبريتانيالىق عالىم جوڭعار الاتاۋىن جانە تامشىبۇلاقتى ەرەكشە زەرتتەگەن. تامشىبۇلاقتىڭ سۇلۋلىعىنا ءتانتى بولعانى سونشالىق، توماس پەن ليۋسي قازاق جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن تۇڭعىش ۇلدارىنىڭ ەسىمىن الاتاۋ- تامشىبۇلاق دەپ قويعان. بۇگىندە بۇل ەسىم انگلياداعى ۇلكەن ءبىر اۋلەتتىڭ تەگىنە اينالىپ وتىر. قازاق دالاسىنا تابانى تيگەن ساياحاتشىنىڭ التىنشى ۇرپاعى - پيپا الاتاۋ- تامشىبۇلاق حانىم قازىرگى تاڭدا لوندون ماڭىنداعى ەلدىمەكەندەردىڭ بىرىندە تۇرادى. بۇگىندە ءدال وسى اتكينسوننىڭ ۇرپاقتارى تامشىبۇلاققا ۇلى بريتانيادان ارنايى كەلىپ، اتالارىنىڭ كىندىك قانى تامعان جەردىڭ اۋاسىمەن تىنىستاپ، ساياحات جاساۋدى داستۇرگە اينالدىرعان.
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى