جەر استىنداعى كول مەن ەجەلگى قيراندىلار. تۋريستەر قازاقستاننىڭ ەڭ قورقىنىشتى ەلەس- قالاسىنا بارۋعا قۇمار؟
Kaz.tengritravel.kz پورتالى Aviata.kz سەرۆيسىمەن بىرگە ەلەسكە اينالعان قورقىنىشتى قالا تۋرالى باياندايدى.
گۇلدەنۋدەن قۇلدىراۋعا دەيىن
شىمكەنتتەن سولتۇستىككە قاراي 135 شاقىرىم جەردە تاڭعاجايىپ مەكەن - بايجانساي قالاسى. كەڭەس وداعى جىلدارى بۇل جەردە قورعاسىن- مىرىش كەندەرى ءوندىرىلىپ، وڭدەلدى. بۇرىن تىرشىلىك قايناپ تۇرعاندا، قالا ءومىرى جانعا جايلى سانالاتىن. بۇل كەن كوزدەرى تاۋسىلعانعا دەيىن جالعاستى. ك س ر و- نىڭ قۇلاۋىمەن قارجىلاندىرۋ دا توقتاعانى بەلگىلى.
مۇراعات سۋرەتتەرى
«برەجنەۆ داۋىرىندە وبلىس ورتالىعىنىڭ تۇرعىندارى بايجانسايعا كيىم- كەشەك پەن ازىق- تۇلىك ساتىپ الۋ ءۇشىن ارنايى باراتىن، ويتكەنى ماسكەۋدەن ارنايى جەتكىزىلىپ، قامتاماسىز ەتىلەتىن. دۇكەن سورەلەرىندە قالاعاننىڭ ءبارى تابىلاتىن ەدى. ءتىپتى مۇندا جەكە اۋەجاي بولعان، ول جەردەن ان-2 ۇشاقتارى شىمكەنت پەن كەنتاۋعا قاتىناعان. قالاشىقتا مۋزىكالىق مەكتەپ، ال شاتقالداردىڭ بىرىندە دەمالىس ورتالىعى بولعان»، - دەپ ەسكە الادى ولكەتانۋشى الەكسەي گونچاروۆ.
مۇراعات سۋرەتتەرى
XX عاسىردىڭ باسىندا بۇل ايماقتا بايجان اسانبايەۆ دەگەن اڭشى ءومىر سۇرگەن. ول «اق تاستاردى» جيناپ، ولاردى ەرىتىپ، مىلتىعىنا وق جاساعان. ول «اق تاستاردىڭ» قورعاسىن ەكەنىنەن حابارى بولماعان. 1930 -جىلى عانا بايجان بۇل جەرلەردى گەولوگتارعا كورسەتكەن. مەتالل ءوندىرۋدىڭ جاڭا تاريحى وسىلاي باستالعان، سودان كەيىن پايدا بولعان اۋىل بايجانساي دەپ اتالعان.
الايدا، باسقا دەرەككوزدەر بويىنشا، مەتالل كەڭەس وكىمەتىنە دەيىن دە وندىرىلگەن، ونى ءبىرىنشى بولىپ اعىلشىندار تاپقان. ولار قورعاسىندى الدىمەن تۇيە كەرۋەنىمەن، سودان كەيىن پاروحودپەن ەۋروپاعا جونەلتكەن. جەرگىلىكتى تۇرعىندار 1978 -جىلى اعىلشىن ميلليونەرىنىڭ نەمەرەسى اتاسىنا تيەسىلى بولعان شاحتانى كورۋ ءۇشىن وسىندا كەلگەنىن ەسكە الادى.
قالا نەگە قاڭىراپ قالدى؟
وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارى جەرگىلىكتى كەننىڭ قورعاسىن قۇرامى تولىعىمەن وڭدەلىپ ءبىتتى، بۇل بايجانساي تاعدىرىنا اسەر ەتپەي قويمادى. 1994 -جىلى ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار جابىلدى. مامانداردىڭ بارلىعى جۇمىس ىستەپ تۇرعان باسقا كەنشىلەر قالالارىنا - جاڭاتاس، كەنتاۋ، شالقياعا كەتتى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار تۋعان قالاسىمەن قيماي قوشتاسىپ كەتە باردى.
قىزىقتى دەرەك. 1968 -جىلعى ساناق بويىنشا مۇندا 3900 ادام ءومىر سۇرگەن. 1999 -جىلى ولاردىڭ سانى 339 دى قۇرادى (169 ەر ادام جانە 170 ايەل)، ال 2009 -جىلعا قاراي 198 گە (98 ەر ادام جانە 100 ايەل) ازايدى. كەيبىر مالىمەتتەر بويىنشا، 2018 -جىلى بايجانساي قالاسىندا تەك بەس وتباسى عانا ءومىر سۇرگەن.
ايتا كەتسەك، ءۇش دۇركىن الەم چەمپيونى، 1968 جانە 1976 -جىلدارى سەمسەرلەسۋدەن ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى، 1972 -جىلعى وليمپيادا ويىندارىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى ەدۋارد ۆينوكۋروۆ وسى بايجانساي قالاسىنىڭ تۋماسى.
قازىرگى بايجانساي - بۇل قاڭىراپ جۇرتى عانا قالعان، بارلىق وركەنيەتتەن قالىس جاتقان قالاشىق. سونىمەن قاتار، تانىمال تۋريستىك باعىتقا اينالعان.
نەنى تاماشالاۋعا بولادى؟
ەسكى قيراندىلار، اكروپول - ساياحاتشىلار مادەنيەت ءۇيى مەن باسقا بەلگىلى مەكەمەلەردەن قالعان ۇيىندىلەردى وسىلاي اتايدى.
«كوز الدىمىزدا وزەننىڭ ءبىر جاعىنداعى تاس ۇيلەردىڭ قالدىقتارى جانە ەكىنشى جاعىندا قاراۋسىز قالعان سارايلار تۇر»، - دەيدى بايجانسايعا كەلگەن ساياحاتشىلاردىڭ ءبىرى.
بۇكىل قالا اۋماعىندا ءسىز وسىنداي قاراۋسىز قالعان بىرنەشە عيماراتتى كەزدەستىرەسىز. كەيبىرەۋلەرى ەجەلگى گرەك جانە ريم قالالارىنىڭ قيراندىلارىنا قاتتى ۇقسايدى.
ەسىڭىزدە بولسىن، بۇل قيراندىلار وتە نازىك، سوندىقتان مۇندا وتە مۇقيات قوزعالۋ قاجەت.
«اۋىلداعى ۇيلەردىڭ جابايى تاستان تۇرعىزىلعانى تاڭعالارلىق، ادەتتە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە تۇراتىن حالىق ءۇيدى جابايى تاستان تۇرعىزباعان. مۇنىڭ ەكى نۇسقاسى بار. ءبىرىنشىسى، ولاردى قولعا تۇسكەن جاپوندار سالعان. ەكىنشىسى بويىنشا، ولاردى مۇندا جەر اۋدارىلعان گرەكتەر مەن شەشەندەر سالعان»، - دەپ ولكەتانۋشى الەكسەي گونچاروۆ ءوز بولجامىمەن ءبولىستى.
قاراۋسىز قالعان ۇيلەردى شىمكەنتتىك بلوگەردىڭ بەينيەۆروليگىنەن كورە الاسىز.
ۆيدەو youtube/تاكەشي وسكارسون
مىنە، ەلەس- قالاشىقتىڭ مادەني مۇراسى رەتىندە ساقتالعان بىرنەشە ەسكەرتكىشتەر.
تۋريستەر ءۇشىن شىنىمەن جۇمباق ورىن - بۇل قاراۋسىز قالعان شاحتا. ءدال وسى جەردە رۋدا ءوندىرىلىپ، رەلستەرمەن جانە ەلەۆاتورمەن جەتكىزىلىپ وتىرعان.
شاحتا اشىق، وعان كەز كەلگەن ادام كىرىپ كورە الادى.
ۆيدەو: الەكساندر سكرىننيكوۆ
ءىشى دىمقىل جانە سالقىن ەكەنىن ەستە ۇستاڭىز، ۇڭگىر جارعاناتتارى ءۇشىن مۇنداي ورىن وتە قولايلى!
فوتو: اندرەي سولوۆيەۆ
«ءدال قورقىنىشتى فيلمدەگىدەي! نەگە ءبىز ۇيدە قالا بەرمەدىك؟» - دەيدى شاحتاعا كىرگەن باتىل ساياحاتشىلاردىڭ ءبىرى.
«كوبىسى، مۇمكىن، تۇسىنبەيتىن شىعار، ءبىراق ەموتسيالار كەرەمەت. باستاپقىدا، شىنىمدى ايتسام، مەن قورىقتىم. ءبىراق ءبىزدىڭ قورقىنىشىمىز تەك ءبىزدىڭ ميىمىزدا ەكەنىنە سەندىم. بۇل شىنىمەن دە عاجاپ، تاريحقا ءبىر تابان جاقىنداعانداي بولاسىز»، - دەيدى شاحتاعا كىرگەن ساياحاتشى قىز.
شاحتالاردىڭ باستى ورنى - جەر استى كولى. كولگە شومىلۋعا بولا ما بەلگىسىز، ءبىراق ءبىز وعان كەڭەس بەرمەيمىز.
ۆيدەو youtube/ليالكا
«كامەرا بارلىق سۇلۋلىقتى جەتكىزە المايدى، ويتكەنى شاحتادا تاس قاراڭعى. ال ءسىز كولگە كىشكەنە قيىرشىقتاس تاستاساڭىز، ۇلكەن تاس لاقتىرعانداي اسەر الاسىز، سەبەبى كولدىڭ سۋى اۋىر»، - دەپ سيپاتتايدى ولكەتانۋشى الەكسەي گونچاروۆ.
«بيىك جارتاستاردا، وزەننىڭ ارعى بەتىندە ۇڭگىرگە كىرەتىن جەر بايقالادى. ءبىز شالعىندا كەزدەستىرگەن بايقوڭىر قالاسىنىڭ تۇرعىنى وسى جەرلەردىڭ تۋماسى بولىپ شىقتى. ول ۇڭگىردىڭ قاراباستاۋ دەپ اتالاتىنىن ايتتى. ءسىز وعان تەك جوعارىدان عانا كىرە الاسىز، ونىڭ ىشىندە جەر استى وزەنى، ءبىر كول بار. اسىرەسە سۋ مول جىلدارى ۇڭگىردەن سارقىراما قۇلاپ اعادى»، - دەيدى جەرگىلىكتى تاريحشى الەكسەي گونچاروۆ.
قالاي جەتۋگە بولادى؟
بايجانسايعا بارار جول وتە كورىكتى، ءارى تارتىمدى. ەلەس- قالاشىققا بارار جولدا ءسىز ون سەگىز كوپىردەن وتەسىز. ولار وتە ادەمى، سوندىقتان ءسىز مەجەلى جەرگە جەتپەي سۋرەتكە ءتۇسىرۋدى باستايتىنىڭىز انىق.
«مىنە، شاتقالعا قاراي ەڭ ايگىلى كوپىر، ول «شايتان كوپىر« دەپ اتالادى. ءبىز بۇل جەردىڭ ەسكى فوتوسۋرەتىن تاپتىق. كورىپ وتىرعانىمىزداي، مۇندا 1950 -جىلداردان بەرى ەشتەڭە وزگەرمەگەن. بۇل جەرلەردە كوپ جۇمىس ىستەۋگە جانە ءبىر توننا جارىلعىش زاتتى قولدانۋعا تۋرا كەلدى»، - دەپ جازادى الەكسەي گونچاروۆ.
بايجانسايعا باراتىن باعىتتى تابۋ جانە جالعاستىرۋ - وڭاي ەمەس، ويتكەنى جولدا مۇنداي بەلگىلەردى تابا المايسىز. GPS ناۆيگاتورى باعىتتى ناقتى كورسەتەرى دە نەعايبىل. جول بويىنداعى اۋىل تۇرعىندارى جول سىلتەۋگە كومەككە كەلەدى.
«شايان اۋىلىنا باراردا تاس جولمەن حايۋاناتتار باعىنا قاراي، بىرلىك اۋىلىنان وڭعا قاراي بۇرىلىڭىز، جىلدامدىقتى اسىرماڭىز (تومپەشىكتەرى بار جول بولعاندىقتان) ، ارى قاراي جالعىز جولعا تۇسەسىز. دەمالىس كۇندەرى بۇلاق باسىندا ادام كوپ بولادى، (شاتقال ورتاسىندا بۇلاق بار، شاتقال باسىنان 9 شاقىرىم جەردە) ەگەر ءسىز جول تالعامايتىن كولىكپەن جۇرسەڭىز، ءسىز بايجانسايعا دەيىن باراسىز، شاحتالاردى كورىپ، سودان كەيىن شاتقالعا، ارى قاراي جاياۋ جۇرەسىز، - دەپ بولىسەدى ءوز اسەرىمەن ساياحاتشىلاردىڭ ءبىرى.
«وسىلاي تىرشىلىك ەتە بەرەمىز، اينالامىزدا، بىرەر ساعاتتىق جولدا قانشا تاڭعاجايىپ جەرلەر بار ەكەنىن بىلمەيمىز. تۇنعان ەموتسيا، ادرەنالين، كەرەمەت ورتا جانە جاعىمدى دەمالىس«، - بالكىم، ەلەس- قالا تۋرالى اڭگىمەمىزدى وسىلاي اياقتاعان ءجون بولار.
