مارستى مەكەندەۋ مۇمكىن بە؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - وتكەن اپتادا عارىشتى يگەرۋدە تاعى ءبىر عالامات قادام جاسالدى. ناسا ۇشىرعان «پەرسيەۆەرانس» روۆەرى مارس پلانەتاسىنىڭ بەتىنە قوندى. روبوتتىڭ مىندەتى - «قىزىلجۇلدىز» بەتىنەن تىرشىلىك كوزىن ىزدەۋ.

پەرسيەۆەرانس الداعى ۋاقىتتا «ەزەرو» كراتەرىنىڭ ماڭىندا باستى ميسسياسىن ورىنداۋعا كىرىسەدى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، 3-4 ميلليارد جىل بۇرىن قىزىل پلانەتادا سۋ بولعان. ال سۋدىڭ تىرشىلىك ءنارى ەكەنى بەلگىلى. ەندەشە، سول كەزەڭدە مارستا قانداي دا ءبىر ءتىرى ورگانيزم ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن. روۆەر كراتەردىڭ ماڭايىندا تىرشىلىك كوزدەرىنىڭ قالدىقتارىن ىزدەپ كورەدى.

مارستىڭ بەتىنە پەرسيەۆەرانستىڭ قالاي قونعانىنا بۇكىل الەم الاڭدادى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. قىزىل پلانەتانىڭ اتموسفەراسى تىعىز گازداردان قۇرالعان. كەز كەلگەن عارىشتان كەلگەن زات قىسىمعا ۇشىرايدى. سوندىقتان مارسقا قونۋ وتە قيىن. ماسەلەن، ول جاققا جىبەرىلگەن اپپاراتتاردىڭ جارتىسىنان كوبى ساتسىزدىككە ۇشىراعان بولاتىن. بۇل - بىرىنشىدەن.

ەكىنشىدەن، عارىش كەمەسى پلانەتانىڭ وربيتاسىنا ەنگەننەن كەيىن وراسان زور شاپشاڭدىقپەن ۇشاتىنى بەلگىلى. ونى مارستىڭ بەتىنە باياۋ قوندىرۋ ءۇشىن جىلدامدىعىن باسەڭدەتۋ قاجەت. بۇل دا وڭاي شارۋا ەمەس. عالىمداردىڭ ءتيىستى ەسەپتەۋلەرىنىڭ ءدال شىققانى ناتيجەسىندە پەرسيەۆەرانس 7 مينۋت ىشىندە سەكۋندىنا 20 مىڭ شاقىرىم جىلدامدىقتى باسەڭدەتىپ، پلانەتا بەتىنە امان- ەسەن قوندى.

ۇشىنشىدەن، مارس پەن جەردىڭ اراسى وتە الىس. اپپارات بىلتىر جازدا كاناۆەرالداعى عارىش ايلاعىنان اسپان الەمىنە اتتاندىرىلدى. ونى عارىشقا «اتلاس-5» زىمىرانى شىعاردى. جارتى جىل ىشىندە كەمە 500 ميلليون شاقىرىم قاشىقتىقتى ۇشىپ ءوتتى. بۇل - جەر مەن مارس اراسىنداعى ەڭ جاقىن قاشىقتىق. سونىڭ وزىندە روۆەردىڭ ناسا- عا جىبەرگەن سيگنالدارى جەرگە 10 مينۋتتان كەيىن كەلىپ جەتەدى. دەمەك، اپپاراتتى تىكەلەي رەجىمدە باسقارۋ مۇمكىن ەمەس.

پلانەتالار وربيتاسىن اينالۋ كەزىندە ءبىرى كۇننىڭ مىنا بەتىنە، ەكىنشىسى كەلەسى بەتىنە شىققاندا، اراقاشىقتىق الشاقتاي تۇسەدى. مۇنداي جاعدايدا روۆەردىڭ جىبەرگەن سيگنالدارى بىزگە قانشا ۋاقىتتان كەيىن جەتەتىنىن ەسەپتەي بەرىڭىز!

تورتىنشىدەن، مارسقا «سالەمدەمە» جىبەرۋ مىنا تۇرعان ايعا بارىپ- كەلۋ ەمەس. كەيىنگى جىلدارى يلون ماسك سەكىلدى ءبىرقاتار فيلانتروپتار قىزىل پلانەتانى يگەرۋگە ىنتالى ەكەنىن اشىق ايتىپ ءجۇر. ولار ءوز جوسپارىنا بەلسەنە كىرىسكەنىن ەسكەرسەك، وندا اتتانعان كەز كەلگەن اپپاراتتىڭ مارستى زەرتتەۋى قۇندى مالىمەتكە اينالادى.

قونۋ وپەراتسياسى ءساتتى اياقتالعاننان كەيىن ناسا بىرنەشە فوتوسۋرەت جاريالادى. وندا پەرسيەۆەرانستىڭ مارس بەتىنە قونۋ ءساتى، قونعاننان كەيىن روۆەردىڭ ءوزى تۇسىرگەن فوتوسى، سونداي-اق پلانەتانىڭ بەينەسى كورسەتىلگەن. ناسا الداعى ۋاقىتتا قونۋ ءساتىنىڭ تولىق ۆيدەوسىن جاريالاۋعا ۋادە ەتتى.

پەرسيەۆەرانستىڭ ءبىرقاتار ەرەكشەلىگى بار. اپپارات Terrain-Relative دەپ اتالاتىن جاڭا ناۆيگاتسيالىق جۇيەمەن جابدىقتالعان. سوعان سايكەس، ول جەر بەدەرىن ءدال انىقتايدى. بۇدان بولەك، كامەرا، اۆتوماتتاندىرىلعان «قول»، بۇرعى جانە لازەر ورناتىلعان. جاڭادان سەنسور مەن ساراپتاما جاسايتىن اسپاپتار دا سالىنعان.

ايتپاقشى، روۆەردە Ingenuity دەپ اتالاتىن شاعىن تىكۇشاق بار. ونىڭ سالماعى نەبارى 2 كيلوگرامم عانا. جوسپار بويىنشا، Ingenuity كراتەردىڭ بەتىن اينالىپ بىرنەشە رەت ۇشىپ شىقپاق. ازىرگە تىكۇشاقتىڭ ميسسياسى قانشالىقتى ءساتتى وتەتىنى بەلگىسىز. ويتكەنى ەزەرو كراتەرىنىڭ ماڭىندا تەمپەراتۋرا تۇنگە تامان -90 گرادۋسقا دەيىن تومەندەپ كەتەدى. اۋانىڭ وسىنشالىقتى سالقىنداۋى Ingenuity-دىڭ ۇشۋىنا كەدەرگى كەلتىرۋى ىقتيمال.

ناسا عالىمدارىنىڭ پايىمداۋىنشا، ەزەرو كراتەرىنىڭ ماڭىندا كەپكەن كول ورنالاسقان. سونداي- اق كولگە ۇلكەن وزەن دە قۇيىپ تۇرعان دەگەن بولجام بار. پەرسيەۆەرانس وسى ماڭدا بۇرعىلاۋ، قازۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.

عالىمداردىڭ جوسپارىنا سۇيەنسەك، وسىنداي توپىراقتاردىڭ اراسىندا مولەكۋلالار ساقتالىپ قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان اپپارات وزەن مەن كولدىڭ تابانىنداعى توپىراقتاردى جينايدى. ءسويتىپ، ولاردى ارنايى كونتەينەرلەرگە سالىپ، قالدىرىپ كەتپەك. ولاردى باسقا ءبىر اپپارات جەرگە جەتكىزەدى. ازىرگە ول روۆەر اسپان الەمىنە اتتانعان جوق.

كەيىنگى جىلدارى مارستى يگەرۋگە قىزىعۋشىلىق قايتا ويانا باستادى. بۇل سوزىمىزگە وسى ايدا قىزىل پلانەتاعا جەتكەن ءۇش «سالەمدەمە» دالەل. بۇعان دەيىن پلانەتانىڭ وربيتاسىنا بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى مەن قىتايدىڭ عارىش كەمەلەرى ۇشىپ جەتكەن- تۇعىن. ءۇش اپپارات تا جەردەن 2020 -جىلدىڭ شىلدەسىندە اتتاندى.

ب ا ءا- ءنىڭ سپۋتنيگى مارستىڭ اتموسفەراسىنا كىرمەي، اينالا ۇشىپ ءجۇرىپ زەرتتەۋ جاساماق. ال قىتايدىڭ تيانۆەن-1 اپپاراتى پلانەتانىڭ بەتىنە قونۋى ءتيىس. ول 2021 -جىلدىڭ 10-اقپانىندا مارس وربيتاسىنا ەندى. مامىر ايىندا قونۋ ساتىسى روۆەردى مارستىڭ ۋتوپيا جازىعىنا جەتكىزەدى دەپ جوسپارلانعان.

جالپى، قىزىل پلانەتا ادامزاتتى باياعىدان قىزىقتىرىپ كەلەدى. تيحو براگە مەن يوگانن كەپلەر XVII عاسىردا مارسقا باقىلاۋ جۇرگىزىپ، كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالاردىڭ قوزعالۋ زاڭىن انىقتادى. مارستىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى تەلەسكوپ جاسالعاننان كەيىن زەرتتەلە باستادى. قازاقتار دا پلانەتانىڭ جىلىنا ەكى مارتە اسپاننان جارىق ءارى قىزعىلت بولىپ كورىنەتىنىن ەسكەرىپ، ونى «قىزىلجۇلدىز» دەپ اتاعان.

وتكەن عاسىردا مارستى زەرتتەۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى. ك س ر و مەن ا ق ش عارىشتى يگەرۋگە بەل شەشە كىرىسىپ، مارسقا پلانەتاارالىق اۆتومات ستانسالارىن جىبەردى. پلانەتا وربيتاسىنا جەتكەن اپپاراتتار ءوز مىندەتىن ءساتتى اتقارعانمەن، بەتىنە قونۋ قيىن شارۋاعا اينالعان-دى. 1972 -جىلى «مارس-3» ستانساسى تۇڭعىش رەت پلانەتاعا قوندى. دەگەنمەن، بۇل ميسسيا ءساتسىز اياقتالدى. جەرگە مالىمەت جىبەرۋدى باستاعان اپپارات 15 سەكۋندتان كەيىن ىستەن شىعىپ قالدى.

1997 -جىلى ناسا- نىڭ Sojourner روۆەرى مارستىڭ بەتىنە ءساتتى قونعان-دى. الايدا اپپارات 100 مەتر جۇرگەننەن كەيىن ونىمەن بايلانىس ءۇزىلىپ قالدى.

«سپيريت» ستانساسى - 2004 -جىلى پلانەتاعا امان- ەسەن قونىپ، ميسسياسىن ءساتتى ورىنداعان العاشقى اپپارات. روۆەر 6 جىل ىشىندە شامامەن 8 شاقىرىمعا دەيىنگى قاشىقتىقتى ءجۇرىپ ءوتتى. 2010 -جىلى «سپيريتتىڭ» دوڭگەلەكتەرى قۇمعا تىعىلىپ قالدى. ءسويتىپ، ونىمەن دە بايلانىس توقتادى.

مارسقا 2004 -جىلى تاعى ءبىر اپپارات - Opportunity ۇشىپ جەتتى. روۆەر باقانداي 15 جىل بويى ادال قىزمەت ەتىپ، 45 شاقىرىم قاشىقتىقتى ءجۇرىپ ءوتتى. بۇل ميسسيا ءوز جۇمىسىن جالعاستىرا بەرەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن. 2018 -جىلى مارستا بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان قۇمدى داۋىل تۇرىپ، كۇن كوزىن كولەگەيلەپ تاستادى. وسىلايشا، Opportunity-دىڭ كۇننەن قۋات الاتىن باتارەيالارى ىستەن شىقتى. ناسا قانشا تالپىنعانىمەن، اپپاراتتى قايتا «تىرىلتە» العان جوق.

2011 -جىلى مارسقا Curiosity روۆەرى جىبەرىلىپ، 2012 -جىلى قونعان-دى. قازىرگى تاڭدا اپپارات ءالى جۇمىس ىستەپ تۇر. Curiosity بۇگىنگە دەيىن قىزىل پلانەتا تۋرالى قۇندى دەرەكتەر جىبەرىپ كەلەدى. سونداي- اق وسى روۆەردىڭ كومەگىمەن مارستىڭ بەتىن جوعارى ساپادا سۋرەتكە تۇسىرۋگە مۇمكىندىك تۋدى.

جوعارىدا پەرسيەۆەرانستىڭ باستى ميسسياسى تىرشىلىك كوزىن ىزدەۋ ەكەنىن ايتتىق. بۇدان بولەك، اپپارات مارستىڭ اتموسفەراسىنان وتتەگىنى ءبولىپ الۋ تاسىلدەرىن زەرتتەپ كورمەك. مۇنداي قوسىمشا مىندەتتى جۇكتەۋگە قىزىل پلانەتاعا قونىس اۋدارۋ جوسپارى اسەر ەتىپ وتىر. ويتكەنى وندا ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى اۋانى جەردەن تاسىعاننان، سول جاقتان ءبولىپ العان ءتيىمدى بولماق.

عالىمداردىڭ بۇل تاجىريبەنى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسۋى بەكەر ەمەس. يلون ماسك مارستى يگەرۋ جونىندە مالىمدەدى. ءتىپتى بۇل باعىتتاعى جۇمىستى دا باستاپ كەتكەنى ءمالىم. ماسكتىڭ جوسپارى بويىنشا، SpaceX كومپانياسى 2024 -جىلى ءبىر نە ەكى عارىشكەردى قىزىل پلانەتاعا ۇكىلەپ اتتاندىرماقشى. ولار 2025 -جىلى مەجەلى جەرگە جەتۋى ءتيىس. جوسپارعا سۇيەنسەك، عارىشكەرلەر مارستاعى تۇڭعىش بازانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا كىرىسپەك.

وكىنىشكە قاراي، مارستى يگەرۋ قيىن ماقساتقا اينالاتىنى ءسوزسىز. مارسقا جەتۋ ءۇشىن كەمى 225 ميلليون شاقىرىم جول ءجۇرۋى كەرەك. مۇنداي قاشىقتىققا ەكىنىڭ ءبىرى توزە بەرمەيدى. ءارى وسىنشالىق الىس جولدى جالعىز ۇشىپ ءوتۋ كەز كەلگەن عارىشكەرگە وڭاي ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، اشىق كەڭىستىكتەگى رادياتسيا دا ۇلكەن قاۋىپ توندىرەدى. بۇدان بولەك، قىزىل پلانەتانىڭ قاھارلى سۋىعى مەن قولايسىز اۋا رايىنا دا بەيىمدەلۋ قيىن.

قورىتا ايتقاندا، مارستى يگەرۋ - بولاشاقتىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا. عارىش سالاسىنداعى تەحنولوگيا جاڭارىپ، جاڭا تاسىلدەر تابىلمايىنشا، وندا ادام جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ازىرگە قىزىل پلانەتاعا قونىس اۋدارۋ قيال بولىپ تۇر.

egemen.kz