الىبەك اسقاروۆ. بوياماسىز باياندار (ءۇشىنشى داپتەر)

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا الماتىعا جۇمىس ساپارىمەن كەلگەن كەنجەبەك ۋكين اعامىز ماعان تەلەفون شالىپ «ءىنىم، سەن جانىبەك كارمەنوۆتى شاقىرشى، وتىرىپ ءبىر ءان تىڭدايىقشى» دەپ ءوتىنىش جاسادى.

كەنجاعاڭ ول كەزدە شىعىس قازاقستان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولاتىن، ول كىسىنىڭ ءوتىنىشىن ءبىز پارتيالىق تاپسىرماداي قابىلدادىق. دەرەۋ جانىبەكپەن تىلدەسىپ ەدىم، «ارداقتى اعامىزدىڭ تىلەگىن نەگە قابىل الماسقا» دەپ، كەلىسە كەتتى. ءسويتىپ كەنجاعاڭ «كەشكە ۇشام» دەپ وتىرعان سامولەتتىڭ بيلەتىن وتكىزىپ، كۇن باتا ءبىزدىڭ ۇيگە كەلدى.

سوپيىپ ۇشەۋمىز عانا وتىرمايىق دەگەن ويمەن مەن كورشىم اقسەلەۋ سەيدىمبەك اعامىزدى، دوستارىم ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ پەن ەركىن نۇرازحانوۆتى، سوسىن ءانشى قۇرداسىمىز بايان ساعىمبايەۆانى قوسا شاقىردىم. وسىلايشا كەنجەبەك اعامىزدى ءبىرقاۋىم ەل بوپ قارسى الدىق.

شۇكىر، توقشىلىق زامان عوي، داستارقان ءۇستى جايناپ تۇردى، بۋى بۇرقىراپ قازاندا ەت اسىلىپ جاتتى. وبلىستىڭ ۇلكەن باسشىسى كەنجاعاڭنىڭ دەنساۋلىعى، ەلدىڭ اماندىعى ءۇشىن بىرەر توست تا كوتەرىلىپ تاستالدى. ەندىگى ءبىر ساتتە ءۇزىلىس جاريالاپ، جانىبەككە ءان كەزەگىن بەردىك. ول 4-5 ءان ايتقان سوڭ، مەن وتىرىستى ارمەن جالعاستىرۋعا ءبارىن داستارحان باسىنا شاقىردىم. بۋسانىپ العان جانىبەك بۇل شاقىرۋدى ەستىگەن كەزدە:

- مەن ءبىر وتىرىستا ءبىر-اق رەت ايتام... قانشا ايتقىزام دەسەڭدەر دە ايتقىزىپ قالىڭدار. شابىت دەگەن قايتا-قايتا كەلە بەرەتىن قولدىڭ قۇسى ەمەس، ءتۇزدىڭ كوگالا ۇيرەگى! - دەدى وزگەشە شامىرقانىپ، ءاندى ۇزگەنىمىزگە رەنجىگەن سىڭاي تانىتتى. وسى ەسكەرتۋدەن سوڭ ءبىز قازانداعى ەتتى دە، قاسىقتى سىلدىرلاتقان وزگە تاماقتى دا قويا تۇردىق.

ەندى تەك جانىبەكتى عانا تىڭداۋمەن بولدىق. سابازىڭ شارشاماستان، شالدىقپاستان تۋرا ەكى ساعات بويى قۇلاعىمىزدىڭ قۇرىشىن قاندىرىپ، ءان شىرقادى ەمەس پە! بۇل كەزدەسۋ كەنجەبەك اعامىز ءۇشىن دە، ءبىز ءۇشىن دە ماڭگى ەستە قالعان، اسەرىن ءالى كۇنگە سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس، تاماشا كەش بولدى. سونداعى جانىبەكتىڭ الاۋلاعان نۇر جۇزىنە قاراپ، شابىت دەگەننىڭ قانداي بولاتىنىن كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاعانداي سەزىندىك. جانىبەكتىڭ الگى ءسوزى سودان كەيىنگى ۋاقىتتا دا مەنىڭ ەسىمدە ۇزاق جاتتالىپ قالدى. قازىر دە داستارقان باسىندا، توپ ورتادا بىرەۋ ءان ايتىپ وتىرسا، ءاندى استە بولمەۋگە، ارتىق قيمىلمەن ءانشىنى الاڭداتپاۋعا تىرىسام. شىنايى ونەر شامشىل كەلەتىنىن سوندا ۇقتىم.

پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ «مادەنيەت جانە ۇلتارالىق قاتىناستار» دەپ اتالاتىن بولىمىندە قىزمەت جاساپ جۇرگەن كەزىمىز (كەيىن بۇل ءبولىم «ىشكى ساياسات» دەپ اتالدى). ۇمىتپاسام، 1992-جىلدىڭ ماۋسىم ايى. ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا جانىبەك كارمەنوۆ دوسىمىزدان وقىس ايرىلىپ قالدىق. جەزتاڭداي ءانشى، وت اۋىز، وراق ءتىلدى شەشەن، سىرشىل جازۋشى اۆتوموبيل اپاتىنان مەرت بولدى. سونىڭ الدىندا عانا سۋ جاڭا «جيگۋلي» الىپ، ءماز بولىپ بىزگە كورسەتىپ كەتكەن.

ءتىپتى نەسىپبەك ايتوۆ ەكەۋمىز سەنبى كۇنى سول ماشينامەن ءبىراز جەردى قىدىرىپ قايتقانىمىز بار. «جۋىقتا ۇلىم ۇيلەنبەكشى، تويعا كەلىڭدەر!» دەپ ءجۇزى بال-بۇل جايناپ قۋانىپ جۇرگەن. سول تويعا ارناپ سوياتىن مال اكەلۋگە سارقاندقا بارا جاتقان جولدا، قاپشاعايعا جەتە بەرە ماشيناسى اۋدارىلىپ كەتىپتى.

ءدال سول كۇندەرى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ ءبىر وبلىسقا ءىس ساپارعا كەتىپ ەدى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى التىنبەك سارسەنبايەۆ جانىبەككە قازانامانى جازۋدى تىكەلەي ماعان تاپسىردى.

- جاقسى ءسوزىڭىزدى اياماڭىزشى... جانىبەكتەن نەسىن ايانامىز! - دەدى.

- جوباسىن جازۋشىلار وداعىنان الدىرايىن با؟

- جوق! - دەپ التەكەڭ كەسىپ تاستادى. - ولار قالاي جازاتىنىن بىلەمىز عوي... رەسمي، تاڭداي كەپتىرگەن، قاتىپ قالعان سۋحوي تىلمەن بىردەڭەنى جىبەرە سالادى. ال، جانىبەككە جۇرەكتەن شىققان جىلى ءسوزىمىزدى ءوزىمىز جازايىق. بۇرىن دا قازانامالار جازعانبىز، پرەزيدەنت اتىنان ونەر ادامدارىنا قۇتتىقتاۋلار سەكىلدى ماتەريالداردى دا تالاي دايىنداعانبىز. ول ماتەريالدار ىلعي دا ارتىق ءسوزى جوق، ەموتسيادان ادا، قالىپتاسقان رەسمي، قۇرعاق كەڭسە تىلىمەن جازىلاتىن. ەڭ باستىسى - مەنەن كەيىن ولاردى مايشاممەن قارايتىن ساۋىتبەك باستىعىم بار، ول الدىمەن كۇزەيدى، سوسىن تۇزەيدى، سويتەدى دە ۆيتسە-پرەمەرگە تىكەلەي ءوزى اپارىپ بەرەتىن. بۇل جولى جالعىزبىن، وزگە ارىپتەستەرىمنەن كومەك جوق، ءبارى ورىس ءتىلدى قازاقتار.

كوزىمىز بۇلدىراپ، قايران جاكەڭدى ەسكە الا وتىرىپ قازانامانى جازىپ شىقتىم. ءوزىم بىلەتىن ءايبات ءسوز، ادەمى تەڭەۋلەردەن ايانىپ قالعام جوق. سوڭىنان، التىنبەكپەن اقىلداسىپ، قازاناماعا قول قوياتىن ادامداردىڭ ەكى نۇسقاسىن جاسادىم. ونىڭ العاشقىسى - پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ باستاعان توپ. ەكىنشىسى - ۆيتسە-پرەمەر مىرزاتاي جولداسبەكوۆ باستاعان توپ. ءىس ساپاردا جۇرگەن مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىزدى «كەلىپ قالار» دەگەن ۇمىتپەن كۇنى بويى كۇتتىك. ول كىسى كەشكى رەيسپەن قىتايدان كەلۋ كەرەك ەدى، اقىرى ول كۇنى كەلمەي قالدى. التىنبەك نە ىستەرىن بىلمەي قاپالانىپ، مەنىڭ كوزىمشە اقىل-كەڭەس سۇراپ جوعارعى جاقتاعى ۇلكەن باستىقتىڭ بىرەۋىن ىزدەدى. باستىق ورنىندا جوق ەكەن، امالسىز كومەكشىسىنە تەلەفون سوقتى.

الگى كومەكشى جانىبەك كارمەنوۆتىڭ اتىن عۇمىرى ەستىمەگەن جىگىت ەكەن. التىنبەك بەتى قىزارىپ، تۇتىگىپ كۇيىپ كەتتى. باس قاتىرىپ وعان ەشتەڭە تۇسىندىرگەن جوق، تەلەفون قۇلاعىن تارس ەتكىزىپ قويا سالدى. ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىعىپ، اشۋىن باسا الماي بولمە ىشىندە ارى-بەرى سەندەلىپ ءجۇرىپ الدى. سوسىن ەسىنە بىردەڭە تۇسكەندەي، مەنىڭ قولىمنان قازانامانى الدى دا، تاعى ءبىر وقىپ شىقتى. ءسويتتى دە، سالىپ ۇرىپ ءۇشىنشى قاباتتا وتىراتىن ەرىك اسانبايەۆقا كەتتى. ول كىسى مەملەكەتىمىزدىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى بولاتىن. مەن ونى ءبىرشاما ۋاقىت كۇتىپ قالدىم.

ارتىنان ەستىدىم، ۆيتسە-پرەزيدەنتتە مىنانداي اڭگىمە بولىپتى.

«جانىبەك جاقسى ءانشى بولعانىمەن، حالىق ءارتيسى ەمەس ەكەن عوي، پرەزيدەنتكە قول قويدىرعانىمىز كوپتىك ەتپەي مە؟» - دەپ سۇراپتى ەرىك ماعزۇم ۇلى كۇماندانىپ. سوندا التىنبەك: «ەرەكە، جانىبەكتىڭ حالىق ءارتيسى بولا الماعانىنا بالكىم ءسىز دە، مەن دە كىنالى شىعارمىز. ەل اراسىندا ول باياعىدا حالىق ءارتيسى بولىپ كەتكەن»، - دەپ جاۋاپ بەرىپتى. وسى ءسوز جەلەۋ بولىپ، ەرەكەڭ باس شۇلعىپ كەلىسىپ، بادىرايتىپ بۇرىشتاماسىن قويىپتى. سول كۇنى كەشكە رەسپۋبليكالىق تەلەديدارلاردا، ەرتەڭىندە گازەتتەردە جانىبەك كارمەنوۆتىڭ قازاناماسى پرەزيدەنت باستاعان زيالى قاۋىمنىڭ تىزىمىمەن جارىق كوردى.

ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدىڭ ۇلكەن ءبىر وكىلى تۋرالى ءبىر-بىرىنە قاتىسسىز ەكى ادامنىڭ پىكىرى ءبىر جەردەن شىققانىنا كۋا بولدىم.

بالالار ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، قالىڭ وقىرماننىڭ سۇيىكتى جازۋشىسى بەردىبەك سوقپاقپايەۆ قايتىس بولدى. قازاناما جازىپ، ۇيىمداستىرۋ شارالارىن تالقىلاپ، قايعىرىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ تىكەلەي باستىعىمىز، ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ جازۋشىنىڭ شىعارمالارى، ونىڭ كوركەمدىك قۋاتى، جاستارعا اسەرى تۋراسىندا ۇزاق-ۇزاق اڭگىمە ايتىپ، جۇرەگىمىزدى ودان سايىن اۋىرتا ءتۇستى. اڭگىمە اراسىندا:

- بەكەڭنىڭ «ون بەس جاسار چەمپيونى» قازاق بالالارىنىڭ سپورتقا دەگەن قۇلشىنىسىن ارتتىردى، - دەدى.

- ءبىر جىل ەمەس، ون جىل ەمەس، بىرنەشە ۇرپاقتى سپورتقا باۋلىدى. سونىڭ ىشىندە اسىرەسە بوكستىڭ دامۋىنا ىقپالى ەرەكشە بولدى. قازاق اراسىندا بوكسەرلەردىڭ كوپ شىعۋى ءارى مىقتى شىعۋىنا وسى بەردىبەك سوقپاقبايەۆ اعامىز زور سەبەپشى. ەڭ عاجابى - ول كىسى كەڭەستىك قوعامدى مويىنسۇنباي كەتتى، ومىرگە سىيماي كەتتى. كەلەسى كۇنى جازۋشىنىڭ ءمايىتىن كەڭسايعا اپاردىق، جەرلەر الدىندا شاعىن ميتينگ ءوتتى. العاشقى بولىپ ءسوز العان جازۋشى تاحاۋي احتانوۆ اعامىز:

- بەردىبەكتىڭ «چەمپيونى» كوپتەگەن بوكسەرلەردىڭ پايدا بولۋىنا، قازاقتىڭ بوكس سپورتىنان ەڭسەسىنىڭ بيىك بولۋىنا ۇلكەن اسەر ەتتى! - دەدى. سوسىن:

- ول كىسى ومىرمەن، مىناۋ قوعاممەن وپپوزيتسيادا كەتكەن ادام ەدى، - دەگەن پىكىرمەن ءسوزىن اياقتادى.

بوياماسىز باياندار (ءبىرىنشى، ەكىنشى داپتەرى)