«ەدىگە» جىرى الەمدىك وركەنيەتتىڭ مۋزىكالىق مۇراسىنا قوسىلۋى كەرەك

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ەلوردادا ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا «ەر ەدىگە - نوعايلى ءداۋىرىنىڭ جىرى» اتتى عىلىمي- پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمدىگى ۇيىمداستىرعان حالىقارالىق جيىندا «ەدىگە» تۇلعاسىنىڭ تۇركى الەمىندەگى ورنى مەن ماڭىزى تالقىلاندى.

«ەر ەدىگە - قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، كوپتەگەن تۇركى حالىقتارىنىڭ ەسىندە عاسىرلار بويى ساقتالىپ كەلە جاتقان ەڭ قادىرلى، ەڭ قۇرمەتتى، ەڭ كوپ تاراعان جىرلاردىڭ ءبىرى. ەدىگە بي - تاريحتا بولعان ادام. نوعاي ورداسى قۇرىلعان كەزدە وسى وردانىڭ بيلەۋشىسىن حان ەمەس، بي دەپ اتاعان. بيدەن كەيىنگى تۇلعانىڭ اتى - نۇرادىن بولعان. نۇرادىننان كەيىنگى لاۋازىم - كەيقۋات بولعان. كەيىن وسىلاردىڭ بارلىعى ەلدىڭ ساناسىندا ءتۇرلى داستاندار، جىرلار رەتىندە قالىپ وتىرعان. ءسويتىپ، حالىقتىڭ ولارعا دەگەن قۇرمەتى كوپتەگەن ميفتىك سارىندارمەن، فولكلورلىق جۇيەلەرمەن، اسىرەلەۋمەن ۇلكەن داستاندارعا اينالىپ وتىرعان. ءبىراق ءبارىنىڭ ءتۇپ قازىعى - نوعاي ورداسىنىڭ ۇلىس ءبيى ەدىگە جانە ونىڭ ۇرپاقتارى بولىپ ەسەپتەلەدى. الداعى ۋاقىتتا ەر ەدىگە مەن ونىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارىنا قاتىستى جىرلاردى بولەك دەربەس جيناق ەتىپ شىعارۋ كەرەك. جانە قىرىمنىڭ قىرىق باتىرلارىنا كىرەتىن جەكە باتىرلاردى جەكە جيناقتاساق، جۇزگە جۋىق باتىردىڭ ءومىر تاريحى، داستاندارى شىعا كەلەيىن دەپ وتىر. ولاردىڭ كلاسسيكالىق نۇسقالارىن ورىس تىلىنە، قاجەت جاعدايدا اعىلشىن تىلىنە دە اۋدارىپ باستىراتىن زامان كەلدى. ويتكەنى، ХХІ عاسىرداعى قازاقتاردىڭ ۇرپاعى ۇلى بابالارىنىڭ باتىرلىق رۋحىندا تاربيەلەنۋى كەرەك. قازاقستاندىق پاتريوتيزم وسىنداي جوبالاردان باستالادى» ، - دەدى ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ مۇحتار قۇل- مۇحاممەد كونفەرەنتسيانىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا.

سونىمەن بىرگە، اتاقتى جىراۋ، قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى الماسبەك الماتوۆ «ەر ەدىگە - نوعايلى ءداۋىرىنىڭ جىرى» مۋزىكالىق البومىن قالاي شىعارىلعانى تۋرالى ايتىپ بەردى.

«بۇل البوم - كوپ ۋاقىت ىزدەنىستىڭ ناتيجەسىندە، جان- جاقتى زەرتتەلىپ بارىپ قولعا الىنعان كۇردەلى جۇمىس بولدى. سەبەبى «ەر ەدىگە»، «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» داستاندارى كىتاپ كۇيىندە توم- توم بولىپ سورەدە تۇراتىن. جىرشى- جىراۋلارىمىز ونى جىرلاۋعا دايىن بولمادى. سوندىقتان، 1998 -جىلى ء«داستۇرى ونەر، جىر» ماماندىعىنىڭ مەملەكەتتىك ساندارتى جاسالىپ، ج و و- دا ارنايى ماماندىق رەتىندە اشىلدى. بۇگىنگى تاڭدا ونى بىتىرگەن مامانداردىڭ الدى ونەر تانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى بولىپ، جوعارى دارەجەگە جەتتى. قازىرگى تاڭدا اعا بۋىن جىراۋلار ىشىندە جيەنباي جىراۋدىڭ نەمەرەسى بيداس رۇستەمبەكوۆتىڭ جاسى 70 كە تايادى. ورتا بۋىندار 30-40 جاس شاماسىندا، ال سوڭعى ورىنداۋشىلارىمىز - 18-20 جاستاعى ستۋدەنتتەر. دەمەك، ءداستۇرلى ونەر ماماندىعىنىڭ ج و و- دا وقىتىۋى، كاسىبي مامان رەتىندە ازىرلەنۋى - 550-دەن استام باتىرلىق جىرىمىزدى حالىققا رۋحاني بايلىق نەگىزىندە ۇسىنۋعا دايىن دەگەن ءسوز. موڭعوليادا 13-عاسىردا جازىلعان «جاڭعىر» جىرى 14 مىڭ جول ەكەن. سوعان ۇلانباتىرعا ونىنشى سيمپوزيۋم شاقىرىپ وتىر. تۇركيانىڭ بولۋ قالاسىندا كورع ۇلى ەپوسىنىڭ 12- سيمپوزيۋمى ءوتىپتى. ال بىزدە 550 دەن استام ەپوس بار دەپ وتىرمىز. ونىڭ ءارقايسىسىنا قانشالىقتى دەڭگەيدە عالىمدار كەرەك، ونىڭ رۋحاني كەڭىستىككە شىعۋى ءۇشىن جاسالاتىن ىستەر الدىمىزدا تۇر. بۇگىندە 10 كۇيتاباققا كوشىرىلگەن جىر تەحنولوگيالىق جابدىقتارمەن قارۋلانىپ، ەلەكتروندى وقۋ قۇرالدارىمەن، قالا بەردى الەمدىك وركەنيەتتىڭ مۋزىكالىق مۇراسىنا قوسىلاتىنداي جاعداي جاسالۋى كەرەك» ، - دەيدى الماسبەك الماتوۆ.

ءوز كەزەگىندە حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى دارحان قىدىرالى بۇگىنگى شارانىڭ تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە ارنالۋىنىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن ايتتى.

«سەبەبى ەدىگە» جىرى - رەپرەسسياعا ۇشىراعان، تاۋەلسىزدىك ارقىلى عانا بىزبەن قاۋىشقان تاعدىرلى جىر دەۋگە بولادى. «ەدىگەگە» ، تاتاردىڭ، نوعايدىڭ، قاراقالپاقتىڭ «ەدىگە» جىرلارىنا دا ماسكەۋ رەسمي تۇردە تىيىم سالعان. ءتىپتى قاراقالپاقتىڭ اتاقتى ەربولات جىراۋى 1938 -جىلى 76 جاسىندا «ەدىگەنى» ايتقانى ءۇشىن ازاپتاپ ءولتىرىلدى. ال 1947 -جىلى سول كەزدەگى قازاقستان باسشىلىعى دا ورەسكەل قاتەلىكتەر جونىندە ارنايى قاۋلىسى شىققان. سول ءۇشىن «ەدىگە» شاڭ باسىپ ارحيۆتەردە قالعان. ارينە، «ەدىگە» تۋرالى الكەي مارعۇلان، مۇحتار اۋەزوۆ، بەيسەنباي كەنجەبايەۆ سىندى عالىمدار ايتقان. ءبىراق، ونىڭ ۇلتپەن قاۋىشۋى تاۋەلسىزدىگىك ارقىلى عانا مۇمكىن بولدى. بۇل جۇمىستىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالۋىندا ۇلكەن سيمۆوليكالىق ءمانى بار» ، - دەپ اتاپ ءوتتى دارحان قىدىرالى.

ايتا كەتەيىك، كونفەرەنسياعا سەنات پەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى، قوعام قايراتكەرلەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار- دىڭ، بەلگىلى عالىمدار مەن شىعارماشىلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى، تاريحشىلار، اقىن- جازۋشىلار، اتاقتى جىرشى- جىراۋلارىمىز، ولكەتانۋشىلار، «ەدىگە» ، «قازاق ەپوس» قوعامدىق قورلارىنىڭ جانە ب ا ق وكىلدەرى قاتىستى. ايتا كەتەيىك، كونفەرەنتسيا بارىسىندا «ەر ەدىگە - نوعايلى ءداۋىرىنىڭ جىرى» مۋزىكالىق البومى شىعارىلدى. جيناققا «ەدىگە باتىر» ەپوسى، مۇرىن جىراۋ نۇسقاسىنداعى «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى» جانە «قاراساي- قازي» داستانى (قايروللا يمانعاليەۆ نۇسقاسى)، جانە باسقا دا ەل اراسىندا كەڭىنەن جىرلانىپ جۇرگەن كولەمدى داستاندار ەنگەن. جالپى سانى 40 تان استام جىرشىدان 60 ساعاتتىق جىر جازىپ الىنعان.

سوڭعى جاڭالىقتار