ۇلت قاسىرەتىن ارقاۋ ەتكەن تۋىندى

نۇر -سۇلتان. قازاقپارات - قازاق حالقىنىڭ تەڭ جارتىسىن قىناداي قىرعان اشارشىلىق قاسىرەتى ادەبيەتىمىزدە اراگىدىك ايتىلعانىمەن، ۇلتتىق كينويندۋستريا بۇل تاقىرىپتا تولىمدى دۇنيە جاساي العان جوق.

دەسە دە وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا وسىناۋ قيامپۇرىس كەزەڭدى بوياماسىز بەدەرلەپ، اشارشىلىق پەن ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىنا ارناپ جارىق كورگەن «ۇلى دالا زارى» فيلمى كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن بولاتىن.

مىڭ رەت ايتىلىپ، مىڭ رەت جازىلسا دا اشارشىلىق تاقىرىبى ۇلت جۇرەگىنە ماڭگى جارا بولىپ جارماسقان قاسىرەت. ونى ۇمىتۋ - وتكەنىمىزدى ۇمىتۋ. تەمىر جول بويىندا تەنتىرەپ، ءبىر ءتىلىم نان تاپپاي وزەگى ورتەنىپ ولگەن اتالارىمىز بەن اجەلەرىمىزدى ۇمىتۋ، جان ساۋعالاپ جات بوساعاعا تەلمىرگەن، ۇدەرە كوشىپ، بوسىپ كەتكەن باۋىرلارىمىزدى ۇمىتۋ.

ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان كينوكارتيناداعى ساي- سۇيەگىڭدى سىرقىراتاتىن ەپيزودتار ەشقانداي ەرتەگى ەمەس، قاتىگەز جۇيەنىڭ تابانىنا جانشىلعان حالقىمىزدىڭ قاسىرەتتى تاعدىرى ەكەنىن اۋىر دا بولسا قابىلداۋعا تۋرا كەلەدى. تاريحشى تالاس وماربەكوۆ تىلگە تيەك ەتكەندەي: «جەر بەتىندە ءدال قازاق سەكىلدى قاسىرەت شەككەن حالىق جوق».

بۇگىنگى ۇرپاق - باسقا ۇرپاق. ولار كەڭەستىك جۇيەنى قالاي تۇسىنەدى، وتكەن كۇندەر بەدەرىندە قاسىرەتپەن ايعىزدالعان حالقىمىزدىڭ قيلى تاعدىرىن قالاي سەزىنەدى، قالاي سۋرەتتەپ بەرەدى؟.. راس، كەڭەستىك جۇيەدە نەگە مۇنداي قاسىرەتتەر ورىن الدى دەگەن سۇراققا ءبىر- اق اۋىز سوزبەن جاۋاپ بەرۋ تىم قيىن.

وسى تۇرعىدان العاندا، «ۇلى دالا زارى» تۋىندىسى ۋاقىت ءۇنىن ءادىل تارازىلاعانىنا ءشۇبا جوق. تاريحتى تانۋداعى باستى ماقسات وتكەنگە سالاۋات ايتا وتىرىپ، ۇلتتىق رۋحىمىزدى جانۋ، قايراتتانۋ، ىنتىماققا ۇيىسۋ، سول ارقىلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرىن ساقتاپ قالۋ دەيتىن بولساق، اتالعان فيلم بۇگىنگى ۇرپاققا سول جىلداردىڭ ىزعارىن، سالماعىن سەزىندىرە العان شىعارما بولا الدى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

«MG production plus» كينوكومپانياسى ۇسىنعان تۋىندى «وسكار» سىيلىعىنىڭ «شەت تىلدەگى ۇزدىك فيلم» نوميناتسياسىنا ۇسىنىلعانى ءمالىم. فيلمدى ەلىمىزدىڭ كينەماتوگرافيستەر وداعى جانىنداعى قازاقستاننىڭ وسكار كوميتەتى تاڭدادى. ءاسانالى ءاشىموۆ، ولەگ بورەتسكي، فارحات ءابدىرايىموۆ، فارحاد ءشارىپوۆ، ارمان اسەنوۆ، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، قانات تورەباي سىندى كينو مايتالماندارى قازىلار قۇرامىنا كىرەتىن كوميتەتتىڭ ءتورت مۇشەسى كارتينانى ايگىلى بايقاۋدا ەل نامىسىن قورعاۋعا لايىق تۋىندى دەپ باعالاعان.

بايقاۋ ناتيجەسى اقپان ايىندا انىقتالادى.

اشارشىلىق تاقىرىبىن ارقاۋ ەتكەن فيلمنىڭ ونلاين كورسەتىلىمى 2020 -جىلدىڭ قازان ايىندا cinexus.kz ونلاين كينوتەاترىندا باستالدى. فيلم سەناريىن مارينا كۋناروۆا جازىپ، جۇمىسقا ءوزى رەجيسسەرلىك ەتكەن. تۋىندىنىڭ پروديۋسەرى ەرنار مالىكوۆ، بۇعان دەيىن بەرگەن سۇحباتتارىندا كينوكارتينانى بەس جىل بويى تۇسىرگەنىن، بۇل جولدا قارجىلىق قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلگەنىن مالىمدەگەن ەدى.

- «ۇلى دالا زارى» بەس جىل بويى ءتۇسىرىلدى. بىزگە تۇسىرىلىمگە جانە پوستپروداكشەنگە اقشا جەتپەدى. قولداۋدى ۇزاق كۇتتىك، ءتىپتى ۋادە بەرگەندەر بولدى. مادەنيەت مينيسترلىگىنەن سان رەت كومەك سۇرادىم. دەگەنمەن ەشقانداي ناتيجە بولعان جوق. ۆەدومستۆوداعىلار بۇل جەكە تۇلعا تۋرالى فيلم ەمەس، ۇلتتىڭ قاسىرەتىن ارقالاعان جوبا ەكەنىن ۇعىنباي-اق قويدى.

قىسقاسى، سوڭىنا دەيىن ءبىر تيىن دا المادىق. قايتكەن كۇندە دە جوباعا بارىمدى سالۋعا تۋرا كەلدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا بارلىق مۇلكىمدى ساتتىم، قارىز الدىم، پاتەرىمدى كەپىلگە بەردىم. قاراپايىم حالىققا راحمەت. تيىنداپ بولسا دا قارجى اۋداردى. ءبىر اجەمىز 100 مىڭ تەڭگە زەينەتاقىسىن بىزگە كومەك رەتىندە اۋدارعاندا كوزىمە جاس كەلدى. بويىندا ۇلتتىق نامىسى ويناعان جاستار دا 1000-2000 تەڭگەدەن ەسەپشوتىمىزعا اقشا اۋداردى.

الايدا وسىنداي فيلم تۇسىرۋگە دەگەن تىلەگىم مەن قۇلشىنىسىم ماعان جارتى جولدا توقتاپ قالماۋعا كومەكتەستى. بۇل - ءبىزدىڭ قاتىگەز زاماندا ءومىر سۇرگەن اتا- بابالارىمىزدىڭ الدىنداعى ازاماتتىق پارىزىمىز. كارتينانىڭ نەگىزىندە تاريحي دەرەكتەر جاتىر، ءبارى ومىردەگىدەي كورسەتىلگەن. وسى فيلم ارقىلى ءبىز قازاق حالقىنىڭ وتكەنى تۋرالى ايتقىمىز كەلدى. ويتكەنى كوپتەگەن جىل بويى تاريحىمىزداعى قاندى وقيعالار ءۇنسىز قالدى. كوپ ۋاقىت ءوتتى، ءبىراق بۇل تۋرالى ەشكىم بىلمەيدى. اتا- بابالارىمىز باسىنان نە وتكەرمەدى؟ ءبىز كەم دەگەندە «وسكاردىڭ» قىسقا تىزىمىنە كىرە الساق، وندا بۇكىل الەمگە كوپ نارسە كورسەتە الامىز، - دەپ اعىنان جارىلدى ەرنار مالىكوۆ.

وسى رەتتە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى اتالعان فيلمدى الەم ەلدەرىنىڭ كورەرمەندەرىنە جارنامالاۋعا، شەتەلدىك اۋديتورياعا تانىستىرۋدا قارجىلىق تۇرعىدان ناقتى قانداي قولداۋ كورسەتە الادى دەگەن ساۋالدى ءتيىستى ورىنعا جولدادىق.

«2019 -جىلدىڭ 3-قاڭتارىندا «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، مينيسترلىكتىڭ كينو ونەرى سالاسىنداعى ساياساتى تۇجىرىمدامالىق نەگىزدە وزگەردى. اتالعان زاڭ تالاپتارىنا سايكەس، ءبىرىڭعاي وپەراتور رەتىندە قۇرىلعان ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعى ارقىلى ۇلتتىق فيلمدەردىڭ ءوندىرىسى قارجىلاندىرىلادى. بۇل رەتتە باسەكەگە قابىلەتتى كينوونىم شىعارۋ جانە مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋدىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا، كينوجوبالاردى ىرىكتەۋ بىرنەشە كەزەڭنەن تۇراتىن اشىق كونكۋرستار وتكىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. سونىمەن بىرگە قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس، مەملەكەت تاراپىنان كينوجوبالار تولىق %100 جانە جەكە كينوكومپانيالارمەن بىرلەسكەن جوبالار ءىشىنارا قارجىلاندىرۋ مۇمكىندىگى بار.

الايدا ەرنار مالىكوۆتىڭ «ۇلى دالا زارى» كينوكارتيناسىنىڭ ءوندىرىسى %100 مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تىس قاراجات ەسەبىنەن تۇسىرىلگەنىن ەسكەرە وتىرىپ، ونىڭ ىلگەرىلەتىلۋىنە ماقساتتى قاراجات قاراستىرىلماعانىن ايتا كەتكەن ءجون. وسى ورايدا اتالعان ءفيلمدى قارجىلاندىرۋ قولدانىستاعى زاڭناماعا قايشى كەلەدى.

وكىنىشكە قاراي، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن «ا» ساناتىنداعى حالىقارالىق كينوفەستيۆالدارعا قازاقستاندىق فيلمدەردى قاتىستىرۋ جانە شەتەلدە قازاقستاندىق كينو كۇندەرىن وتكىزۋ باعدارلامالارى اياسىندا جىل سايىن بولىنەتىن قاراجات، بيىلعى جىلدىڭ بيۋدجەتىن قالىپتاستىرۋ كەزىندە كوروناۆيرۋس ىندەتىنە بايلانىستى قولداۋ تاپپادى. وسىلاردىڭ نەگىزىندە، «ۇلى دالا زارى» ءفيلمىن جانە باسقا دا جەكەمەنشىك قاراجات ەسەبىنەن شىعارىلعان فيلمدەردى، مينيسترلىك تاراپىنان قولداۋدىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى»، دەپ مالىمدەدى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.

تاريح ناقتىلىقتى سۇيەدى دەسەكتە، كەز كەلگەن ءىرى وقيعا بۋىن الماسقاننان كەيىن حالىقتىڭ جۇرەگىنە ءسوز قۇدىرەتى مەن ونەر ارقىلى مەيلىنشە تەز جول تابادى.

«كوركەم ادەبيەتىمىز بەن كينويندۋستريامىز ءبىز ايتقان قاسىرەتتىڭ كارتيناسىن اشىپ كورسەتە الدى ما؟» دەگەن ساۋالدى اشارشىلىق تاقىرىبىن ىندەتە زەرتتەپ جۇرگەن تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى تالاس وماربەكوۆكە قويدىق.

- اشارشىلىق تاقىرىبىن ءبىزدىڭ رەجيسسەرلەرىمىز بىرنەشە تاريحي دەرەكتى فيلمدەرگە ارقاۋ ەتتى. ولاردىڭ اراسىندا حاليلا وماروۆ، ەركىن راقىشيەۆ سەكىلدى ءبىرقاتار كينو مايتالماندارىنىڭ ءساتتى شىققان تۋىندىلارىن اتاۋعا بولادى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءبىزدىڭ ەكرانداردا بۇل كينولار قايتالاپ كورسەتىلمەي ارحيۆتەرگە كەتتى.

ءتىپتى اتاپ ءوتىپ وتىرعان 31-مامىردا دا كورسەتىلمەيتىن بولدى. مۇنداي نەمكەتتىلىككە جول بەرىلمەۋى كەرەك. جۇرتتى تارتۋ ءۇشىن كوركەمدىك وبرازدارمەن جىمداستىرىلىپ تۇسىرىلگەن بۇل تۋىندىلار ۇنەمى كورەرمەننىڭ كوز الدىندا تۇرۋعا ءتيىس. بۇل دا بولسا جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، اشارشىلىقتىڭ رۋحاني سالدارىنا، تەرەڭ تامىرىنا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بويلاي الماي وتىرعانىمىزدى كورسەتەدى. ءبىز شىنىن ايتقاندا، بۇل قاسىرەتكە جۇرەگىمىز اۋىرىپ، ءمان بەرىپ وتىرعان جوقپىز.

سماعۇل ەلۋبايدىڭ «اق بوز ءۇي» رومانى وسى تاقىرىپتى ەڭ ءبىر كورنەكتى كورسەتكەن شىعارما. ءبىراق كوركەم ادەبيەت پەن كينولارىمىزدا اشارشىلىق تاقىرىبى قالاي كورىنىس تابۋى قاجەت دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى.

ماسەلەن، اشارشىلىققا ۇشىراۋىمىزعا تىكەلەي كىنالى ستاليننىڭ تۇلعاسى، گولوشەكيننىڭ بەينەسى اشىلۋى كەرەك. ولاردىڭ سول كەزدەگى قازاق باسشىلارىمەن ارا- قاتىناسى، و گ پ ۋ- دى باسقارعان دانيليەۆسكي، كارۋسكي، ۆاللەنبەرگ، ولشانسكي سەكىلدى تاريحي شىنايى تۇلعالاردىڭ، ءوزىمىزدىڭ حالىقتىق كوميتەتتە لاۋازىمدى مانساپتا بولعان اشارشىلىققا كىنالى جانداردىڭ بەت- بەينەسى بوياماسىز كورىنىس تابۋعا ءتيىس. ەڭ باستىسى، مۇنىڭ ءبارى شىنايى قۇجاتتىق نەگىزدە، ارحيۆتىك نەگىزدە بولعانى ءلازىم. وسى تۇرعىدان كەلگەندە مۇنداي تولىمدى شىعارما دۇنيەگە كەلگەن جوق. بالكىم، بولاشاقتا جازىلىپ، ەكرانعا جولدانا جاتار، - دەيدى تالاس وماربەكوۆ.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقالاسىندا: «بۇگىندە الەمدىك كينويندۋستريادا تاريح تاقىرىبىنداعى سەناريلەرگە سۇرانىس جوعارى. امەريكانىڭ دا، ەۋروپانىڭ دا ايتۋلى وقيعالارى تۋرالى فيلمدەر وتە كوپ. قازىر Netfliх ، HBO جانە باسقا دا الپاۋىت كينوكومپانيالار ازياعا بەت بۇرۋدا. وسى ورايدا ءبىزدىڭ دە شەجىرەمىزدە اۋقىمدى فيلمدەرگە ارقاۋ بولاتىن ماڭىزدى بەلەستەر مەن وقيعالار بارشىلىق. كوركەم جانە دەرەكتى تاريحي تۋىندىلاردا مەملەكەتتىلىك جانە مەملەكەتشىلدىك يدەياسى ءاردايىم كورىنىس تابۋى قاجەت. ميلليونداعان ادامدى قازاعا ۇشىراتىپ، ءتىرى قالعانىن جان ساۋعالاپ بوسىپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتكەن الاپات اشارشىلىقتىڭ العاشقى كەزەڭى - 1921-1922 -جىلدارداعى ناۋبەتتەن بەرى 100 جىل ءوتتى. سول زۇلماتتىڭ كەسىرىنەن قىرىلىپ قالماعاندا، حالقىمىزدىڭ سانى قازىرگىدەن الدەنەشە ەسە كوپ بولار ەدى. تاريحىمىزدىڭ وسى اقتاڭداق بەتتەرى ءالى كۇنگە دەيىن جان- جاقتى زەرتتەلمەي كەلەدى. ءتىپتى عالىمداردىڭ اراسىندا اشارشىلىق قۇرباندارىنىڭ ناقتى سانى تۋرالى ورتاق پايىم جوق. الا- قۇلا دەرەكتەر جانە ونىڭ سەبەپ- سالدارى جايلى ءارتۇرلى كوزقاراستار قوعامدى اداستىرادى. ءتيىستى تاريحي قۇجاتتاردى، جينالعان مالىمەتتەردى اسا مۇقيات زەردەلەۋ كەرەك»، دەي كەلە وتاندىق تەلەارنالارعا ماڭىزدى تاريحي تاقىرىپتارعا ارنالعان دۇنيەلەر ازىرلەۋدى تاپسىرعان بولاتىن.

كوپتەگەن شەتەلدىك عالىم حالىقارالىق قاۋىمداستىق تاراپىنان ءالى كۇنگە دەيىن تولىق گەنوتسيد رەتىندە مويىندالماي كەلە جاتقان قازاق حالقىنىڭ اشارشىلىق تاقىرىبىن زەرتتەۋمەن اينالىسقانى بەلگىلى.

مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، ولار الەمدىك قاۋىمداستىق ەلەڭ ەتە قالاتىن وتكىر تاقىرىپتاردى تاۋىپ، سول ارقىلى حالىقارالىق عىلىمي مەكەمەلەردەن قوماقتى گرانتتار ۇتىپ الۋدى كوزدەدى. وتاندىق عالىمدار بۇل پىكىردى تالماي ايتىپ كەلەدى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاقتىڭ قاسىرەتىنە جۇرەگى اۋىرىپ، قازاقتىڭ تاريحىن جۇيەلەپ بەرەيىك، كومەكتەسەيىك دەپ جۇرگەندەر جوقتىڭ قاسى. ءبىزدىڭ تاريحىمىزعا جۇرەگى اۋىرىپ، شىنايى زەرتتەي الاتىن تەك ءوزىمىزدىڭ تاريحشىلار، ونى الەمگە تانىتا الاتىن دا ءوز ادەبيەتشىلەرىمىز بەن كينوگەرلەرىمىز.

قورىتا ايتقاندا، ۇلت نامىسى سىنعا تۇسەر ساتتە جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، كينويندۋستريامىز دا بۇل تاقىرىپتى مىقتاپ قولعا الۋعا ءتيىس. سەبەبى ءوز تاريحىمىز وزىمىزگە عانا كەرەك. ال الەمدىك دودادا باق سىنايتىن تۋىندىعا ساتتىلىك سەرىك بولعاي!

egemen.kz