ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: بولاشاعىمىز جارقىن بولۋى ءۇشىن تاريح پاراقتارىن ءجيى اقتارۋ كەرەك
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، كينورەجيسسەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي فيلمدەر زاماناۋي قازاقستاننىڭ ودان ءارى دامۋى ءۇشىن قاجەت، سونداي- اق بولاشاق وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن، ءتىپتى ءارقايسىمىز ءۇشىن ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
«2008 -جىلى مەن مۇستافا شوقاي تۋرالى تاريحي فيلمدى تۇسىرگەنىمدە، تۇساۋكەسەردەن كەيىن كورەرمەندەردىڭ جىلى لەبىزىنە بولەندىك. سول كەزدە مەن تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ۇلتتىق ءوزىن- ءوزى انىقتاۋ پروتسەسى باستالعانىن ءتۇسىندىم. بالا كەزىمىزدە، مەكتەپتە قازاق ك س ر تاريحىن وقيتىنبىز، سول كەزدە قازاق حالقى 1917 -جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن پايدا بولعانداي سەزىنەتىنبىز. ال وعان دەيىن ۇلتىمىزدىڭ قايدا تۇرعانى، قايدان كەلگەنى بەلگىسىز، مۇمكىن پاراشيۋتپەن ۇشىپ كەلىپ سول اۋماقتا قالىپ قويعان شىعارمىز؟ كەيىننەن ك و ك پ تاريحىن، ەجەلگى الەم تاريحىن وقىدىق، ال ءوز تاريحىمىزدى بىلمەدىك جانە وعان نازار اۋدارمادىق. كەيىن، مەن مۇستافا شوقاي تۋرالى ماتەريالداردى زەرتتەپ ءجۇرىپ، ءوز تاريحىمىزعا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتا باستادىم. 1948 -جىلى ماسكەۋدە كەنەسارى حان جانە ول ءومىر سۇرگەن ۋاقىت تۋرالى دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان ەرمۇحان بەكماحانوۆ تۋرالى ءبىلدىم. ۋاقىت وتە كەلە، مۇنىڭ ءبارى پىكىرتالاسقا اينالىپ، اقىرى بەكماحانوۆقا قارسى سوت پروتسەسى جۇرگىزىلىپ، ونى سىبىرگە 25 جىلعا جىبەردى.
ول 1917 -جىلعا دەيىن ءبىز ءوز جەرلەرىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ قانا قويماي، تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاعانىمىزدى جازۋعا باتىلى جەتكەنى بەلگىلى بولدى، تۇسىنەسىز بە، بۇل تاريحتاعى قانداي شاتاق جاعداي. مۇستافا شوقايدان كەيىن مەن ءبىزدىڭ ۇرپاق ءوز تاريحى تۋرالى تاعى ءبىراز نارسە بىلەتىنىن ءتۇسىندىم. ءبىراق جاس ۇرپاق ونى تۇسىنبەيدى. سوندىقتان، بولاشاعىمىز ءۇشىن، بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىز ءۇشىن وتكەننىڭ پاراقتارىن ءجيى اقتارۋىمىز قاجەت. قازاقتا «جەتى اتاسىن بىلمەگەن جەتەسىز» دەيتىن كونەدەن قالعان ءسوز بار. جەتى اتامىزدى تانۋ ءۇشىن وتكەنگە ورالۋ قاجەت. بولاشاقتى تانۋ ءۇشىن وتكەننەن باستاۋ قاجەت - كىم بولعانىمىزدى ءبىلىپ جانە كىمگە اينالعانىمىزدى كورۋ كەرەك»، - دەيدى رەجيسسەر س. نارىمبەتوۆ.
ونىڭ پايىمىنشا، قازىرگى جاڭا ۇرپاق، وكىنىشكە قاراي، باسقا ۇلتتىڭ تاريحىنان، گولليۆۋد فيلمدەرىنەن تاربيە- ءتالىم الىپ جاتىر. ماسەلەن، ونىڭ پىكىرىنشە، بۇگىنگى جاستار امەريكالانۋدا، ال قۇراما شتاتتاردىڭ تامىرى تەرەڭگە جايىلاتىن، عاسىرلارعا سوزىلاتىنداي تاريحى جوق، قازاقتارعا قاراعاندا ولار تىم جاس حالىق. امەريكالىقتار، دجەك لوندوننىڭ كەيىپكەرلەرى جانە ولار جابايى باتىستى (ۇندىستەردىڭ جەرلەرى) يگەرگەن كەزدە قازاقتىڭ ءوز اۋماعى، ءوز جەرى بولدى.
«سوندىقتان، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز عاسىرلار بويعى شاڭ باسىپ كەتكەن ۇلتىمىزدىڭ اۆتوپورترەتىن قازىپ الىپ، قالپىنا كەلتىرۋ كەرەكتىگىن ايتادى! ول ءۇشىن كوپ كۇش جۇمساپ، ءارقايسىمىزدىڭ، كىم بولساق تا، شىنايى نيەتىمىزدى ءبىلدىرۋىمىز كەرەك. بۇل ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز. بىرىنشىدەن، بۇل تاريحشىلاردىڭ، سۋرەتشىلەردىڭ جانە اسىرەسە كينەماتوگرافيستەردىڭ پارىزى. مەنى «تاعى دا تاريحي فيلمدەر مە»، «بىزدە كادرلار جوق» دەگەن سەكىلدى تەك سەنىمسىز پىكىرلەر مازالايدى. قازاق كينوسىنا دەگەن سەنىمسىزدىك تاعى دا بايقالادى. ءبىراق، بىزدە كوپتەگەن دارىندى جاستار بار، ولار كارانتين كەزىندە دە لايىقتى سىيلىقتارعا يە بولدى. نەلىكتەن ءبىز ولارعا وتاندىق كينوپروكات ارقىلى قولداۋ كورسەتپەيمىز؟» دەيدى س. نارىمبەتوۆ.
ول سونداي- اق، قازاق كورەرمەنىنە وتاندىق تۋىندىلار مۇلدەم كورسەتىلمەيتىنىن العا تارتىپ، سوندىقتان كينوتەاترلار گولليۆۋدتىق ونىمنەن گورى وتاندىق فيلمدەردى كوبىرەك كورسەتۋى ءۇشىن وتاندىق كينوپروكاتتى قايتارۋ كەرەكتىگىن ايتادى. پروكاتتى قازاق كينوسىنا باعىتتاۋ ءۇشىن ۇلكەن كۇش جۇمساۋ كەرەك.
«ءوز ەلىمىزدە شەتەلدىك فيلمدەردى پروكاتتاۋ ارقىلى ءبىز كورەرمەندەردىڭ ساناسىنا بوتەن يدەولوگيانى ءوز ەركىمىزبەن ەنگىزىپ جاتقانىمىزدى جانە ءتىپتى ولاردىڭ فيلمدەرىنە سۋبسيديا ءبولىپ وتىرعانىمىزدى ءبارى بىردەي تۇسىنە بەرمەيدى. ال بۇل ءبىزدىڭ جاس مەملەكەتىمىز ءۇشىن قاۋىپتى. گولليۆۋدتىق ەكشن- فيلمدەر، ەۋروپالىق فيلمدەر، اۆانگارد كورسەتىلە بەرسىن، ءبىراق باستى نازار ءبىزدىڭ وتاندىق كينو ونىمدەرىنە اۋدارىلسىن. پروكاتتى قايتارىپ، جىلىنا كەمىندە ءبىر تاريحي فيلم شىعارىپ، ونى ۇلكەن ەكراندا كورسەتۋ قاجەت. «قازاق ەلى» لايىقتى فيلم ەمەس پە؟ وتە جوعارى دارەجەدە جاسالعان. ال وعان نەگە سەنىمسىزدىكپەن قارايمىز؟ مىنە، وسىنداي سەنىمسىزدىك ءبىزدىڭ تاريحي كادرلارعا، «كوشپەندىلەر» فيلمىنە شەتەلدىكتەردى جۇمىلدىرۋعا يتەرمەلەدى. ول كەزدە ءبىزدىڭ كينو تۇسىرۋگە ابدەن لايىقتى ۇمىتكەرلەرىمىز بار ەدى - تيمۋر بەكمامبەتوۆ، سوسىن اباي قارپىقوۆ، ارداق ءامىرقۇلوۆ، ءبىراق ولارعا ەشكىم ءتىپتى بەت بۇرعان جوق. بىزدە ءاردايىم «بوتەن باقشاداعى جەمىس تاتتىرەك» دەگەن پسيحولوگيالىق فاكتور قوسىلا كەتەدى. ءبىزدىڭ باقتىڭ دا جەمىستەرى ءتاتتى، تەك ءدامىن تاتىپ كورۋ كەرەك»، - دەپ تۇيىندەيدى رەجيسسەر س. نارىمبەتوۆ.