ريزابەك نۇسپبەك ۇلى. انامنىڭ «سالەمدەمەسى»

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - مەنىڭ اتا- انام التاي توپىراعىنا قاراستى «سۇلۋباي» باتىر شوقىسىنىڭ باۋرىندا، «شىڭگىلدىڭ ءمولدىر سۋىنداي» دەپ شىرقالاتىن وشپەيتىن انگە ارقاۋ بولعان جاسىل جەلەك جامىلعان ءمولدىر وزەننىڭ جاعاسىندا ءتۇتىن تۇتەتىپ كەلە جاتىر.

مەن اكە-شەشەمنىڭ بويىنان وسى تابيعاتقا ءتان مولدىرلىك پەن تازالىقتى، مەيىرىممەن ىزگىلىكتى كورەمىن. داستارحانى جيىلمايتىن قازاق دالاسىنا ءتان كەڭپەيىلدىك، دارقاندىق مەنمۇندالاپ تۇراتىن. انامنىڭ قولىنان قانشاما جولاۋشىلار ءشولىن قاندىرىپ اتتانىپ جاتاتىن ەدى. مەنىڭ كىندىك قانىم وسى ءمولدىر مەكەندە تامدى. سۇلۋ تابيعاتتىڭ قۇشاعىندا، ءمولدىر وزەنگە شومىلىپ، الىپ تاۋلارعا قاراپ بوي تۇزەپ، تازا اۋاسىن جۇتىپ ەرجەتتىم.

انام ۇنەمى «جاقسىلىق قىلساڭدا، جاماندىق قىلساڭدا الدىڭنان شىعادى»، دەيتىن، بىرەۋگە جاساعان جاقسىلىعىڭ بۇگىنبە ەرتەڭبە ايتەۋىر ۇرپاقتارىڭنىڭ الدىنان شىعادى دەگەن ۇعىمعا يمانداي سەنەتىن. كەيدە الىستا وقىپ جۇرگەن اعا- اپكەلەرىمە ۋاقىتىلى تاماق نەمەسە اقشا جىبەرە الماي قالعان كەزدەردە، الىستان ءبىزدىڭ اۋىلعا كەلىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادامداردى ارنايى ۇيگە شاقىرىپ، تۇستەندىرىپ، ىستىق تاماعىن ، ءشايىن بەرىپ جاتاتىن ەدى. كەيىن تۇسىنگەنىم بۇل انامنىڭ الىستاعى بالالارىنا جىبەرگەن «سالەمدەمەسى» ەكەن. «مەن بىرەۋدىڭ بالاسىنىڭ قارنىن تويدىرسام، مەنىڭ بالالارىمدى دا بىرەۋ تويدىرادى»، دەپ بىلەدى عوي. انامنىڭ بۇل ۇعىمىنىڭ قانشالىقتى ناقتى ەكەنىن ول كەزدە ەرەكشە ءتۇسىنىپ كەتپەيتىن ەدىم. وسىلاي جولداعان «سالەمدەمەلەرىنىڭ» اعالارىما قانشاسى جەتىپ جاتقانىن كىم ءبىلسىن؟

كەيىن مەندە تۋعان جەردەن الىستاپ، ءدام تارتىپ قازاق ەلىنە كەلىپ وقىدىم . استاناعا العاش كەلگەن كەزىمىزدە بۇل جەردە تۋىس- تۋعان، تانىس- بىلىستەر از بولدى، ءتىپتى قالادا قازاق تىلىندە سويلەيتىن ادامداردى از كەزدەستىرەتىن ەدىك. ستۋدەنتتىك ءومىردىڭ بىردە اش، بىردە توق، جاعاسى اق، اقشاسى جوق كۇندەرى باستالىپ كەتتى. «روللتون» دەيتىن لاپشانىڭ «سورپاسىن» تەرلەپ ءىشىپ العاندا كادىمگىدەي جادىراپ قالاتىنبىز، كەيدە كوجە- قاتىقتىڭ ورنىنا، كورشى بولمەدەن ەكى كارتوپ سۇراپ اكەلىپ، وعان ءبىر پياز تاۋىپ قوسىپ، ماكارون ءپىسىرىپ جەسەك، كادىمگىدەي ار جاعىمىزعا ەل قونىپ قالاتىن ەدى. كورشى بولمەدەگىلەر تاماق ىستەپ جاتقانىن ەستىسەك، قالتامىزعا قاسىعىمىزدى سالا بارىپ، «ۇزاق- سونار» اڭگىمە ايتىپ وتىرىپ الاسىڭ عوي. اقىرى تاماقتىڭ ءتۇبى قارىلۋعا جاقىنداعاندا اكەلىپ، قازانىمەن ورتاعا قويا سالادى. تاباققا سالۋعا تاعات قىلاتىن ادام بارما وندايدا، قالتاڭداعى قاسىعىڭدى سۋىرىپ الىپ، ۇستەلگە جاقىنداي بەرەسىڭ. 1-2 مينۋتتا باتىرلاردىڭ الماس قىلىشىنداي جارىق- جۇرىق ەتكەن قاسىقتار قارا قازاننىڭ قاق تۇبىنە جەتىپ، اۋا قارماپ جاتادى.

مەن جاتاقحانادا كەنجەحان، ارعىن دەگەن جىگىتتەرمەن بىرگە تۇردىم. ءبىر كۇنى تۇستە 514 بولمەدە تۇراتىن ەرجانات دەگەن جىگىت جۇگىرىپ كەلىپتى. «شىركىن كۇرىش جوق بولىپ تۇرعانى- اي»، - دەيدى. «ونى نە ىستەيسىڭ»، دەسەك، «كورشى بولمەدەن ءبىر ءسابىز سۇراپ الىپ، تاعى بىرەۋلەردەن ماي تاۋىپ، پالاۋ باسىپ جەسەك قوي، ءدامدى بولاتىن ەدى»، - دەيدىعوي))).

وسىلاي قارا قاسىقتى قولعا الىپ، ءبىلىم جولىندا قۇرساعىڭداعى جالاڭداعان «قىزىل جاۋمەن» الىسىپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە، انامنىڭ «اق سالەمى» كەلگەندەي بولدى، كەلگەندە قانداي اق تىلەگى اعىل- تەگىل توگىلدى-اۋ. قاسىمداعى جىگىتتەرمەن بىرگە استانا ماڭىنداعى «بۇلاقساي» دەگەن اۋىلعا بارىپ ءجۇرىپ، جانات ەسىمدى كىسىنىڭ وتباسىمەن تانىستىم. وتاناسى تولەۋىش تاتەمىز تۋرا مەنىڭ انامداي كەڭپەيىل، ىزگى نيەتتى جان ەكەن. ءبىزدىڭ الىستان كەلىپ وقىپ جاتقانمىزدى، اتا- انامىزدان جىراق جۇرگەنىمىزدى بىلگەندە ءتىپتى ەلجىرەپ سالا بەردى. بارىن الدىمىزعا توسەپ، قۇدا كەلگەندەي كۇتكەندە ءوزىمىز ىڭعايسىزدانىپ قالدىق. ەربول، نۇربول ەسىمدى ۇلدارى جانە ارناگۇل اتتى قارىنداسىمىز بار ەكەن. ۇشەۋى دە اعالاپ، قولىمىزعا سۋ قۇيىپ جۇگىرىپ تۇرعانىن كورگەندە جۇرەگىڭ جىليدى. بىردە جانات اعامىزدىڭ تاتەمىزگە: «ستۋدەنتتىك ءومىر باسىمىزدان ءوتتى عوي. الىستا ءجۇرىپ وقىعاننىڭ تالاي قيىندىعىن كورگەنبىز. مىنا بالالارعا ءبىر مال سويىپ بەرەيىك، سورپالانىپ، الدەنىپ قايتسىن. كەيىن ءبىزدىڭ بالالارمىزدا وسىلار سەكىلدى سىرتتا جۇرەدى- عوي»، دەپ جاتقانىن ەستىپ قالدىم. ول كىسى دە اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن ەرەكشە اق كوڭىل جان ەكەن، ۇيگە كەلگەن قۇدايى قوناققا قوي سوياتىن قازاق دالاسىنا ءتان دارحاندىق. كوز الدىما اكەمنىڭ الىپ تۇلعاسى كەلدى. نەدەگەن ۇقساستىق ، اكەمدە التايدىڭ ادىرلارىنان جوق قاراپ ءجۇرىپ، كەشكە قونالقىعا كەلىپ بەلدەۋىمىزگە ات بايلايتىن تالاي جولاۋشىعا، ارسادا اسۋعا ەت تۇرسادا، «الىستان كەلىپتى ۇيات بولادى»، دەپ ارنايى مال سويعىزىپ جاتاتىن ەدى. مەنى بۇل وتباسىعا الىپ كەلگەن قانداي كۇش. ءومىردى انام سەكىلدى تۇيسىنەتىن، انام سەكىلدى ويلايتىن وتباسىعا كەلىپ توپ ەتە قالعانىما تاڭ قالدىم. «انام كىمدەردى جارىلقاپ، كىمدەرگە اق داستارحان جايىپ جاتىر ەكەن» ، دەپ ىشتەي ويلاپ قويامىن.

بىرتىندەپ بۇل كىسىلەر مەنىڭ ەكىنشى وتباسىما اينالدى. بويىمىزداعى بەلگەسىز ۇندەستىك، ۇقساستىق ءبىزدى جاقىنداستىرا ءتۇستى. ءار دەمالىس سايىن «كەلمەدى دەپ رەنجىپ جاتقان بولار» دەپ قاسىمداعى جىگىتتەرگە ازىلدەپ، «بۇلاقساي قايداسىڭ» دەپ تارتىپ كەتەتىن بولدىم. كەلگەن سايىن، جانات اعام بالاشا قۋانىپ، جەلپىلدەپ قارسى الادى.اشىق- جارقىن اڭگىمەلەسەمىز، وتكەن- كەتكەندەرىن ايتىپ ءماز بولىپ جاتادى. «ءوز ۇيىڭدە جۇرگەندەي ەركىن ءجۇر، ەش قىسىلما»، دەپ بالالارىنا مونشا جاقتىرىپ، كۇتىپ جىبەرەدى. كەيدە ءىشىپ- جەگەنىڭدى وتەگىڭ كەلىپ، «ىستەپ تاستايتىن جۇمىس بارما ؟ - دەپ سۇرايمىزعوي. وندايدا، «جو.. جوق ولاي ايتپاڭدار، الىستا جۇرگەن بالالاردى جۇمىسقا سالساق قالاي بولادى؟ ەلدەن ۇيات ەمەسپە»، دەپ قولىمىزعا كۇرەك بەرمەي «قينايتىن» ەدى. وسىلاي ءجۇرىپ ءبىر جىلدىق وقۋىمىزدى ءبىتىرىپ، جازدىق دەمالىستا التايعا باردىم . انامنىڭ ايتۋىنشا، سول جىلى التاي جاققا التىن قاراپ كەلىپ، اۋىلىنا قايتا الماي قالعان ءبىر دۇڭگەن جىگىت ءبىزدىڭ ۇيدە قىستاي تۇرىپ، كوكتەمدە كەتىپتى.

ريزابەك نۇسپبەك ۇلى