قازاق عالىمى كۆانتتىق كومپيۋتەردى جاساۋعا ارنالعان جاڭا ۋلترا- جۇقا ماتەريال جاسادى
ىزدەدىك، تاپتىق. ءسويتىپ، فينليانديادا تۇرىپ جاتقان قانداسىمىزبەن تىلدەسۋدىڭ ورايى تۋدى. الەم جۇرتشىلىعىن ەلەڭ ەتكىزگەن جاڭالىقتى اشقان قانداسىمىز ساۋلەنۇر قىزىربەك ۇلى 1983 -جىلى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ شىڭجاڭ ولكەسىنە قاراستى كۇنەس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپتى. سول اۋىلدا ورتا مەكتەپتە ءبىلىم الىپ، كەيىن شىڭجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىن قولدانبالى فيزيكا ماماندىعى بويىنشا بىتىرەدى. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەننەن سوڭ 2008 -جىلى يتاليانىڭ كامەرينو ۋنيۆەرسيتەتىنە ءوتىنىم بەرىپ، سول ەلدىڭ ۇكىمەتى قاراجاتى ەسەبىنەن ءبىلىمىن ماتەريال فيزيكاسى بويىنشا اسپيرانتۋرادا جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك الادى. 2010 -جىلى فرانسيانىڭ ستراسبۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنە نانو- فيزيكا بويىنشا دوكتورانتۋراعا وقۋعا تۇسەدى. 2014-2016 -جىلدارى ارالىعىندا فينليانديانىڭ االتو ۋنيۆەرسيتەتىندە پوستدوكتورلىقتا ءبىلىمىن شىڭدايدى. ال 2017 -جىلى فينليانديانىڭ عىلىم اكادەمياسى بولگەن ءۇش جىلدىق گرانتتى جەڭىپ الىپ، دەربەس زەرتتەۋىن باستايدى. نەگىزگى زەرتتەۋ تاقىرىبى - كۆانتتىق ماتەريال، ياعني، كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر جاساۋعا ارنالعان ماتەريالدار ازىرلەۋ.
«باستى زەرتتەۋ تاقىرىبىم - ماتەريال فيزيكاسى. وعان دەندەيتىن بولساق نانو ماتەريالدار، ونىڭ ىشىندە كۆانتتىق ماتەريالدار. كۆانتتىق ماتەريال دەگەنىمىز عىلىمي اينالىمعا ەندى ەنگەن جاڭا ۇعىم. كۇندەلىكتى تۇرمىس- تىرشىلىگىمىزدى كۆانتتىق مەحانيكا كوزگە كورىنبەيدى. ءبىراق، ول نەگىزىنەن بۇكىل جەرشارىنىڭ وسىلاي تۇرۋىن، ءبىزدىڭ دەنەمىزدەگى اتومدار مەن مولەكۋلالاردىڭ ءبىر- ءبىرىن ۇستاۋىن وسى كۆانتتىق مەحانيكامەن تۇسىندىرۋگە بولادى. ال قازىرگى ۋاقىتتا ماتەريالدارعا قاتىستى زەرتتەۋ بۇرىننان بار ونىمدەردىڭ قاسيەتتەرىن، قۇرىلىسىن زەردەلەۋگە باعىتتالعان جانە ول توتەسىنەن قولدانىلادى. كەيبىر ماتەريالدا ماگنيتتىك قاسيەت بولسا، كەيبىرى توق وتكىزەدى، ەندى ءبىرى توق وتكىزبەيدى. ال مەنىڭ زەرتتەۋىمدە ومىردە بار ماتەريالداردى ەرىتۋ ارقىلى قايتادان اتوم مەن مالەكۋلالىق بولشەككە اينالدىرامىز. سودان سوڭ قايتا قۇراستىرىپ، جاڭا ماتەريال شىعارامىز»، - دەدى ساۋلەنۇر قىزىربەك ۇلى.
ونىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ماتەريال جاساۋ بارىسىندا كۇش اسەرى قولدانىلىپ، ءبىر اتومنىڭ قالىڭدىعىنان باستاپ قۇراستىرىلادى. بۇل ورايدا، ماسەلەن ءبىرىنشى اتومعا ماگنيتتىك ماتەريال ورنالاستىرىلسا، ەكىنشى قالىڭدىقتاعى اتومعا جوعارى وتكىزگىش قاسيەتى بار ماتەريال قوندىرىلادى. سول ارقىلى ماتەريالدار ءبىر- بىرىمەن ارەكەتتەستىرىلەدى. ياعني، قولدانىلعان ماتەريالداردىڭ كۇش اسەرىنە باقىلاۋ جاسالادى.
«وسىلايشا تابيعي ماتەريالداردى كۇش اسەرىن باقىلاۋ ارقىلى قايتادان ورنالاستىرىپ شىعامىز. ءاربىر اتومىن ءوزىڭ باقىلاۋ جاساعاننان كەيىن مۇنداي ماتەريالدا جاڭا قاسيەت، بۇرىن بايقالماعان جاڭا فيزيكالىق اسەر پايدا بولادى. سودان كەيىن باسقا تەحنيكالاردىڭ كومەگىمەن قاسيەتىن زەرتتەيمىز. ال جاڭادان ازىرلەنگەن مەنىڭ ماتەريالىم توپولوگيالىق اسا جوعارى وتكىزگىشتەر دەپ اتالادى. بۇل ماتەريال نەگىزىنەن كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر جاساۋعا قولدانىلادى. قالاي دەسەڭىز، قازىرگى زاماندا Google, Microsoft سياقتى ۇلكەن كومپانيالار جاڭا ەسەپتەۋ ماشيناسىن جاساپ جاتىر. وعان ميلليونداپ قاراجات بولۋدە. بۇگىندە كۇندەلىكتى قولداناتىن كومپيۋتەرلەردەن بولەك سۋپەركومپيۋتەر دەگەن ۇعىم بار. سۋپەركومپيۋتەر ميلليون جىل ەسەپتەيتىن دۇنيەنى بىرنەشە مينۋتتا ەسەپتەپ شىعارادى. ال بۇل ەسەپتەۋلەر نە ءۇشىن كەرەك؟ ماسەلەن، قازىر كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنا بايلانىستى قيىن جاعدايدا تۇرمىز. بۇل ىندەتكە قارسى قولدانىلاتىن ءدارىنىڭ ادام اعزاسىنا قانشالىق ءرولى بار دەگەن ماسەلەنى ەسەپتەپ شىعارۋعا بولادى. ءبىراق، قازىرگى ءبىزدىڭ كومپيۋتەرلەردىڭ قابىلەتى وعان جەتپەيدى جانە وعان كوپتەگەن جىل كەتەدى. مىنە، وسىنداي كۇردەلى ەسەپتەۋلەردى جۇزەگە اسىرۋدا كۆانتتىق كومپيۋتەردىڭ ءرولى جوعارى بولماق»، - دەدى قازاق عالىمى.
ونىڭ ايتۋىنشا، كۆانتتىق كومپيۋتەرلەرگە كۋبيت، قاراپايىم كومپيۋتەرلەرگە بيت بولشەكتەرى نەگىز بولادى. بيت بولشەگى 0,1-گە تەڭ بولسا، كۋبيت 0,1 جانە 0 مەن 1ءدىڭ ارالىعىنداعى بارلىق ساندى قامتيدى. كۆانتتىق كومپيۋتەرلەرگە وپتيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ كومەگىمەن كۋبيت جاسالادى. ال وپتيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ كەمشىلىگى باعدارلاما ارقىلى كۋبيت جاساۋعا كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە قۇرىلعىلار سىرتقى اسەرلەرگە وتە سەزىمتال بولعاندىقتان ەسەپتەپ شىعارعان ناتيجەلەردە قاتەلىكتەر ءجيى كەزدەسەدى. سول سەبەپتى شىعارىلعان ناتيجەگە سەنىمسىزدىك پايدا بولادى.
«ال مەن ازىرلەگەن كانتتىق كومپيۋتەردى جاساۋعا ارنالعان جاڭا ۋلترا- جۇقا ماتەريال. ءبىر ولشەمدى Majorana نولدىك ەنەرگيا رەجيمى دەپ اتالاتىن بۇل كۆانتتىق كۇيلەر كۆانتتىق كومپيۋتەرگە ۇلكەن اسەر ەتۋى مۇمكىن. ياعني، بۇل ماتەريال كۆانتتىق كومپيۋتەرلەردىڭ جاڭا تيپتەگى پروتسەسسورلارىن جاساۋعا جاڭا جول اشادى»، - دەدى ساۋلەنۇر قىزىربەك ۇلى.