ادامداردىڭ كوپشىلىگى ۆيرۋسقا قارسى عاجايىپ ءدارى بارىنا سەنەدى - رافايل قىپشاقبايەۆ

الماتى. قازاقپارات - قازىر قوعامدا كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا تۇرىنە قاتىستى تارالعان كوپتەگەن الىپ- قاشپا مالىمەت كوپ.

ونىڭ كوپشىلىگىن ادامدار سارالاپ جاتقان جوق. قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جوعارعى مەكتەبىنىڭ ەپيدەميولوگيا، بيوستاتيستيكا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى رافايل قىپشاقبايەۆ وسى ماسەلەگە قاتىستى قازاقپارات تىلشىسىنە سۇحبات بەردى.

- كوروناۆيرۋس تاقىرىبىنىڭ تانىمالدىعى قازىر شارىقتاپ تۇر. ول تۋرالى نەشە ءتۇرلى اقپارات، ۆاين، چەللەندج ءجۇرىپ جاتىر. بۇل اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىمەن بايلانىستى ما؟

- ءيا، اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. بۇل ينفەكسيا - جاڭا. ەندى زەرتتەلىپ جاتىر. بىرەۋلەر نەشە ءتۇرلى اقپاراتتاردى تاراتىپ جاتىر. قازاقستاندا ەمدەۋ حاتتاماسى 10 رەت وزگەرگەنىن بىلەسىزدەر. مۇنىڭ بارلىعى اقپاراتتىق تەرروريزمنەن كورىنىس بەرەدى. سەبەبى، جۇرتشىلىق اراسىندا نەگاتيۆتى اقپارات كوپ بەلەڭ الىپ تۇر. كەيبىر ادامدار كوروناۆيرۋس، ۆيچ ينفەكسيا مۇلدە جوق دەپ سانايدى. ونى ساياساتقا بالايتىندار دا بار. مەن ونداي ادامدارعا ينفەكسيالىق ستاتسيوناردى كورسەتكىم كەلەدى. شىنىمەن قانشاما ادام اۋىرىپ جاتقانىن ءوز كوزىمەن كورسە ەكەن دەيمىن.

- بۇل ينفەكسيانى قالاي ەمدەۋگە بولادى؟ ۇسىنىستارىڭىز بار ما؟

- ەگەر كولىگىڭىز سىنىپ قالسا، ت ق ك و - عا اپاراسىز. كوپ ادام كولىگىن ءوزى جوندەمەيدى. مامانعا كورسەتكىسى كەلەدى. ال ادام ەمدەۋگە كەلگەن كەزدە، تەك وزىنە سەنگىسى كەلەدى. گۋگلدى اشىپ نەمەسە ونكولوگيالىق اۋرۋحانادا ەسەپشى بوپ ىستەيتىن كورشىسىنە سەنەدى. بۇل دۇرىس ەمەس. مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قارالعان دۇرىس. كەز- كەلگەن ينفەكسيادا ءبىز انتيبيوتيك قولدانامىز. ولار ۆيرۋسقا كەلگەندە قاۋقارسىز. «يممۋنيتەت كوتەرەدى» دەگەن ستيمۋلياتورلىق زاتتار بولمايدى. ەگەر باسقا ۆيرۋستارعا قارسى پرەپاراتتار بار بولسا، كوروناۆيرۋسقا قارسى (ناقتى وسى ۆيرۋسقا قارسى) ەتيوتروپتى تەراپيا جوق.

- بەلگىلەنگەن ءتيىستى دارىلەر ادامداردى كوروناۆيرۋستان قانشالىقتى قورعايدى؟

- البەتتە، كەز- كەلگەن ءدارىحاناعا بارساڭىز، ولار ءدارى دارمەك وتكىزۋگە تىرىسادى. بۇل - كوممەرتسيا. ادامداردىڭ كوپشىلىگى ۆيرۋسقا قارسى عاجايىپ ءدارى بارىنا كامىل سەنەدى. يممۋنيتەت قاي جاعدايدا كۇشەيەدى؟ سالاۋاتتى ءومىر سالتى، 6-8 ساعات ۇيقى، تولىق تاماقتانۋ (اقۋىز، ماي، كومىرسۋتەك)، ۆيزيكالىق بەلسەندىلىك بولعان جاعدايدا كۇشەيەدى. زەينەت جاسىنداعى ادامعا دالادا ۇزاعىراق جۇرگەن پايدالى. مەن وسىنى ايتسام، ادامدار تاڭقالادى، «وسى عانا ما؟» دەپ. ءيا، اۋىرماۋدىڭ جولى وسى عانا. اۋىرىپ تۇرعان ادام قاشانعا دەيىن ۆيرۋس جۇقتىرا الادى؟ - اۋىرىپ تۇرعان ادامنىڭ قانىندا انتيدەنەلەر پايدا بولادى. الايدا ولار قانشا ۋاقىت تۇراتىنى بەلگىسىز. زەرتتەۋلەرگە سايكەس انتيدەنەلەر 6 اي بەلسەندى بولاتىنى بەلگىلى بولىپ تۇر. سوسىن ولار جويىلىپ، ول ادام قايتا جۇقتىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ۆاكسينانىڭ دا تيىمدىلىگى تەكسەرىلىپ جاتىر. بۇل ۆاكسينا ەندى ويلاپ تابىلدى. سوندىقتان، عىلىمي بازاسى ءالى انىق قالىپتاسا قويمادى.

- مەديتسينانىڭ شارىقتاپ دامىعان زامانىندا نەگە سونشا ادام ءولىمى تىركەلىپ جاتىر؟

- ۆيرۋس بىردەن ادامنىڭ تىنى سالۋ جولدارىنا تۇسەدى. ەگەر ادامنىڭ ليمفاەپيتەليالىق ساقيناسى (بادامشا بەز، ادەنويد) تۇتاس بولسا، انگينا، تونزيلليت جوق بولسا، اۋرۋ جەڭىل تۇردە نەمەسە سيمپتومسىز وتەدى. ال ەگەر بادامشا بەزدە پروبلەما بولسا، ۆيرۋس وكپەگە ءتۇسىپ، ۇساق الۆەولداردى بىتەپ قالادى. وسىلايشا قان ۇيىپ، ترومبوز پايدا بولادى. بىتەلگەن جەرگە يممۋندىق كلەتكالار توپتالىپ جينالا باستايدى. وسىلايشا ولار دەنى ساۋ كلەتكالارعا شابۋىلدايدى. بۇل پروتسەسس تسيتوكين شابۋىلى دەپ اتالادى. عىلىمي تىلدە بۇل دۆس سيندروم (ديسسەمينيرلەنگەن تامىرىشىلىك قان ۇيۋى) دەپ اتالادى. بۇل كەزدە ادامنىڭ بارلىق دەنەسىندەگى قان بىردەن ۇيىپ قايتىس بولىپ كەتەدى.

- نەلىكتەن ادامدار ءيىس، ءدام سەزبەي قالادى؟

- ۆيرۋس نەيتروتروپتى، ول جۇيكە تىندەرىن زاقىمدايدى. نەگىزىنەن كوبىنەسە ءيىس، ءدام سەزۋ ناشارلايدى. شاش تۇسەدى. ءيىس سەزۋ قابىلەتى جويىلمايدى. تەك ادامنىڭ ميىنا باراتىن رەتسەپتورلاردى يناكتيۆاتسيا جاسايدى. وسىلايشا ءيىس تۋرالى ەستە قالعان اقپاراتتار جويىلادى. بۇل قابىلەت اركىمدە ءارتۇرلى قالپىنا كەلەدى. قازىر ءتۇرلى ەفيرلىك مايلاردى يىسكەۋ ارقىلى ميعا جاتتىعۋ جاساۋعا بولادى. مي سوندا ءتۇرلى يىستەردى جاتتاي باستايدى.

ءسىز اۋىرعان ادامعا قانداي ارەكەت ىستەمەۋ كەرەكتىگىن ايتتىڭىز. ەندى وعان قانداي ارەكەت ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتساڭىز؟

- ەڭ الدىمەن، قوبالجىماۋ كەرەك. اۋرۋدىڭ پسيحوسوماتيكالىق جاعىن ايتپاسا تاعى بولمايدى. سەبەبى، ادام قورىققان سايىن كوزىنە قوس كورىنەدى. جەڭىل بولسا، كوبىرەك سۇيىقتىق ءىشىپ، ءتاتتى، گازدالعان سۋسىنداردان، الكوگولدەن باس تارتۋ كەرەك. تەك شاي، مورس، سۋ ىشكەن دۇرىس. دەنەنىڭ قىزۋىن تەك 38 گرادۋستان اسقاندا عانا تۇسىرەمىز. وندا دا تەك پاراتسەتامول پرەپاراتىن ىشسە بولادى. بۇل پرەپاراتتى تاۋلىگىنە 4 گراممان اسىرۋعا بولمايدى. سەبەبى، ول باۋىرعا اۋىر كەلەدى. ادام تولىققاندى، قۇنارلى تاماق ءىشۋى كەرەك. سورپا، سۇيىق تاماق ىشكەندەر تەزىرەك ورنىنان تۇرادى. ۇيدە پۋلسوكسيمەتر بولعانى دۇرىس.

ويتكەنى، حاتتاما بويىنشا وتتەگىنىڭ قانىعۋى %93 بولسا، اۋرۋحاناعا شۇعىل جاتۋ كەرەك. قاراپايىم عانا تىنىس الۋ جاتتىعۋىن جاساۋ كەرەك. كۇنىنە 10 رەت تەرەڭ دەم الىپ، دەم شىعارۋ كەرەك. دارۋمەنگە تولى، اسىرەسە مىرىش پەن د دارۋمەنىنە تولى تاماق ىشكەن ابزال.

اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي