ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ قايراتكەرلىك مۇراسى - ۇلتقا قىزمەت ەتۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى - ديحان قامزابەك ۇلى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - اعارتۋشى ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى ادەبيەتكە جانە ونىڭ بيىك تۇلعاسى ابايعا ۇلت تاعدىرى، ۇلت مۇددەسى تۇرعىسىنان قاراعان.

بۇگىن «ويان، قازاق!» ونلاين كونفەرەنسيادا ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ پرورەكتورى، ق ر ۇ ع ا اكادەميگى ديحان قامزابەك ۇلى وسىلاي ءمالىم ەتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«اق جول» پارتياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ تۋعانىنا 135 جىل تولۋىنا وراي ءوتىپ جاتىر، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«الاش تۇسىنداعى قوعامدىق- ساياسي ىستە ءاليحان مەن احمەت ساپىنان تابىلعان، وسى ەكى تۇلعانىڭ الەۋمەتتىك- رۋحاني قىزمەتىنە تىنىس بولعان ازاماتتىڭ بىرى - ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى. ۇلتتىق مانيفەسكە بالانعان «ويان، قازاق!» پەن تۇڭعىش قازاق رومانىنى اۆتورى جاڭا رۋحانيات عيماراتىن تۇرعىزۋ شاراسىنىڭ جۋان ورتاسىندا ءجۇردى. قالامگەردىڭ ادەبي- ەستەتيكالىق وي- تۇجىرىمى ⅩⅩ عاسىر باسىندا جەتەكشى كۇشكە اينالعان - ۇلتتى ۇيىستىرۋ جانە وركەندەتۋ يدەياسىن تياناق ەتۋشى اعىمدى بايىتتى. ءمىرجاقىپتىڭ كوركەمدىك تۋرالى پايىمدارىن ءسوز ەتكەندە، مىنا جايدى ەسكەرۋ كەرەك ءتارىزدى: بىرىنشىدەن، ول - پوەزيا مەن پروزا تىلىندە ۇيلەسىمدىكتى سومداۋعا تالاپ قىلعان تۋىندىگەر؛ ەكىنشىدەن، ول اسەمدىك پەن ادەبيەت ميسسياسى تۋرالى پىكىر بىلدىرۋشى قالامگەر. بۇل ماسەلەدە ونىڭ پوزيتسياسى احمەتتىكىنە ۇقسايدى. ەكەۋى دە «شابىتى تاسىعاننان» قولىنا قالام الماعانىن جازادى»، - دەدى د. قامزابەك ۇلى ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ تۋعانىنا 135 جىل تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان «ويان، قازاق!» ونلاين كونفەرەنسياسىندا.

وسى ورايدا ول ءمىرجاقىپ ازامات، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەتىن اقىن-جازۋشى بولۋعا تىرىسقانىن اتاپ ءوتتى. بۇل ونىڭ - ۇلكەن قايراتكەرلىگى ەدى. سوندىقتان م. دۋلات ۇلى - ساياساتتا دا، ادەبيەتتە دە قايراتكەر.

« ⅩⅩ عاسىر باسىنداعى ىلگەرىشىل رۋحانيات ءۇشىن اباي - ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلۋدىڭ ءرامىزى بولعاندىقتان، ءمىرجاقىپ تا بۇل قۇبىلىسقا وزىنشە قارادى. 1908 -جىلى تاتاردىڭ «ۋاقىت» گازەتىنە جازعان «يبراھيم يبن قۇنانبايەۆ» اتتى ماقالاسىندا ول رەسەي قۇرامىنداعى تۇرىك حالىقتارىن ۇلى اقىن مۇراسىمەن، عۇمىربايانىمەن تانىستىرادى. قالامگەر مۇندا ابايدى ەلشىل اقىن رەتىندە كورسەتە العان. م. دۋلات ۇلىنىڭ اباي تۋرالى ەكىنشى ماقالاسى اباي قازاسىنىڭ ون جىلدىعىن ەسكە الۋ ورايىندا 1914 -جىلى «قازاق» گازەتىندە جارىق كوردى. مۇندا قالامگەر ابايدىڭ شاعىن عۇمىربايانىن، ول تۋرالى ەڭبەك جازعاندار مەن مۇراسىن قۇنتتاعانداردى سيپاتتاپ ءوتىپ، ادەبيەت پەن ۇلت، ادەبيەت پەن تۇلعا اراقاتىناسى پروبلەماسىنا ناقتى توقتالادى.

ءمىرجاقىپتىڭ بىرىنشى ماسەلە بويىنشا پايىمى: «تاريحى، ادەبيەتى جوق حالىقتىڭ دۇنيەدە ءومىر ءسۇرۋى، ۇلتتىعىن ساقتاپ ىلگەرى باسۋى قيىن. ادەبيەتى، تاريحى جوق حالىقتار باسقالارعا سىڭىسىپ، جۇتىلىپ جوق بولادى. قاي جۇرتتىڭ بولسا دا جانى - ادەبيەت. جانسىز ءتان جاساماق ەمەس». ەكىنشى ماسەلە بويىنشا پىكىرى: «ادەبيەتىمىزدىڭ نەگىزىنە قالانعان ءبىرىنشى كىرپىش - اباي ءسوزى، اباي اتى بولارعا كەرەك. …ەڭ جوعارى، ارداقتى ورىن - ابايدىكى. …زارەدەي ءشۇبا ەتپەيمىز، ابايدىڭ ولگەن كۇنىنەن قانشا الىستاساق، رۋحىنا سونشا جاقىندارمىز». بۇدان شىعاتىن قورىتىندى: اعارتۋشى م. دۋلات ۇلى ادەبيەتكە جانە ونىڭ بيىك تۇلعاسى ابايعا ۇلت تاعدىرى، ۇلت مۇددەسى تۇرعىسىنان قاراعان. ءمىرجاقىپ ءۇشىن جان تازا بولسا - ادەبيەت تە تازا، تۇلعا ارلى بولسا - سوڭىنان ەرگەندەر دە ارلى»، - دەدى عالىم.

د. قامزابەك ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، م. دۋلات ۇلى جاڭا ادەبيەتتىڭ ءزاۋلىم شاڭىراعىن كوتەرۋگە جان- تانىمەن كىرىستى: اباي باستاعان يگىلىكتى ىستى سالالاندىرۋعا، دارالاندىرۋعا جاردەمدەستى. مۇنى ول وقىعان ازامات رەتىندە جانە قولىنا قالام ۇستاعان جازۋشى رەتىندە ءوزىنىڭ پارىزى سانادى. «ءمىرجاقىپ سەرپىندى اعارتۋشىلىق رەڭكى انىق ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى وي- سانا اعىمىن وسى بىلىگىمەن تولىقتىردى. ونىڭ قايراتكەرلىك جانە قالامگەرلىك مۇراسى - ۇلتقا قىزمەت ەتۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى دەۋگە تولىق نەگىز بار»، - دەدى عالىم.

ايتا كەتەيىك، بۇگىنگى كونفەرەنتسيا «اق جول» پارتياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ تۋعانىنا 135 جىل تولۋىنا وراي وتكىزىلدى.

اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ