ءۇش جاسقا دەيىنگى بالالارعا نەگە تەلەفون بەرۋگە بولمايدى؟ لوگوپەد- دەفەكتولوگتىڭ كەڭەستەرى
ايدا دادىبايەۆانىڭ ايتۋىنشا، ەگەر كەڭەس وداعىندا ستاندارتتالعان نورمالار بولسا، قازىر ولار وزگەرىسكە ۇشىراعان. ول مۇنى جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ پايدا بولۋىمەن بايلانىستىرادى.
«بۇل بالالاردىڭ وزگەرۋىنە ەمەس، كوپتەگەن جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى. ول سويلەۋدى كەشىكتىرەدى، ونىڭ العا جىلجۋىنا كومەكتەسپەيدى. بالا تۋعان كەزدە بىردەن سويلەي باستايدى جانە كوپ نارسە بالا قۇرساقتا جاتقان كەزدەن باستاپ اتا- انا ونىڭ سويلەۋىن دامىتۋعا قانشالىقتى دايىن بولۋىنا بايلانىستى».
بالالار تۋعاننان باستاپ ايتىلعان سوزگە كوڭىل بولەدى. ەكى ايلىعىندا نارەستە سويلەۋدىڭ نەگىزىن سالادى - بىلدىرلاۋ.
«ەڭ باستىسى، وسى پروتسەسكە نازار اۋدارۋ كەرەك. ەگەر اتا- انالار بالانىڭ سويلەۋىنىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن تۇسىنبەسە، وندا، ارينە، ولار بالاسىنىڭ سويلەۋى دامىپ- دامىماعانىن تۇسىنبەيدى»، - دەيدى لوگوپەد- دەفەكتولوگ.
بىلدىرلاۋ كەزەڭىنەن كەيىن 5 تەن 8 ايعا دەيىن سوزىلاتىن جاڭا كەزەڭ باستالادى. سونىمەن بىرگە، ەفير قوناعى وسى ۋاقىتتا بالامەن ءبىر تىلدە سويلەسۋ ماڭىزدى ەكەنىن باسا ايتادى.
«ءبىز بالامىزدىڭ بىردەن بىرنەشە تىلدە دامىعانىن قالايمىز. ءيا، ەگەر بالانىڭ دەنى ساۋ بولسا، سوماتيكالىق جاعدايى جانە نيەۆرولوگيالىق ستاتۋسى جاقسى بولسا، ونى ۇيرەنۋگە بولادى. ءبىراق ول ۇزاققا سوزىلادى، نەگە؟ سەبەبى باستاپقى فورماداعى سويلەۋدىڭ ءبارى بىردەي «پا- پا- پا«، «ما- ما- ما«، «با- با- با« - بارلىق تىلدە وسىلاي. سودان كەيىن، مىسالى، ورىس تىلىنەن قازاق تىلىنە اۋىسادى. بۇلار ءار ءتۇرلى دىبىستىق فورمالار، ال بالاعا قالىپتاسۋ قيىنىراق بولادى»، - دەپ تۇسىندىرەدى ول. ونىڭ سوزىنشە، بۇل جاعدايدا بىلدىرلاۋ مەرزىمى ۇزاق بولادى - 9-10 ايعا دەيىن.
«ەگەر ەكى جاسار بالا سويلەمەسە، وندا دابىل قاعۋ كەرەك»، - دەپ سانايدى مامان.
ونىڭ ايتۋىنشا، بالا ءبىر جاسىندا العاشقى سوزدەرىن ايتا باستايدى، ياعني ول سانالى تۇردە «انا»، «اكە» دەپ ايتا الادى، ءبىراق ەڭ ماڭىزدى سوزدەر باسقا:
«بالانىڭ ءبىر جىلدان ءبىر جارىم جىلعا دەيىن ايتۋى كەرەك ەڭ ماڭىزدى ءسوزى - «بەر«. «بەر« - بۇل بالانىڭ تۇسىنىگىنىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن ءتيىمدى تۇردە كورسەتەتىن ەتىستىك».
بالالار قاجەتتىلىكتەرىن «ءما» جانە «قالايمىن» سوزدەرى ارقىلى دا بىلدىرە الادى. ماڭىزدىسى - بۇل ارەكەتتىڭ سانالى بولاتىنىنا نازار اۋدارۋ كەرەك.
ەكى جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ اتا- انالارى قانداي جاعدايدا مامانعا (نيەۆروپاتولوگ نەمەسە لوگوپەد- دەفەكتولوگ) جۇگىنۋى كەرەك:
- مىنەز- قۇلقى اينالاسىنا بايلانىستى، ويىنشىقتارمەن وينامايدى. ءبىر جاسقا دەيىن نارەستە ويىنشىقتارمەن قانداي دا ءبىر ارەكەت جاساۋى كەرەك.
- اتا- انالاردىڭ ءىس- ارەكەتىنە ەلىكتەمەيدى.
- قالاۋىن، تالابىن كورسەتپەيدى (سوزبەن عانا ەمەس، ىممەن دە) .
- 6-7-ايلىعىندا ەسىمىن ايتسا، قارامايدى.
«بالام 2 جاسىندا سويلەمەيدى، ءبىراق ءبارىن تۇسىنەدى» دەيتىندەر بار، بۇل ادەتتە سويلەۋدىڭ كەشىگۋىن بىلدىرەدى. وكىنىشكە قاراي، كوپتەگەن لوگوپەد پەن دارىگەرلەر قازىر «ءۇش جاسقا دەيىن كۇتىڭىز، سويلەپ كەتەدى» دەيدى. ءيا، ارينە، ەگەر بالانىڭ جاعدايى جاقسى بولسا، جۇيكە جۇيەسىندە ەشقانداي پروبلەمالار بولماسا، ەگەر ول ساۋ بولسا، ارينە سويلەپ كەتەدى«، - دەيدى مامان.
ول اتا- انالارعا ادام دامۋى قاراپايىمنان كۇردەلىگە قاراي كەزەڭ- كەزەڭىمەن جۇرەتىنىن ەسكەرتەدى، سوندىقتان كەزەڭدەردى اتتاپ ءوتۋ جاقسى ناتيجە بەرمەيدى ەكەن.
»اتا- انالار: «ول ەڭبەكتەگەن جوق، بىردەن ءجۇرىپ كەتتى» دەيدى - بۇل دامۋدىڭ ءبىر كەزەڭىن وتكىزىپ جىبەرۋى. مۇندا بالا وتكىزىپ جىبەرگەن كەزگە ورالىپ، وسى ساتتەن باستاۋ كەرەك. بۇل بالانىڭ سويلەۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىن قالىپتاستىرادى«.
سويلەۋ كىدىرىسىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى - بۇل بالانىڭ كوزگە، ارتيكۋلياتسيالىق اپپاراتقا نازار اۋدارۋىنا بايلانىستى قالىپتاساتىن قارىم- قاتىناستىڭ بولماۋى. ايدا دادىبايەۆا ءوز بالالارىمەن سويلەسەتىن اتا- انا سانى وتە از ەكەنىن ايتادى.
»بالالارىمەن سويلەسپەيتىن انالار بار. ولار بالالارىن اۆتوماتتى تۇردە تاماقتاندىردى، جاتقىزادى. بالامەن ويناۋ كەرەك. بالا بەسىكتە تىنىش جاتىر، بۇل جاقسى دەپ ويلاماۋ كەرەك. بۇل جاقسى ەمەس. بۇل جامان، بالا قورشاعان ورتاعا قاراپ، الەمدى تانۋى كەرەك. تانىم ارقىلى عانا سانا كەلەدى«، - دەيدى ول.
سونىمەن قاتار، ءار جاسقا ارنالعان نورمالار بار ەكەنىن ەستە ساقتاۋ قاجەت، ياعني، ەگەر بالا 3 جاسىندا «ر« دىبىسىن ايتپاسا، الاڭداۋعا نەگىز جوق. ءبىراق ەگەر 5 جاسىندا ءدال وسىنداي ماسەلە بولسا، وندا لوگوپەدكە جۇگىنگەن ءجون.
21 - عاسىردىڭ اۋرۋى. گادجەتكە تاۋەلدىلىك
«ەگەر ءۇش جاسقا دەيىنگى بالا گادجەت قاراپ، كۇنى بويى تەلەديدار الدىندا وتىرسا، ونىڭ كوگنيتيۆ فۋنكتسيالارى قالىپتاسپايدى. ول بالانىڭ جەكە تاجىريبەسىنەن عانا قالىپتاسادى - ول كورەدى، ۇستايدى، تۇسىنەدى«، - دەيدى ايدا دادىبايەۆا.
ول ءوز تاجىريبەسىنەن مىسال كەلتىردى. اتا- اناسى التى اي بويى كومپيۋتەر مونيتورىنىڭ الدىندا وتىرعان كىشكەنتاي بالاسىنىڭ سونىمەن سويلەسەتىنىن بايقاي باستاعان. سونىمەن قاتار، بالا ومىردە سويلەسۋدەن قاشقاقتاعان.
»بۇل قورقىنىشتى كورىنىس. سەبەبى ولاردىڭ وزدەرى ءوز قولدارىمەن بالانىڭ دامۋ پروتسەسىن توقتاتتى. ال ءۇش جاسىندا ءتۇسىنىپ جاتىر، ال ءۇش جاسىندا بالا ەگجەي- تەگجەيلى سويلەۋى كەرەك«، - دەپ تۇيىندەدى ول.
Tengrinews.kz